Της Αγγελικής Λιάμα,
Γέλιο. Η εξωτερικευμένη φυσική αντίδραση του ανθρώπινου εγκεφάλου σε θετικά φορτισμένες καταστάσεις. Αντίδραση χαράς και ανακούφισης. Το γέλιο είναι το καλύτερο φάρμακο, όπως λέει και ο λαός ή όπως μας παροτρύνει ο Ρίτσος: «Βρείτε χρόνο να γελάτε, είναι η μουσική της ψυχής». Τι συμβαίνει, όμως, όταν το γέλιο γίνεται παθολογικό; Όταν γίνεται ανεξέλεγκτο και παρουσιάζεται ακούσια υπό ακατάλληλες συνθήκες; Τότε πρόκειται για ένα κλινικό φαινόμενο. Μια νευροεκφυλιστική διαταραχή που ονομάζεται PLC (Pathological Laughter and Crying) ή PBA (pseudobulbar affect).
To 2019, κυκλοφορεί με τεράστια επιτυχία η εκρηκτική ταινία Joker, με σκηνοθέτη τον Τοντ Φίλιπς και πρωταγωνιστή τον συγκλονιστικό Χοακίν Φοίνιξ, και δίνει στους θεατές τα πρώτα ερεθίσματα για τη διαταραχή αυτή. Όσοι έχουν δει την ταινία αυτή, που προκάλεσε βαθύτερο προβληματισμό και μεγάλη συζήτηση γύρω από τις ψυχικές διαταραχές και την κοινωνική απομόνωση, θυμούνται αναμφίβολα το διαπεραστικό, τρομακτικά συνεχές και ανατριχιαστικό γέλιο του καθηλωτικού χαρακτήρα, που λάμβανε χώρα τις πιο ακατάλληλες στιγμές, έφερνε σε αμηχανία τους γύρω του και σε μπελάδες τον ίδιο. Τότε εκείνος, κοιτώντας τους στα μάτια, έβγαζε μια μικρή λευκή κάρτα από την τσέπη του που έγραφε: «Συγχωρήστε το γέλιο μου. Έχω μια πάθηση».
Δεν είναι ακριβές πότε πρωτοεμφανίστηκε αυτή η νευρολογική διαταραχή, ωστόσο τα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν πως για πρώτη φορά καταγράφηκε στις αρχές του 21ου αιώνα, σε ένα οικοτροφείο της Τανζανίας. Τότε, λοιπόν, και χωρίς αφορμή, 3 κοπέλες ξεσπούν σε ένα ασταμάτητο, απόκοσμο γέλιο που σύντομα εξαπλώνεται στις 95 από τις 159 οικότροφους, διασπείροντας χάος και πανικό. Κανείς δεν γνώριζε τι συνέβαινε εκείνη τη στιγμή, και παρόλο που τα συμπτώματα στις περισσότερες κοπέλες διήρκησαν κάποιες ώρες, κάποιες άλλες έφτασαν σε σημείο να χρειαστούν νοσηλεία για αρκετές μέρες. Τι είναι τέλος πάντων, όμως, αυτή η διαταραχή κι υπάρχει άραγε θεραπεία ενάντια σε αυτό το γέλιο; Η απάντηση σε αυτή την οξύμωρη ερώτηση είναι περίπλοκη, καθίσταται αναγκαίο, όμως, πρώτα να αναλυθεί η αιτιολογία των παράξενων αυτών συμπτωμάτων.
