Του Βασίλη Βούδη,
Η μελέτη της κλασικής λογοτεχνίας επιβεβαιώνει πως οι συγγραφείς του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου διέθεταν ως έναν βαθμό μία κοινή βιβλιογραφική πηγή, προκειμένου να αφοσιωθούν στις Μούσες. Υπό αυτό το πρίσμα, λοιπόν, ο Αινείας αποτελεί μία πρώιμη μορφή του λογοτεχνικού κόσμου που παρουσιάζεται στα ελληνικά αρχαϊκά κείμενα και μετέπειτα στα λατινικά. Εν προκειμένω, σε πρώτη φάση, αξίζει να πραγματοποιηθεί μία σύντομη επισκόπηση των έργων στα οποία παρατίθεται ο ήρωάς μας. Σαφώς, η γραμματειακή παραγωγή δεν εξαντλείται στο παρόν πρόσωπο, αλλά ενέχει και μία πληθώρα προσώπων, μεταξύ αυτών και θεούς, που συναντώνται με τη σειρά τους σε έργα Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων.
Το corpus των Ύμνων διασώζει μεταξύ άλλων τη συλλογή 33 υμνογραφικών συνθέσεων του Ομήρου. Ειδικότερα, ο «Ύμνος εις την Αφροδίτην» παραθέτει στο μεγαλύτερο μέρος του τον τρόπο γνωριμίας της Αφροδίτης και του Τρώα Αγχίση, και αναφέρεται στον καρπό του έρωτά τους, που ήταν ο Αινείας, προσθέτοντας δια στόματος της Αφροδίτης πως το γένος τους θα ήταν εγγύτερα στους θεούς εξαιτίας αυτής της σύζευξης. Όμως, ο Όμηρος δεν περιορίζεται αποκλειστικά στους Ύμνους. Στην εθνική μας παράδοση, ο Αινείας είναι γνωστός δια μέσου της Ιλιάδος. Παρόλα αυτά, αξίζει να τονιστεί πως δεν κατέχει την ίδια σημαίνουσα θέση με εκείνη της ρωμαϊκής παράδοσης.
Η πρώτη εκτενής αναφορά στον Αινεία εντοπίζεται στη «Διομήδους Αριστεία» (Ραψωδία Ε’), όπου παρατίθεται γλαφυρώς η προσπάθεια του Τυδεΐδη να σκοτώσει τον Αινεία, τον δεύτερο σημαντικότερο άνδρα της Τροίας μετά τον Έκτορα. Η δολοφονία του απέτυχε εξαιτίας της παρέμβασης της μητρός του, της Κύπριδος, και του Απόλλωνα. Συγκεκριμένα, καθώς η Αφροδίτη άρπαζε το τέκνο της, ο Αχαιός ήρωας την τραυματίζει, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει τον Αινεία και να καταφύγει κλαίγοντας στον Όλυμπο, αναζητώντας τη μητέρα της, Διώνη. Ξαφνικά, όμως, ο Φοίβος αρπάζει τον ανιψιό του και τον μεταφέρει στην Πέργαμο, προκειμένου να αναρρώσει, διαφυλάσσοντάς τον από τον άγριο θάνατο.
Παρόλα αυτά, επανεμφανίζεται στο πεδίο της μάχης, όπως διατυπώνεται στη Ραψωδία Υ’. Άλλωστε, η συγκεκριμένη ραψωδία φημίζεται για τη συμμετοχή των θεών στον πόλεμο και τον καταλυτικό τους ρόλο. Επεξηγηματικότερα, ενώ επρόκειτο να επέλθει η σύγκρουση μεταξύ των δύο σημαντικότερων ανδρών, Αχιλλέως και Έκτορα, ο Απόλλων αντικατέστησε τον Τρωαδίτη ήρωα με τον Αινεία. Σε κάποια στιγμή, όμως, ο Αινείας βρέθηκε σε άσχημη θέση, γι’ αυτό και ο Ποσειδώνας παρένεβη και τον έσωσε. Έπειτα, στη θέση του βρέθηκε ο Έκτορας, έχοντας την ίδια τύχη. Ειδικότερα, τη στιγμή που ο Πειλίδης πήγε να τον χτυπήσει, ο Φοίβος δημιούργησε ομίχλη και τον άρπαξε σώζοντάς τον. Το επεισόδιο τελειώνει με τη δολοφονία πολλών Τρώων από τον οργισμένο Αχιλλέα.
Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, κλείνει η επισκόπηση της παρουσίας του Αινεία στην εθνική μας γραμματεία. Σαφώς, αν επιθυμεί κάποιος να γνωρίσει λεπτομερώς την προσωπικότητα και τη δράση του ήρωα στη πορεία της ζωής του, θα ήταν ωφέλιμο να καταφύγει στον Βιργίλιο, τον ανυψωτή του Αινεία, μέσω του ομώνυμου έργου «Αινειάδα». Με άλλα λόγια, μια προσεκτική προσέγγιση αναδύει τη θεματική της διαίρεση σε δύο αυτόνομα πεδία, που αποτελούνται αμφότερα από έξι κεφάλαια. Το πρώτο μέρος αφορά την πορεία του ήρωα και των συντρόφων Τρώων από την παλαιά πατρίδα τους έως το Λάτιο, όπου επρόκειτο να επανιδρύσουν ένα νέο ένδοξο βασίλειο μετά την πτώση του πρώτου, της Τροίας. Το δεύτερο και ταυτόχρονα τελευταίο μέρος περιλαμβάνει την άφιξή τους στην Ιταλία και την προσπάθειά τους να εγκατασταθούν στη «νέα» γη.
Από την ανάγνωση των πρώτων γραμμών του έπους, γίνονται αντιληπτές οι περιπέτειες που ακολουθούν τον προσφυγικό λαό μέχρι και την τελευταία στιγμή, έως ότου να επιτευχθεί η ευημερία τους επί της Γης. Δηλαδή, στα πρώτα τέσσερα κεφάλαια παρακολουθούμε την πορεία τους από τη Θράκη, στο ιερό νησί του Απόλλωνος, τη Δήλο, και έπειτα στην Κρήτη, με τελευταία στάση το Ιόνιο Πέλαγος. Κατόπιν, κατευθύνονται στην Ιταλία, αλλά η εχθρική διάθεση της Ήρας εναντίον του Αινεία προκαλεί ανατροπή του ταξιδιού εξαιτίας μίας καταιγίδας και καταλήγουν στην Καρχηδόνα. Πρέπει να τονιστεί πως καταλυτική ήταν η παρέμβαση του Ποσειδώνα που τους έσωσε από τον σίγουρο πνιγμό στο Λιβυκό Πέλαγος. Στη νέα πόλη, η Βασίλισσα Διδώ υποδέχεται με θερμότητα τους ναυαγούς και τον βασιλιά για τον οποίο τρέφει ερωτικά αισθήματα, εξαιτίας της παρέμβασης της Αφροδίτης. Δυστυχώς, ο έρωτάς τους δεν ευδοκίμησε, καθώς προτεραιότητα είχε το ιερό καθήκον του Αινεία, κάτι που οδηγεί τη βασίλισσα στην αυτοκτονία. Παράλληλα, γινόμαστε μάρτυρες μίας γλαφυρής εξιστόρησης των γεγονότων από τον δεκαετή πόλεμο στην Τροία έως και την άφιξή τους στην Καρχηδόνα.
