Του Θεοχάρη Κατσιούλα,
Αναμφίβολα, είναι ευρέως γνωστός ο πίνακας του σπουδαίου καλλιτέχνη Μιχαήλ Άγγελου, γνωστός και ως Μικελάντζελο, καθώς αποτελεί την πλήρη δύναμη της χειρονομίας στις εικαστικές τέχνες, η οποία επηρέασε πολλά σύγχρονα έργα. Το 1511, ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε το έργο, απεικονίζοντας την ιστορία κατά την οποία ο Θεός προσδίδει ζωή στον Αδάμ, τον πρώτο άνθρωπο στη γη. Ο εμβληματικός πίνακας βάζει τον καθένα μας να αναρωτηθεί ποια είναι η πραγματική αλήθεια του έργου αναφορικά με το εξής ερώτημα: «Ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο ή ο άνθρωπος τον Θεό;». Η αλήθεια, η οποία έχει ληφθεί ως δεδομένη είναι πως ο Θεός, δηλαδή η γέρικη φιγούρα που περιτυλίγεται από αυτόν τον κόκκινο μανδύα, είναι ο ίδιος ο Δημιουργός του Αδάμ.
Μαζί με άλλα ανεκτίμητης αξίας έργα του, ο Μικελάντζελο θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες και διάσημους ζωγράφους στην ιστορία της τέχνης. Στο αριστούργημά του συνδυάζει με έναν ιδιαίτερα εκπληκτικό τρόπο την τέχνη, τη θρησκεία και την επιστήμη, γεγονός το οποίο μας κάνει να αναρωτηθούμε γιατί να θεωρούνται ξεχωριστές κατευθύνσεις αφού περιγράφουν το ίδιο πράγμα. Ο Μικελάντζελο, πέρα του γεγονότος ότι αποτελούσε μια ανθρώπινη ύπαρξη με εξαιρετικό χάρισμα στη ζωγραφική, στη γλυπτική καθώς και την ανατομία, ήταν επίσης ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος. Αυτός εξέφραζε πως ο δρόμος για τον Παράδεισο και τη σύνδεση του ανθρώπου με τον Θεό δεν επιτυγχάνεται απαραίτητα μόνο μέσω της εκκλησίας, αλλά με άμεση επικοινωνία με την Ανώτερη Δύναμη. Πιθανότατα μέσω του έργου, θέλει να σταθεί στο γεγονός ότι η ανθρώπινη λογική και το σώμα είναι ικανά να μας συνδέσουν με τον Θεό, χωρίς τη διαμεσολάβηση της Εκκλησίας.
Αναλύοντας τον πίνακα, παρατηρούμε πως ο Θεός και ο Αδάμ αποτελούν τις κεντρικές μορφές, ενώ οι άγγελοι γύρω από τον Θεό και μια γυναικεία μορφή στα δεξιά Του είναι δευτερεύοντες. Το βασικότερο και σημαντικότερο στοιχείο του πίνακα είναι πως κατά τη διάρκεια της γέννησης, ο Θεός και Αδάμ έχουν το ίδιο μέγεθος, διότι ο καλλιτέχνης δεν επιθυμεί να δείξει πως ο Θεός είναι παντοδύναμος και ο άνθρωπος κατώτερος, αλλά ότι πλάστηκε «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσίν» Του. Οι αξιοσημείωτες λεπτομέρειες του πίνακα σχετίζονται κυρίως με την αναπαράσταση του Αδάμ, του Θεού, καθώς και του αγγίγματος μεταξύ τους.
Ο μόλις δημιουργημένος Αδάμ, στέκεται ξαπλωμένος στο έδαφος χωρίς καμιά δυνατότητα δύναμης στην κίνησή του. Τα χαρακτηριστικά του δεν είναι εντελώς αρσενικά, καθώς τα θηλυκά στοιχεία, όπως η γλυκύτητα στο πρόσωπο και η συγκεκριμένη στάση σώματος εμφανιζόταν συνήθως σε γυναικείες μορφές που απεικονίζονταν εκείνη την εποχή. Αξιοσημείωτη λεπτομέρεια αποτελεί το γεγονός ότι, αν και πρωτόπλαστος και όχι γεννημένος από άνθρωπο, ο Αδάμ έχει ομφαλό στην κοιλιά του. Όλα οδηγούν στην άποψη, ότι το δημιούργημα ήταν ένας άνθρωπος-ανδρόγυνο. Πιο συγκεκριμένα, σ’ αυτό το σώμα συνυπάρχουν αρμονικά το θηλυκό και το αρσενικό στοιχείο, ώστε τελικά να σχηματίζεται ο λεγόμενος «τέλειος άνθρωπος». Έτσι, στην ουσία, η Εύα υπάρχει ήδη μέσα στον Αδάμ.
