Της Δήμητρας Καλυκάκη,
Τι τις θες, ρε κόσμε, τόσες άδειες γλώσσες;
Δε θα τις ξορκίσεις έτσι τις σιωπές σου.
Λες και ντε και σώνει κάποια απ’ τις τόσες
θα σ’ ελευθερώσει από τη Βαβέλ σου.
«Τραγούδι Βαβέλ σε στίχους Ευαγγελάτου Γεράσιμου και ερμηνεία Μποφίλιου Νατάσα»
Η κοινή γλώσσα αποτελούσε, ανέκαθεν, σημείο συνένωσης και δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Το ασυνείδητο αίσθημα οικειότητας που δημιουργείται, η εύκολη και γρήγορη συνεννόηση, καταστούν τη γλωσσική επικοινωνία το βασικότερο μέσο ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων, σύναψης συνεργασιών και ανάπτυξης οργανωμένων κοινωνικών δομών. Ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον, γεννιέται μέσα σε μια συγκεκριμένη κοινωνία που ακολουθεί τους δικούς της κανόνες και έχει διαμορφώσει μια συγκεκριμένη κουλτούρα. Δεν γεννιέται όμως με κουλτούρα, ούτε με τη γνώση όλων των κανόνων, αλλά με την ικανότητα αφομοίωσης και προσαρμογής σε αυτούς. Έχει δηλαδή, έμφυτη τη δυνατότητα να καλλιεργηθεί στο γλωσσολογικό τομέα και να ενσωματωθεί με τη υπόλοιπη κοινότητα μέσα από την κοινή ομιλία με τους άλλους.
Επομένως, η ύπαρξη κοινού γλωσσικού κώδικα προσδίδει την αίσθηση του «ανήκειν», την ένταξη σε ένα σύνολο, σε μια ομάδα. Διότι από την άλλη μεριά, είναι στη φύση του ανθρώπου να τρομάζει με ό,τι δεν καταλαβαίνει! Έτσι, με την ίδια ευκολία, που η κοινή γλώσσα φέρνει κοντά τους ανθρώπους, η απουσία της τους απομακρύνει. Η μη αναγνώριση της γλώσσας που χρησιμοποιεί κάποιος, η έλλειψη κατανόησης των λέξεων προκαλεί αμηχανία στους συνομιλητές, όμως εδώ τίθεται ένα βασικό ερώτημα. Εφόσον η ομιλία, η διάλεκτος, ολόκληρο το γλωσσικό σύστημα μεταξύ δύο ατόμων δεν είναι κοινό, αυτό αποτελεί απροσπέλαστο εμπόδιο για την επικοινωνία τους; Ποιοι είναι οι ουσιαστικοί παράγοντες που μπορούν να απομακρύνουν, να διχάσουν την ανθρωπότητα και να κατακερματίσουν αξίες όπως η συνεργασία και η ομαδική δουλειά;
Κάπου εδώ, το κείμενο αρχίζει να αντανακλά μια παλιά ιστορία που το περιεχόμενο και οι συμβολισμοί της αναπαράγονται ακόμα και αξιοποιούνται για τη διαχρονικότητα τους. Πρόκειται για το μύθο του Πύργου της Βαβέλ. Μια εκδοχή για την έμπνευση του μύθου είναι ο βαβυλωνιακός πύργος, βόρεια του ναού του Μαρντούκ, που στα βαβυλωνικά ονομαζόταν “Bab-ilu”, δηλαδή «Πύλη του Θεού». Η ομοιότητα στην προφορά της Βαβέλ (Heb bābel) και της λέξης «μπαλάλ» [Heb bālal, δηλ. «να μπερδεύει»] δημιούργησε ένα παιχνίδι λέξεων, μια σύγχυση ανάμεσα στις ερμηνείες. Η παρήχηση των λέξεων δεν είναι τυχαία, καθώς ο Θεός στον Πύργο της Βαβέλ μπέρδεψε όλες τις γλώσσες των ανθρώπων. Επιπλέον, το όνομα Βαβέλ είναι ο ίδιος όρος που χρησιμοποιείται σε άλλα σημεία της Βίβλου για τη «Βαβυλώνα».