Τέλος, το πέμπτο και έκτο βιβλίο αφηγούνται τη μετάβασή τους στη Σικελία, όπου διοργανώνονται αγώνες προς τιμήν του νεκρού πατέρα του ήρωα, Αγχίση. Η μη φιλικά διακείμενη προς τον ήρωα Ήρα προσπάθησε να εμποδίσει τη μετάβαση των ναυαγών στο Λάτιο με την παραμονή τους στη Σικελία. Η μοίρα, όμως, επιφύλασσε άλλη τύχη. Ο νεαρός ηγέτης όφειλε να κατέβει στον Κάτω Κόσμο, απ’ όπου θα λάμβανε χρησμούς σχετικά με το μέλλον της Ρώμης, καθώς το τέλος του ταξιδιού δεν είχε επέλθει ακόμη.
Το δεύτερο μέρος της «Αινειάδας» παρουσιάζει τη δυσκολία εγκατάστασης των Τρώων στη γη των Αυσόνων λόγω των πολεμικών διαμαχών, που ήταν απότοκο της θεϊκής βούλησης της Ήρας. Αντιθέτως, υπό άλλες συνθήκες, η μόνιμη διαμονής τους στον τόπο θα ήταν ειρηνική. Ο βασιλιάς του Λατίου, Λατίνος, γνώριζε, βάσει των προφητών, πως η κόρη του, Λαβίνια, θα παντρευτεί κάποιον ξένο, ενώ την ίδια στιγμή αποτελούσε πόθο των πιο σπουδαίων αντρών των πέριξ ιταλικών φυλών. Έτσι, λοιπόν, η παράκληση του Αινεία και του λαού του προς τον βασιλέα για τη διαμονή τους στον καινούργιο τόπο έγινε ευμενώς δεκτή, καθώς είχε υπόψιν πως αυτός ο σπουδαίος άντρας επρόκειτο να γίνει ο σύζυγος της κόρης του.
Η Ήρα, μη αποδεχόμενη την ομαλή προσαρμογή, αποφάσισε τη διεξαγωγή ενός πολέμου μεταξύ των Τρώων και των γηγενών φύλων με αφορμή τον γάμο μεταξύ της Λαβινίας και ενός αλλοεθνούς. Αρχικά, προσπάθησε μέσω της συζύγου του Λατίνου, Αμάτας, να αποτρέψει τον γάμο. Όταν είδε πως το σχέδιο δεν προχωρούσε, η Ερινύα Αλυκτώ, κατόπιν προτροπής της Ήρας, κατέφυγε στον Τούρνο, βασιλέα των Ρουτούλων, προκειμένου να τον πείσει να διεξαγάγει πόλεμο κατά των Τρώων, επειδή ο Αινείας θα νυμφευτεί τη γυναίκα που αυτός έπρεπε να παντρευτεί. Κατόπιν απειλής, έπεισε τον Τούρνο να διεξαγάγει πόλεμο. Όλα τα γειτονικά φύλα συμμάχησαν κατά των Τρώων πέραν του Ευάνδρου, Αρκάδος ήρωα, οικιστή του Παλαντινού Λόφου στη Ρώμη, και των Τοσκανών συμμάχων τους. Προφανώς, νικητές αναδείχθηκαν οι Τρώες και η εγκαθίδρυση του γένους του Αινεία στη νέα πατρίδα είχε μόλις αρχίσει, προκειμένου να αποδώσει σε βάθους χρόνου τη μεγαλειότητα που διείπε το ρωμαϊκό έθνος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Montanari, F. (2017). Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας: Από τον 8ο αι. π.Χ έως τον 6ο αι. μ.Χ.. (2η έκδοση). Θεσσαλονίκη: University Studio Press, σ. 76.
- Παπαγγελής, Θ. (2019). Βιργιλίου Αινειάδα: Προλεγόμενα-Μετάφραση-Σχόλια. Αθήνα: ΜΙΕΤ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης).
- “Homeric Hymn to Aprhodite“, translated by Gregory Nagy. Από την ιστοσελίδα The Center for Hellenic Studies, 2/11/2020. Διαθέσιμο εδώ.
- Homer, Iliad. Διαθέσιμο εδώ.
