Του Βασίλη Πλαΐτη,
Αρκετές φορές, υπάρχει η άποψη, ότι μια ισχυρή οικογένεια στον τομέα της οικονομίας και της πολιτικής μπορεί να «κινεί νήματα», να ελέγχει για το δικό της κέρδος σημαντικούς κρατικούς και οικονομικούς θεσμούς και να εμποδίζει οποιαδήποτε αντίθεση. Αν και αυτή η άποψη είναι, τις περισσότερες φορές, προϊόν συνωμοσιολογικών θεωριών, αρκετές οικογένειες έχουν καταφέρει να εντάξουν πολλά μέλη τους στην οικονομική και πολιτική ελίτ της χώρας τους, συνήθως μέσω της τρομερά επιτυχημένης πολιτικής ή οικονομικής καριέρας ενός μέλους της. Πρότυπο τέτοιας οικογένειας, είναι η οικογένεια των Rockefeller (Ροκφέλερ), η οποία έχει σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πολιτική ζωή των ΗΠΑ τον 20ο αιώνα και αποτελεί το θέμα του παρόντος άρθρου.
Η κοιτίδα της οικογένειας Rockefeller μπορεί να εντοπιστεί, όπως της συντριπτικής πλειοψηφίας των λευκών Αμερικανών, στην Κεντρική Ευρώπη, και συγκεκριμένα στη Γερμανία. Το -εγκαταλελειμμένο πλέον- χωριό του Rockenfeld, πολύ κοντά στη σημερινή πόλη του Neuwied (Νόιβιντ), είναι ο επικρατέστερος τόπος καταγωγής της οικογένειας, αλλά και του ονόματός της. Εκεί φαίνεται, πως έζησε ο Gotthard Rockefeller στις αρχές του 17ου αιώνα, ο οποίος θεωρείται ως ο πρώτος γνωστός πρόγονος των Rockefeller. Ο πρώτος Rockefeller που έφτασε στην Αμερική ήταν ο William Johann Rockefeller, το 1723, μεταναστεύοντας στη Φιλαδέλφεια, όπου έγινε αγρότης και γαιοκτήμονας. Ο δισέγγονός του, William Avery Rockefeller (1810-1906), ήταν επιχειρηματίας και απατεώνας. Εγκατέλειψε την πρώτη του γυναίκα χωρίς να τη χωρίσει, υιοθετώντας ένα ψεύτικο όνομα και παριστάνοντας τον γιατρό. Μετακινήθηκε από τη Νέα Υόρκη στο Οχάιο, κάνοντας διάφορα επαγγέλματα. Ο πρώτος του γιος ήταν ο John Davison Rockefeller, που έβαλε την οικογένεια των Rockefeller στον χάρτη.
Ο John D. Rockefeller (1839-1937) γεννήθηκε στο Οχάιο και ήταν γιος του William Rockefeller και της Eliza Davison (1813-1889). Οι επαγγελματικές κινήσεις του πατέρα του και η αυστηρή χριστιανική ηθική της μητέρας, του συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός ντροπαλού, σοβαρού και προσαρμόσιμου ανθρώπου. Στα 16 του έγινε βοηθός λογιστή, σε μια επιχείρηση μεταφορών προϊόντων, και αμέσως ξεχώρισε λόγω του ώριμου και συνετού του παρουσιαστικού. Γρήγορα ανελίχθηκε στην ιεραρχία της επιχείρησης και, μετά την αποχώρηση ενός συνεταίρου, λειτουργούσε πρακτικά ως συνιδιοκτήτης επιχείρησης. Το 1860, αποχώρησε για να ιδρύσει τη δική του επιχείρηση μεταφορών, την Rockefeller & Clark, με τον Άγγλο Maurice Clark. Στην επιχείρηση αυτή, ο Rockefeller ήταν, για άλλη μία φορά, ο δραστήριος και φιλόδοξος συνέταιρος. Το 1863, ίδρυσε το πρώτο του διυλιστήριο πετρελαίου, μπαίνοντας σε μια νέα και εξελισσόμενη αγορά. Τα επόμενα χρόνια, η επιρροή του στην πετρελαιοβιομηχανία αυξανόταν συνεχώς, εξαγοράζοντας μικρότερες επιχειρήσεις και χρησιμοποιώντας ανταγωνιστικές εμπορικές μεθόδους. Μετά από αρκετές συγχωνεύσεις, το 1870 ίδρυσε, μαζί με τον αδελφό του, William Jr, και άλλους συνεταίρους, την Standard Oil of Ohio, που κατείχε το 4% της αγοράς πετρελαίου στις ΗΠΑ. Μέσα σε δώδεκα μόλις χρόνια, το 1882, η Standard Oil κατείχε το 90% της αγοράς πετρελαίου. Η Standard Oil εγκαθίδρυσε ένα μονοπώλιο, που διατηρήθηκε μέχρι την κρατική διάσπαση της επιχείρησης το 1911, και που υιοθέτησε ανελέητες επιχειρηματικές πρακτικές κατά των αντιπάλων της, αποσκοπώντας στον οικονομικό τους στραγγαλισμό.