Ο μύθος του Πύργου της Βαβέλ αποτελεί μια από τις διασημότερες ιστορίες που ανήκουν στο βιβλίο της Βίβλου, τη Γένεση (στο χωρίο 11:1-9). Στην αρχή, όλοι οι άνθρωποι, πολλοί τους συνδέουν με τους απόγονους του Νώε που πολλαπλασιάστηκαν, ζούσαν ομαδικά και αρμονικά, ενώ μιλούσαν όλοι την ίδια γλώσσα. Καθώς, λοιπόν, μετανάστευαν από την Ανατολή, έφτασαν σε μια πεδιάδα, στη γη Σινναάρ και εγκαταστάθηκαν εκεί. Τότε είπαν: «Ελάτε να φτιάξουμε μια πόλη δική μας και ένα πύργο με τη κορυφή του στους ουρανούς και ας φτιάξουμε όνομα για τον εαυτό μας, αλλιώς θα σκορπιστούμε σε ολόκληρο το πρόσωπο της γης». Η φιλοδοξία υπήρξε μεγάλη, καθώς ήθελαν να χτίσουν ένα τόσο υψηλό πύργου που να αγγίζει, να έχει θέα την επουράνια κατοικία του Θεού. Ενώ είχαν ξεκινήσει τις οικοδομικές εργασίες του πύργου και όλα διάβαιναν καλά, ο Θεός αποφάσισε να τιμωρήσει τους ανθρώπους για τον άπληστο στόχο, να διεκδικούν τη δόξα μέσω της ανθρώπινης δύναμης. Επιπλέον, το να φτιάξουν όνομα για τους εαυτούς και μόνο ερμηνεύεται ως παραγκώνιση του θεϊκού στοιχείου, σαν ασέβεια και ειδωλολατρία. Έτσι, ο Κύριος μπέρδεψε τις γλώσσες των ανθρώπων με αποτέλεσμα να μην καταλαβαίνουν καμία από τις λέξεις που έλεγε ο ένας στον άλλο και τα έργα να σταματήσουν. Ο πύργος γκρεμίστηκε και ο κόσμος σκορπίστηκε.
Αυτό που πέτυχε ο Θεός με την κίνηση αυτή, ήταν και ο μεγαλύτερος φόβος της ανθρωπότητας, να σκορπιστούν δηλαδή σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Είναι μια από τις πρώτες φράσεις που αναφέρεται στην αρχή της ιστορίας, είναι ο λόγος που εξαρχής δοκίμασαν να χτίσουν το Πύργο, καθώς και το θλιβερό αποτέλεσμα της πράξης τους. Επίσης, στο πρωτότυπο κείμενο φαίνεται η παντοδυναμία του Θεού ακόμα και σε λεκτικό επίπεδο, καθώς οι άνθρωποι αναφέρουν τη φράση: «Ελάτε, αφήστε μας…» ενώ παρακάτω ο Θεός αναφέρει την ίδια φράση «Ελάτε, ας…». Αυτή όμως η φαινομενική ισορροπία οδηγεί σε ανισορροπία, επειδή οι άνθρωποι κάνουν τη δήλωση δύο φορές ενώ ο Θεός μία, όμως αυτή η μοναδική δήλωση της θεότητας είναι αποφασιστική, υπερνικώντας τις επαναλαμβανόμενες, συλλογικές προσπάθειες των ανθρώπων.
Η αφήγηση, λοιπόν, της Παλαιάς Διαθήκης παρέχει μια αιτιολογία για το χωρισμό των ανθρώπων σε έθνη και λαούς. Η σύγχυση όμως είναι συμβολική, διότι ακόμα και εκείνοι που ανήκαν στην ίδια κοινωνική ομάδα δεν μπορούσαν να καταλάβουν ο ένας τον άλλο. Συμπεραίνοντας, η κοινή γλώσσα μπορεί να διευκολύνει την επικοινωνία αλλά δεν αποτελεί αξεπέραστο εμπόδιο στην ενότητα των ανθρώπων. Η αγάπη και ο αλληλοσεβασμός είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι άνθρωποι ώστε να μπορούν να συνεργάζονται, να συμβιώνουν αρμονικά και ευτυχισμένα. Άλλωστε, εάν επανέλθουμε στη σημερινή εποχή, η γλώσσα του σώματος, η εκφραστικότητα στο πρόσωπο, η χημεία και η καλή διάθεση είναι παράγοντες που ξεπερνούν κάθε δυσκολία και φέρνουν κοντά όλους τους ανθρώπους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Coulthard Μ. & Johnson Α. (2013), The Routledge Handbook of Forensic Linguistics, London: Routledge: Taylor and Francis Group
- Λήμμα “Babylonia“, από την Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Strawn, Brent A. (s.d.), Holes in the Tower of Babel, Oxford Biblical Studies Online, διαθέσιμο ΕΔΩ