Σπάνιο φαινόμενο αποτελεί η ανθρωπόμορφη απεικόνιση του Θεού σε πίνακες ζωγραφικής, καθότι η παρουσία Του ήταν συνήθως με τη μορφή ματιού ή απεικονιζόταν με διαφορετικό τρόπο. Παρά ταύτα, ο Μικελάντζελο Τού δίνει ηλικιωμένη μορφή, η οποία στηρίζεται στις μορφές των αγγέλων. Μπορεί επίσης να παρομοιαστεί με τους θεούς της αρχαίας Ελλάδας, που είναι πιθανό ο ίδιος ο ζωγράφος να είχε επηρεαστεί από εκείνους, τη δεδομένη εποχή. Δίπλα στον Θεό, βλέπουμε μια γυναίκα, η οποία αντιπροσωπεύει τη σοφία Του, με την οποία δημιούργησε τον κόσμο και τον άνθρωπο. Στα σημαντικότερα στοιχεία, συγκαταλέγεται και η εικόνα του μανδύα, που περιστοιχίζει τον Θεό, παραπέμποντας στο σχήμα του εγκεφάλου και υποδηλώνοντας τη διάνοιά Του.
Μέσω του αγγίγματος Θεού και ανθρώπου, που δίνεται η ζωή και η ενέργεια, υποδηλώνεται η τεράστια αγάπη του Θεού για το δημιούργημά του και η μοναδική σχέση αγάπης μεταξύ τους. Τα δάχτυλα των ηρώων απεικονίζονται σε απόσταση αρκετών χιλιοστών το ένα από το άλλο, το οποίο, όμως, είναι απολύτως ορατό στο ουδέτερο πίσω φόντο. Επιπλέον, γίνεται αντιληπτή η σπίθα της ζωής που μεταδίδεται από δάχτυλο σε δάχτυλο, την οποία δίνει ο Κύριος με το δεξί χέρι. Αν το αναλύσουμε σε βάθος και το συσχετίσουμε με τα σημερινά δεδομένα, θα συνειδητοποιήσουμε πως αυτή η χειρονομία υποδεικνύει την επικοινωνία του ανθρώπου με τα Θεία, που, παρόλο που δεν μπορούν να ιδωθούν, έχουν βρει τρόπο επικοινωνίας (προσευχή).
Το δημοφιλές έργο έχει αποτελέσει αντικείμενο ενδιαφέροντος για πολλούς ιστορικούς της τέχνης, οι οποίοι, αναλύοντας τα στοιχεία του, ισχυρίζονται ότι οι μορφές γύρω από τον Θεό αντιστοιχούν με ανατομική ακρίβεια σε τμήματα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Επιπλέον, άλλοι επισημαίνουν πως το κόκκινο ύφασμα που περιβάλλει τον Κύριο, συμβολίζει την ανθρώπινη μήτρα, ενώ το πράσινο κρεμάμενο ύφασμα αποτελεί έναν φρέσκο κομμένο ομφάλιο λώρο. Η πλειονότητα των θεωριών τοποθετεί την αρχικοποίηση των γυναικών στο αριστερό χέρι του Παντοδύναμου. Ίσως αντιπροσωπεύει τη μη ακόμα δημιουργημένη Εύα, η οποία εξακολουθεί να έχει δικαίωμα ύπαρξης. Ο μυστηριώδης συμβολισμός του πίνακα εγείρει ακόμη περισσότερα ερωτήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η Δημιουργία του Ανθρώπου ή του Θεού; | Ο αινιγματικός Μικελάντζελο, omorfizoi.gr, διαθέσιμο εδώ.