Ο J.D. Rockefeller είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στις λειτουργίες της επιχείρησης μέχρι το 1899, όταν και αποσύρθηκε από τη διαχείρισή της. Αποτέλεσε ένα από τους ληστρικούς βαρόνους της Επίχρυσης Εποχής, μιας εποχής που χαρακτηρίστηκε από τη συγκρότηση εταιρειών-κολοσσών και τη συγκέντρωση αμύθητων περιουσιών. Ο Rockefeller ήταν ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους που έζησαν ποτέ, ενώ ήταν ο πρώτος Αμερικανός δισεκατομμυριούχος. Η επιχειρηματική του δράση διαμόρφωσε ένα αδίστακτο και απάνθρωπο προφίλ, το οποίο δεν ανταποκρινόταν πλήρως στην αλήθεια. Ο J.D. Rockefeller ήταν ένας σημαντικός φιλάνθρωπος, με τη φιλανθρωπική του δράση να εντείνεται μετά την απόσυρσή του. Διέθεσε μεγάλα μέρη της περιουσίας του στην εκπαίδευση, ιδρύοντας πανεπιστήμια (π.χ. Rockefeller University στη Νέα Υόρκη, το Πανεπιστήμιο του Σικάγο) και στην ανύψωση αδύναμων κοινωνικά ομάδων, όπως οι γυναίκες και ο αφροαμερικανικός πληθυσμός. Πέθανε το 1937, πλήρης ημερών, στην έπαυλη της οικογένειάς του. Κατόρθωσε να δημιουργήσει μια τεράστια περιουσία, που εξασφάλισε την οικογένειά του και σταθεροποίησε τη φήμη της.
Οι απόγονοι του J.D. Rockefeller είχαν επίσης σημαντική καριέρα και φήμη, στον χώρο της οικονομίας και της πολιτικής. Ο μοναδικός υιός του, ο John Jr (1874-1960), ενεπλάκη επίσης στις επιχειρήσεις. Αρχικά, ανέλαβε διευθυντικά πόστα στην Standard Oil και την US Steel (του J.P. Morgan), από τα οποία αποχώρησε λόγω κατηγοριών διαφθοράς στην εταιρεία. Το 1914, ξέσπασαν σημαντικές ταραχές στο Κολοράντο ανάμεσα στους εργάτες και σε μια εταιρεία εξορύξεων, στην οποία ο John Jr. είχε διευθυντική θέση. Οι ταραχές αυτές οδήγησαν σε συγκρούσεις που έμειναν γνωστές ως “Ludlow Massacre” (η σφαγή του Λάντλοου). Ο John κατηγορήθηκε ως υπαίτιος της κατάστασης, λόγω των κακών εργασιακών συνθηκών. Αργότερα, μετά από την παραίνεση των συμβούλων του, επισκέφθηκε το Κολοράντο και μίλησε με εργάτες. Επίσης, ήταν ιδιαίτερα φιλάνθρωπος, κάνοντας δωρεές στην Εκκλησία, την εκπαίδευση και την επιστημονική εξέλιξη. Υποστήριξε την Κοινωνία των Εθνών οικονομικά, ενώ, το 1945, δώρισε ένα οικόπεδο στον νεότευκτο ΟΗΕ, όπου πλέον στεγάζεται η έδρα του.
