Της Μυρτώς Κατσούλη,
Το σύστημα πολιτικής οργάνωσης της Γ’ Ελληνικής δημοκρατίας, δηλαδή της περιόδου διακυβέρνησης του ελληνικού κράτους από τη Μεταπολίτευση κι έπειτα, πλαισιώθηκε νομοθετικά με το Σύνταγμα του 1975, τη θεμελιακή βάση για κάθε έκφανση του δημοσίου και του ιδιωτικού βίου. Συνιστά το νομικό και θεσμικό έρεισμα για κάθε δράση του ελληνικού πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού γίγνεσθαι. Κάθε μορφή εκδήλωσης οποιασδήποτε φύσεως, είτε προέρχεται από τους απλούς πολίτες είτε από τα εκτελεστικά, νομοθετικά και δικαστικά όργανα, βασίζεται και πρέπει να εφαρμόζει τις απαρέγκλιτες συνταγματικές επιταγές, στο πλαίσιο του συμβιωτικού χαρακτήρα της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής αλληλεπίδρασης.
Η σύγχρονη δημοκρατία, όπως έχει διαμορφωθεί στο κείμενο του Συντάγματος, και όπως εφαρμόζεται στην καθημερινή ζωή, δεν είναι παρά ένας τρόπος λειτουργίας του εν γένει βίου, στην οποίο στηρίζεται μέχρι και ο τελευταίος πολίτης-άνθρωπος-μετέχων προκειμένου να ζήσει, να εξελιχθεί και να επιβιώσει μέσα στο δυσεπίλυτο σύμπλεγμα της συλλογικότητας. Θα λέγαμε πως η δημοκρατία μπορεί να χαρακτηριστεί και ως το ιδανικότερο πολίτευμα, αφού από εκείνη πηγάζει η λαϊκή κυριαρχία, δηλαδή η πρόσδωση στον λαό της εξουσίας να επιλαμβάνεται ο ίδιος, εκ των δημοκρατικά εκλεγμένων αντιπροσώπων του, ζητήματα του καθημερινού εθνικού ή και εξωεθνικού βίου, και να αποφασίζει για το ελληνικό παρόν και μέλλον, από την άποψη της κυβερνητικής διαχείρισης μίας χωρικής ολότητας, και όχι την άμεμπτη, εθνικιστική προσέγγιση του ζητήματος.
Πολλά, ωστόσο, ερωτηματικά γεννώνται σχετικά με την απολυτότητα και την πρακτική εφαρμογή της έννοιας του αντιπροσωπευτικού συστήματος διακυβέρνησης, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι οι αντιπρόσωποι του λαού σπάνια εκφέρουν τη λαϊκή και συνάμα καθολική βούληση των πολιτών. Ειδικά όταν σε πολλές εκλογικές συνθέσεις, οι επίδοξοι πολιτικοί του Κοινοβουλίου είτε είναι άγνωστοι στον μέσο πολίτη, με αμφότερες τις πλευρές ιθύνουσες, είτε απλώς γίνονται αντιληπτοί ως καρμπόν των ήδη εκλεγέντων των προηγούμενων χρόνων. Σε κάθε περίπτωση, με κάθε νέα αφορμή ανανέωσης του κυβερνητικού δυναμικού, ο πολίτης έρχεται πάλι αντιμέτωπος να καταθέσει τα όπλα της λαϊκής του κυριαρχίας και να εκχωρήσει για μία ακόμα φορά τα άμεσα δημοκρατικά του δικαιώματα σε μία νέα μορφή εξουσίας, υπό το σκεπτικό ότι, πλέον, η συμμετοχή στο πολίτευμα αρχίζει και σταματάει με την κατάθεση της ψήφου στις κάλπες.
Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του ταύτιζε τη δημοκρατία με ένα πολίτευμα φαύλο, από την οποία πηγάζει η άμετρη και η αστάθμητη ελευθερία του ανθρώπου, που μπορεί πολύ εύκολα να παρεκτραπεί στην ασυδοσία και σε άλλες έκρυθμες καταστάσεις, που δεν προσιδιάζουν σε έναν ορθολογικό τρόπο διακυβέρνησης και συμμετοχικής πολιτικότητας. Βέβαια, η έννοια της δημοκρατίας σήμερα δεν λαμβάνει τη μορφή της απόλυτης ελευθερίας, αφού ρητές συνταγματικές επιταγές ορίζουν περιορισμούς στην ανθρώπινη και κρατική συμπεριφορά, προκειμένου να ρυθμίζεται η εκάστοτε συνθήκη, υπό το πρίσμα της αναλογικότητας των θεσμών για την εξυπηρέτηση καταρχάς του δημοσίου και, σε δεύτερη φάση, ατομικού συμφέροντος. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά που τίθεται ζητούμενο σύγκρουσης των συνταγματικών διατάξεων, δηλαδή ζητούμενο ταυτόχρονης ύπαρξης δύο και παραπάνω -ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενων- δικαιωμάτων, πρέπει να τοποθετούμε στη ζυγαριά τα οφέλη που προκύπτουν από την προάσπιση του ενός και την αναγκαία συρρίκνωση του άλλου, τον βαθμό καταρράκωσης της λιγότερο εφαρμοστέας διάταξης, ανά περίπτωση, και το μέτρο προστασίας του ελαττωμένου δικαιώματος, που προκύπτει από την ανάδειξη του άλλου.
Όταν μια τέτοιου είδους πρόκληση λαμβάνει χώρα σε μια συνταγματικά οργανωμένη κοινωνία, με το Σύνταγμα να συνιστά τον καταστατικό χάρτη του πολιτεύματος, τότε λέμε ότι προκύπτουν θέματα συνταγματικότητας, τα οποία αναδιπλώνονται, κατά κανόνα, μεταξύ των ιδιωτών και του δημοσίου, δηλαδή του κρατικού μηχανισμού. Μία κοινή υπουργική απόφαση, για παράδειγμα, (η οποία έχει ισχύ νόμου) έχει αναγκαστικό και άμεσο χαρακτήρα για τους πολίτες, μπορεί στο πλαίσιο προστασίας ενός δημοσίου αγαθού, όπως είναι η δημόσια υγεία, να περιλαμβάνει διατάξεις που να προσβάλλουν την ατομική ελευθερία στην κίνηση ή την ελεύθερη βούληση, στον βαθμό, όμως, που το πρώτο υπέρτερο αγαθό κινεί προς την εν γένει φροντίδα και διασφάλιση της συλλογικής ζωής.
Κλείνοντας, η έννοια της συνταγματικότητας, όπως έχει διαμορφωθεί στη σύγχρονη ελληνική οντότητα, προκύπτει από το θεμέλιο της Δημοκρατίας, το Σύνταγμα. Δεν θα κάναμε λόγο για σύγκρουση δικαιωμάτων, αν σε πρώτη φάση δεν ήταν φορέας των δικαιωμάτων αυτών κάθε φυσικό και νομικό πρόσωπο, με το ανώτερο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου να συνιστά το ίδιο το κράτος. Παρόλα αυτά, η πολιτική κουλτούρα της σημερινής δημοκρατίας, η νομιμότητα της οποίας ελέγχεται από τη διοικητική δικαστική εξουσία, βαδίζει προς την εξιδανίκευση του θεσμού του Συντάγματος, και των κατ’ επέκταση δικαιωματικών απορροιών, ως το απόλυτο και απαραβίαστο νομοθέτημα, από το οποίο δεν χωρεί, όχι μόνο παρέκκλιση – εξαιτίας του μη αναθεωρητέου ορισμένων διατάξεων -, αλλά και πολλές φορές αμφισβήτηση. Ίσως και μία τέτοια προσέγγιση να δικαιολογείται, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι οποιαδήποτε κίνηση και δράση στην καθημερινή μας ζωή βρίσκει ανταπόκριση σε κάποια συνταγματική ρύθμιση. Αλλά και πάλι, από τη σύγχρονη συνταγματική Δημοκρατία αυτό που λείπει είναι η αύξηση της συμμετοχής του ιδιώτη και η κρατική παρακίνηση να συντελεί μέρος και όχι απλώς απόκομμα του συστήματος, για να αναθεωρήσει και να προσδώσει πιο λαϊκά διευρυμένο χαρακτήρα σε κάθε υποκείμενο δικαίου.
