Της Αννίτας Ελισσαίου,
Την προηγούμενη εβδομάδα, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας αποφάσισε το οριστικό κλείσιμο της μη-κυβερνητικής οργάνωσης Memorial. Η Memorial είναι η παλαιότερη ομάδα για την προστασία των πολιτικών δικαιωμάτων στη χώρα, με χρόνια παρουσίας στην κοινωνία των πολιτών. Η δικαστική απόφαση προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις των υποστηρικτών της Memorial, σε ένα κλίμα καταστολής και καταπίεσης της αντιπολίτευσης και των ομάδων για τα δικαιώματα.
Η Memorial ιδρύθηκε το 1987 επί κυβέρνησης Mikhail Gorbachev, λίγα χρόνια πριν από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Από τα ιδρυτικά της μέλη ξεχωρίζει ο αντιφρονών επιστήμονας Andrei Sakharov, ο «πατέρας» της Σοβιετικής βόμβας υδρογόνου. Ο Sakharov ανησυχούσε για τις επιπτώσεις της εφεύρεσής του στην ανθρωπότητα, και στάθηκε κατά των πυρηνικών όπλων μέσα από τη δράση του για την ευαισθητοποίηση του κόσμου για τον ανταγωνισμό εξοπλισμών. Το 1975 κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης για τον αγώνα του ως υπερασπιστής των θεμελιωδών δικαιωμάτων στη Σοβιετική Ένωση και επικριτικής του καθεστώτος. Έργο της Memorial είναι η αποκάλυψη της πραγματικής κλίμακας των εγκλημάτων και παραβιάσεων που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του σταλινικού καθεστώτος (1929-1953). Η δράση της επεκτάθηκε πέρα από τη Ρωσία, στις υπόλοιπες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, ενώ σήμερα ασχολείται και με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την τωρινή κυβέρνηση, παρέχοντας νομική και οικονομική στήριξη στα θύματα.
Μετρώντας πάνω από τριάντα χρόνια λειτουργίας, η Memorial έχει συγκεντρώσει μια βάση δεδομένων για περισσότερα από 2,6 εκατομμύρια θύματα του καθεστώτος που έχασαν τη ζωή τους ή φυλακίστηκαν άδικα στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας (τα γνωστά «γκούλαγκ»), αλλά και για εκατοντάδες δράστες υπευθύνους για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν εκείνη την περίοδο. Οι εργασίες της οργάνωσης έχουν ρίξει φως σε μια άκρως σκοτεινή ιστορική περίοδο, φέρνοντας στη δημοσιότητα κομμάτια του παρελθόντος που αλλιώς θα είχαν μείνει κρυφά, και προσφέροντας δικαίωση, απαντήσεις, και υποστήριξη στις οικογένειες όσων υπέφεραν από το καθεστώς. Η Memorial International είναι υπεύθυνη για το ιστορικό αυτό κομμάτι, ενώ το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Memorial καταπιάνεται με υποθέσεις παραβιάσεων και πολιτικής καταπίεσης της σύγχρονης εποχής. Τα μέλη του ασκούν συχνά δριμύ κριτική στην κυβέρνηση Putin, παίρνοντας το μέρος της αντιπολίτευσης – όπως είχε γίνει τον Ιανουάριο του 2021, όταν στάθηκαν στο πλευρό του Alexei Navalny.
Εξαιτίας της στάσης της, η Memorial έχει βρεθεί πολλές φορές στο στόχαστρο της σημερινής ρωσικής κυβέρνησης. Μετά από ξαφνικές εφόδους της αστυνομίας στα κτίρια της και την επιβολή μεγάλων οικονομικών προστίμων, το 2014 μπαίνει στη «μαύρη λίστα» του ρωσικού κράτους ως «ξένος πράκτορας», τίτλος που αποδίδεται σε ομάδες και οργανώσεις που φέρεται ότι χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό. Η συγκεκριμένη πρόβλεψη αποτελεί κομμάτι του ιδιαίτερα αυστηρού ρωσικού νόμου για τις μη-κυβερνητικές οργανώσεις, ο οποίος μπορεί επιβάλλει πολλαπλούς περιορισμούς στις δραστηριότητές τους. Η Memorial, όμως, συνέχισε ακάθεκτη το έργο της, ώσπου ήρθε αντιμέτωπη με την κατηγορία ότι πρώτον παραβίασε τον παραπάνω νόμο, και ότι δεύτερον «διαστρεβλώνει» την ιστορία.