Πρόκειται, λοιπόν, για μια σχετικά σύγχρονη διαταραχή, για την οποία εξακολουθεί να υπάρχει σύγχυση και απουσία επαρκών δεδομένων. Τα έως τώρα ερευνητικά ευρήματα, ωστόσο, αποδεικνύουν πως η διαταραχή του παθολογικού γέλιου, αφορά κάποια βλάβη στον προμετωπιαίο φλοιό. Ο προμετωπιαίος φλοιός είναι η περιοχή εκείνη του εγκεφάλου, που σχετίζεται με τη συνείδηση των πράξεων μας, τις συναισθηματικές αντιδράσεις, τη γλώσσα, τα νοήματα αλλά και, ευρύτερα, καθημερινές διεργασίες σε ποικίλες δραστηριότητες. Βλάβες σε αυτή την περιοχή είναι ιδιαίτερης βαρύτητας, καθώς σημαίνουν αλλαγές στη διάθεση, εμμονικές ιδέες, διαταραχές προσωπικότητας, αδυναμία έκφρασης και απώλεια κίνησης κάποιων σημείων του σώματος. Επίσης, κάποιες έρευνες υποδεικνύουν συσχέτιση της διαταραχής του παθολογικού γέλιου, με κάποιες άλλες ψυχικές διαταραχές, που προκαλούν αλλαγές στη χημική ισορροπία του εγκεφάλου, όπως είναι η κατάθλιψη, η μανία και η σχιζοφρένεια. Άλλες παθήσεις που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε αυτή τη διαταραχή είναι ο Παρκινσονισμός, το Αλτσχάιμερ και η πολλαπλή σκλήρυνση. Επιπρόσθετα, μια ακόμη αιτία για το PLC αποτελεί κάποιος τραυματισμός ή οποιαδήποτε άλλη ασθένεια σχετίζεται με αυτή την περιοχή του εγκεφάλου (κάποιο εγκεφαλικό επεισόδιο, όγκος κ.α.). Νεότερες πηγές, ωστόσο, έχουν καταστήσει πιο σαφή τη νευρολογική βάση του PLC, καθώς όπως γνωστοποιούν, πρόκειται για αποτέλεσμα ψευδοπρομηκικής παράλυσης και οφείλεται σε βλάβη του άνω κινητικού νευρώνα, στη φλοιοπρομηκική οδό της πυραμιδικής οδού. Εκτός από τις ανεξέλεγκτες συναισθηματικές αντιδράσεις (ακράτεια συναισθημάτων, ανεξέλεγκτο και ανάρμοστο γέλιο αλλά και κλάμα, έντονα ξεσπάσματα), άλλα συμπτώματα της ψευδοπρομηκικής παράλυσης αποτελούν τα εξής: δυσφαγία (δυσκολία στην κατάποση τροφών) και δυσαρθρία (η γλώσσα είναι άκαμπτη και η ομιλία αργή και μη ευκρινής χωρίς λογική αλληλουχία νοημάτων).
Όσο η επιστήμη και η τεχνολογία εξελίσσονται και χάρη στις νευροανατομικές, νευροφυσιολογικές και νευροαπεικονιστικές μελέτες, αποκτούμε ολοένα και περισσότερα δεδομένα για τη νευροβιολογία του συναισθήματος, και τη συσχέτιση του PLC με διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Τα νέα νευροανατομικά ευρήματα θα εισάγουν αναμφισβήτητα, πιο βελτιωμένες και στοχευμένες θεραπείες για τη διαταραχή του παθολογικού γέλιου. Προς το παρόν, το PLC αντιμετωπίζεται με ψυχοθεραπεία και αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή.
Πέρα από την ιατρική πτυχή και φαρμακευτική αντιμετώπιση του ζητήματος, υπάρχει κι ένα τεράστιο ψυχολογικό βάρος. Μια διαρκής ψυχολογική εξουθένωση. Ένας ασθενής που βιώνει PLC αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στις καθημερινές διεργασίες, που πρέπει να φέρει εις πέρας. Εξαιτίας των συχνών κρίσεων και ξεσπασμάτων, αποτελεί αναντίρρητα έναν γολγοθά, η προσπάθεια να κερδίσει το στοίχημά του να παραμείνει λειτουργικός, ζώντας μια κανονική καθημερινότητα. Το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι σχεδόν κάτι αναπόφευκτο στη ζωή ατόμων με PLC. Δεν θα έπρεπε, όμως, να είναι! Ως φύσει κοινωνικά και πολιτικά όντα, όπως μας υπενθυμίζει διαρκώς στα έργα του ο Αριστοτέλης, οφείλουμε να προστατεύσουμε αυτά τα άτομα, απαλλάσσοντάς τα από το βαρύ φορτίο της κοινωνικής απομόνωσης κι εντάσσοντάς τα στην κοινωνία. Άλλωστε «σε έναν κόσμο για λίγους δεν χωράει κανείς» …
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pseudobulbar Affect (PBA), uofmhealth.org. Διαθέσιμο εδώ
- What is PBA or Pseudobulbar Affect?, pbainfo.org. Διαθέσιμο εδώ
- Valentin Yurievich Skryabin, Analysing Joker: an attempt to establish diagnosis for a film icon, BJPsych Bulletin , Volume 45 , Issue 6 , December 2021 , pp. 329 – 332. Διαθέσιμο εδώ