Τα παιδιά του John Jr. επίσης συμμετείχαν ενεργά στη δημόσια σφαίρα. Ο David (1915-2017) ασχολήθηκε με τις τραπεζικές συναλλαγές και διήυθυνε την Chase Manhattan Bank, ενώ ο John III (1906-1978) και ο Laurance (1910-2004) ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τη φιλανθρωπία. Έπειτα, ο Winthrop (1912-1973) εξελέγη ως κυβερνήτης του Αρκάνσας με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, νικώντας έναν ρατσιστή αντίπαλό του. Ωστόσο, από τα εγγόνια του J.D. Rockefeller, ξεχωρίζει η καριέρα του Nelson Rockefeller (1908-1979) στην πολιτική. Αποτέλεσε πρωτοκλασάτο μέλος του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, ως ηγέτης των μετριοπαθών Ρεπουμπλικανών (Rockefeller Republicans). Παρότι ήταν Ρεπουμπλικάνος, διετέλεσε για ένα μικρό χρονικό διάστημα Υφυπουργός Λατινικής Αμερικής, επί Franklin Roosevelt (Φράνκλιν Ρούζβελτ), ενώ εκπροσώπησε τις ΗΠΑ στην ιδρυτική συνεδρία του ΟΗΕ. Έπειτα, διετέλεσε κυβερνήτης της Νέας Υόρκης για 14 χρόνια (1959-1973), προωθώντας ένα προοδευτικό εν πολλοίς πρόγραμμα και επεκτείνοντας τη δράση της Πολιτείας σε ζητήματα εκπαίδευσης, κοινωνικών ζητημάτων (π.χ. νομιμοποίηση εκτρώσεων, ναρκωτικά) και κοινωνικής πολιτικής. Απέτυχε τρις να κερδίσει την υποψηφιότητα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για την προεδρία, με την ήττα του από τον Barry Goldwater, το 1964, να είναι σημαδιακή για τη δεξιά στροφή του κόμματος. Το 1974, μετά την παραίτηση του Richard Nixon (Ρίτσαρντ Νίξον) από την προεδρία, επιλέχθηκε από τον Gerald Ford (Τζέραλντ Φορντ) ως νέος αντιπρόεδρος. Στις εκλογές του 1976 δεν εντάχθηκε στο ψηφοδέλτιο και το 1977 αποσύρθηκε από την πολιτική.
Τα δισέγγονα του J.D. Rockefeller επίσης, ακολούθησαν σημαντική καριέρα στην οικονομία, τις επιστήμες, τη δικηγορία και την πολιτική. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο John Davison “Jay” Rockefeller IV (1937-), που διετέλεσε κυβερνήτης (1977-85) και γερουσιαστής (1985-2013) της Δυτικής Βιρτζίνια, όχι με το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων, το οποίο υποστήριζε παραδοσιακά η οικογένεια, αλλά με αυτό των Δημοκρατικών. Ωστόσο, δεν είναι ο γνωστότερος σύγχρονος απόγονος της οικογένειας Rockefeller, μιας και αυτός ο τίτλος ανήκει στον Michael Rockefeller (1938-1961). Γιος του Nelson Rockefeller, o Michael σπούδασε Ιστορία στο Χάρβαρντ και ασχολήθηκε με την κοινωνική ανθρωπολογία. Σε αυτό το πλαίσιο, ταξίδεψε ως μέλος επιστημονικής αποστολής στην Παπούα Νέα Γουινέα, το 1961. Καθώς ταξίδευε με κανό, το βράδυ της 11ης Νοεμβρίου, αυτό αναποδογύρισε και βρέθηκε στη θάλασσα. Ο συνεπιβάτης του σώθηκε την επόμενη μέρα, αλλά ο Michael, έχοντας κολυμπήσει για να βρει βοήθεια, εξαφανίστηκε. Η επικρατέστερη θεωρία αναφέρει ότι πνίγηκε ή ότι δέχθηκε θανάσιμη επίθεση από καρχαρία. Όμως, η φρικιαστικότερη και δημοφιλέστερη όλων είναι αυτή που θέλει τον Michael να φτάνει στην ακτή, να αιχμαλωτίζεται και να γίνεται αντικείμενο κανιβαλισμού από μια τοπική φυλή. Η τελευταία εκδοχή έχει υποστηριχθεί και αναπαραχθεί ιδιαίτερα στα χρόνια που πέρασαν, με τον Michael να εντάσσεται, κάπως ανορθόδοξα, στα «γνωστά» μέλη της οικογένειας Rockefeller.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hawke Freeman, David (1980), John D.: The founding father of the Rockefellers, New York: Harper & Row
- neuwied.de, Rockenfeld. Διαθέσιμο εδώ
- Smith Norton, Richard (2014), On his own terms: A life of Nelson Rockefeller, New York: Random House
