Της Χριστίνας Τάτση,
Μέχρι και τον προηγούμενο αιώνα, οι δυνατότητες αντιμετώπισης του πόνου κατά τη διάρκεια οδοντιατρικών χειρουργικών επεμβάσεων ήταν πολύ περιορισμένες. Έτσι, ο περισσότερος κόσμος απέφευγε την επίσκεψη στον οδοντίατρο και ζητούσε τη βοήθεια αυτού, όταν το πρόβλημα που είχε ήταν μη επιλύσιμο και συνεπώς, στην πλειονότητα των περιπτώσεων η εξαγωγή του δοντιού ήταν η αποκλειστική λύση. Έτσι, γίνεται εύκολα αντιληπτό, πως η ανακάλυψη της τοπικής αναισθησίας συντέλεσε σε μεγάλο βαθμό στην εξέλιξη του οδοντιατρικού επαγγέλματος και διευκόλυνε, τόσο τον οδοντίατρο όσο και τον ασθενή.
Στο σημείο αυτό, κρίνεται αναγκαίο να αναφέρουμε ότι ο πόνος γίνεται αισθητός, όταν ένα μηχανικό, χημικό ή θερμικό ερέθισμα, το οποίο μπορεί να ξεκινά από το δέρμα, τον συνδετικό ή τον μυϊκό ιστό, το περιόστεο και γενικώς από οποιοδήποτε σημείο έχει αισθητικές νευρικές απολήξεις, επιδρά στους ιστούς. Στην περιοχή του προσώπου και της γνάθου, το νεύρο το οποίο δέχεται και μεταφέρει το ερέθισμα του πόνου είναι το τρίδυμο νεύρο (η 5η εγκεφαλική συζυγία), ενώ η ένταση, η ανοχή και η αντίδραση σε αυτόν διαφέρει από άτομο σε άτομο.
Οι μέθοδοι που έχουν χρησιμοποιηθεί στο πέρασμα των χρόνων ήταν πολυποίκιλες, έως ότου καθιερώθηκε η οδοντιατρική αναισθησία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, ενώ συχνά διέφεραν ακόμα και από λαό σε λαό. Στην Προϊστορία, κατά την οποία η εξέλιξη στην Ιατρική και την Οδοντιατρική ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, η μόνη λύση για την αντιμετώπιση του πόνου ήταν μέσω βοτάνων και φυτικών υλών, τα οποία παρασκεύαζε ο ιατρός κάθε φυλής. Αργότερα, μια δημοφιλής, παγκοσμίως αποδεκτή, πρακτική ήταν η χρήση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ για την αντιμετώπιση του πόνου, παρά το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι εμφάνιζαν αρκετές ανεπιθύμητες ενέργειες και άλλοι οδηγούνταν στον εθισμό. Οι Κινέζοι, άλλοτε μέσω του βελονισμού αναισθητοποιούσαν τοπικά όποια περιοχή επιθυμούσαν, οι Έλληνες προκαλούσαν αναισθησία με τοπική ψύξη (ψεκασμός με αιθέρα ή αργότερα με χλωριούχο αιθύλιο), ενώ οι Αιγύπτιοι μέσω της συμπίεσης, που οδηγεί σε ισχαιμία, περιόριζαν τον πόνο. Ο Γαληνός, ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξή της οδοντιατρικής επιστήμης, ανακαλύπτοντας τη νεύρωση των δοντιών, το 165 μ.Χ. χρησιμοποίησε ένα καυστικό μείγμα από ξύδι και ρίζες πυρεριθρίνης. Ωστόσο, για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα, μέχρι την Αναγέννηση, δεν σημειώθηκε κάποια εξέλιξη και οι τεχνικές για τοπική αναισθησία παρέμειναν ίδιες για πολλά χρόνια. Ο δρόμος για την αναισθησία άνοιξε από δύο πρωτοπόρους για την εποχή επιστήμονες, τον Γάλλο γιατρό Charles Pravaz και τον Γερμανό χημικό Albert Niemann. O πρώτος σχεδίασε την υποδερμική σύριγγα και ο δεύτερος απομόνωσε την κοκαΐνη από τα φύλλα του φυτού erythroxylon coca. To 1884, για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε η τοπική οδοντιατρική αναισθησία σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης από τον R. Hall, ενώ ο διάσημος Αμερικανός χειρουργός W. Halsted πραγματοποίησε την πρώτη στελεχιαία αναισθησία του κάτω φατνιακού νεύρου, το οποίο νευρώνει τα δόντια της κάτω γνάθου, ενίοντας 4% κοκαΐνη και έτσι κατάφερε να εξάγει ανώδυνα έναν γομφίο της κάτω γνάθου. Ο ίδιος, όμως, λίγα χρόνια αργότερα και μετά από πολλές δοκιμές που εφάρμοσε στον εαυτό του, οδηγήθηκε στην εξάρτηση.