Συγκεκριμένα, μια από τις βασικές κατηγορίες που έφερε τη διοικητική ομάδα της οργάνωσης ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου είναι η μη τήρηση του νόμου για τις ΜΚΟ. Όσες οργανώσεις λαμβάνουν χρηματοδότηση από το εξωτερικό οφείλουν να αναφέρουν ξεκάθαρα στις δημοσιεύσεις τους (εργασίες, έρευνες και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) πως το υλικό του διανέμετε από «ξένους πράκτορες», κάτι που η Memorial πρόσφατα αμέλησε να κάνει. Αντιδρώντας στην κατηγορία, οι υποστηρικτές της οργάνωσης ισχυρίζονται πως αυτή δεν είναι παρά μια ψεύτικη δικαιολογία για να κλείσουν τη Memorial.
Η δεύτερη κατηγορία αφορά το έργο της Memorial ως προς το παρελθόν και τα εγκλήματα της Σοβιετικής Ένωσης. Σύμφωνα με τους δικαστές, η οργάνωση δημιουργεί μια ψευδή εικόνα της ΕΣΣΔ μέσα από τον τρόπο που παρουσιάζει την πολιτική καταστολή που έλαβε χώρα στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Τα μέσα που χρησιμοποιεί αποσκοπούν στην αρνητική επιρροή της δημόσιας γνώμης και πολιτικής της κυβέρνησης, «ακολουθώντας ξένες εντολές». Τα μέλη της οργάνωσης απέρριψαν την κατηγορία ότι αμαυρώνουν τη φήμη της Σοβιετικής Ένωσης, υποστηρίζοντας ότι όλες οι εργασίες τους βασίζονται αποκλειστικά σε ιστορικά γεγονότα και πληροφορίες. Μιλώντας υπέρ της οργάνωσης, υποστηρικτές της δηλώνουν ότι η Memorial αποκαλύπτει κομμάτια της ιστορίας που δεν ταιριάζουν με την αφήγηση που θέλουν να εδραιώσουν οι αρχές, προκαλώντας τη δυσαρέσκεια μελών της κυβέρνησης.
Η είδηση της δικαστικής απόφασης προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στο εξωτερικό. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας χαρακτήρισε την απόφαση «ακατανόητη», σημειώνοντας ότι έρχεται σε αντίθεση με την υποχρέωση της Ρωσίας για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε παρόμοια μήκη κύματος κινήθηκαν και οι επίσημες δηλώσεις της Γαλλίας και του Συμβουλίου της Ευρώπης, εκφράζοντας την απογοήτευσή τους. Σε κοινή ανακοίνωσή τους, οι Η.Π.Α., η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Αυστραλία, ο Καναδάς και η Μεγάλη Βρετανία αναφέρουν ότι η απόφαση του δικαστηρίου δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή, υπογραμμίζοντας τον μοναδικό ρόλο της Memorial στην καταγραφή των μαύρων σελίδων της σοβιετικής ιστορίας. Ακόμα και ο τελευταίος Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, Mikhail Gorbachev, εξέφρασε την υποστήριξή του για τη Memorial, η οποία διαδραματίζει κατά τον ίδιο τον σημαντικότατο ρόλο της αποκατάστασης της ιστορικής δικαιοσύνης, τη φύλαξη της μνήμης των θυμάτων, και την προστασία της κοινωνίας από παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο διευθυντής της Memorial, Jan Raczynski, δήλωσε ότι σκοπεύει να κάνει έφεση, ενώ δεν θα διστάσει να απευθυνθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, προκειμένου να υπερασπιστεί την οργάνωση και να διασφαλίσει τη συνέχιση των δραστηριοτήτων της. Παρά την αποφασιστικότητά του, όμως, οι πιθανότητες είναι δυστυχώς εναντίον του. Το τελευταίο έτος χαρακτηρίστηκε από συστηματική καταπίεση και καταστολή των ανεξάρτητων μέσων μαζικής ενημέρωσης, της αντιπολίτευσης και των οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Ρωσία. Το κλείσιμο της Memorial μπορεί να γίνει αντιληπτό ως απειλή στα δικαιώματα και στις ελευθερίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Memorial: Russia’s civil rights groups uncovering an uncomfortable past, BBC News, διαθέσιμο εδώ
- Russia orders closure of human rights group Memorial, DW, διαθέσιμο εδώ
- Russia’s Supreme Court orders closure of top human rights group Memorial, France 24, διαθέσιμο εδώ
- US, EU, condemn decision to shut Russian human rights group Memorial, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Russia’s last political freedoms are on the way out, Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