Οι πολλές ανεπιθύμητες ενέργειες της κοκαΐνης, όπως η τοξικότητα, ο ξαφνικός καρδιακός θάνατος και ο εθισμός, έστρεψαν τους επιστήμονες στην προσπάθεια να βρουν μια ασφαλέστερη λύση. Έτσι, αυτή αντικαταστάθηκε από την προκαΐνη (ή αλλιώς νοβοκαΐνη) και αργότερα από την λιδοκαΐνη (ή αλλιώς ξυλοκαΐνη), η οποία χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα. Είναι εξίσου σημαντικό, να αναφέρουμε ότι μέσα στη φύσιγγα που περιλαμβάνει το αναισθητικό περιέχονται και κάποιες άλλες ουσίες, οι οποίες έχουν βοηθητικό ρόλο. Ένας τύπος φαρμάκου που εγχέεται είναι κάποιος αγγειοσυστολέας, ο οποίος προκαλεί σύσπαση των αιμοφόρων αγγείων και με τον τρόπο αυτό καθιστά το μούδιασμα ικανό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Συγχρόνως, το υδροξείδιο του νατρίου συμβάλλει στη σωστή λειτουργία της λιδοκαΐνης και το χλωριούχο νάτριο συντελεί στο να εισέλθει το αναισθητικό στην κυκλοφορία του αίματος.
Το ερώτημα, ωστόσο, που προκύπτει είναι το εξής: «Ποιες είναι οι επιθυμητές ιδιότητες του τοπικού αναισθητικού και υπάρχει περίπτωση να εμφανιστούν παρενέργειες από αυτό στον ασθενή;»
Καταρχάς, είναι σημαντικό το αναισθητικό να προκαλεί τοπική αναισθησία, χωρίς να βλάπτει τους γύρω ιστούς και να δρα άμεσα αλλά και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης, δεν πρέπει αλλοιώνεται εύκολα, ούτε να προκαλεί αλλεργική αντίδραση και να μπορεί να συνδυαστεί κατάλληλα με τα υπόλοιπα συστατικά της φύσιγγας. Τα αναισθητικά που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι αρκετά ασφαλή και λειτουργούν αποτελεσματικά ακόμα και σε μικρές δόσεις. Υπάρχει, όμως, πιθανότητα μετά την εκτέλεση της τοπικής αναισθησίας η συμπεριφορά του οργανισμού να αποκλίνει από τη φυσιολογική. Συνήθως, οι επιπλοκές διακρίνονται σε τοπικές, οι οποίες αφορούν τη γναθοπροσωπική χώρα και σε συστηματικές, που αφορούν τα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Πιο συγκεκριμένα κάποιες από τις τοπικές επιπτώσεις μπορεί να είναι η θραύση της βελόνας, η προσωρινή πάρεση του προσωπικού νεύρου, το οίδημα, η δυσκαταποσία, ο μυϊκός τραυματισμός -ακόμα και τρισμός– λόγω έμπαρσης της βελόνης και η νέκρωση του βλεννογόνου. Στις γενικές επιπλοκές, περιλαμβάνονται η αλλεργική ή και υπερδοσολογική αντίδραση, η μόλυνση, η λιποθυμία και η καρδιακή ανακοπή. Η πιθανότητα, όμως, να συμβεί κάτι τέτοιο είναι πολύ μικρή, καθώς η επιστήμη έχει εξελιχθεί και είναι εφικτό να προβλέπονται τέτοιες καταστάσεις από τους έμπειρους οδοντιάτρους. Τέλος, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε, ότι προτού ο οδοντίατρος χορηγήσει το τοπικό αναισθητικό, είναι πολύ σημαντικό να λάβει το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς, ώστε να ενημερωθεί για τυχόν ασθένειες ή αλλεργίες οι οποίες μπορεί να επιφέρουν μη επιθυμητά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, σε κάποιο άτομο με καρδιακή πάθηση ή ατομική δυσανεξία στην αδρεναλίνη (αγγειοσυσπαστικό), συνίσταται η χρήση αναισθητικού χωρίς αδρεναλίνη.
Η τεχνική της αναισθησίας, λοιπόν, που κάνει την εμφάνισή της από την Προϊστορία, μέχρι και στη σύγχρονη εποχή συνεχίζει να εξελίσσεται, ώστε να επιτευχθεί όσο το δυνατόν καλύτερα ο σκοπός της, η ανακούφιση του ασθενούς από τον πόνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δ. Φραγκίσκος, Τοπική αναισθησία και καταστολή – αναλγησία στην οδοντιατρική, Αθήνα 1995
- Ν. Θεολόγη-Λυγιδάκη, ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ – Εισαγωγικό Μάθημα, Διδακτικές σημειώσεις, Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών. Διαθέσιμο εδώ
- DR ΝΤΑΜΠΑΡΑΚΗΣ Ν., Φιλοσοφώντας την αποτυχία στην εμφυτευματολογία, Implantnet. Διαθέσιμο εδώ
