Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
O φόβος είναι ένα από τα κυρίαρχα συναισθήματα που μας κρατούν στη ζωή. Είναι αυτό που μας προστατεύει από τους επικίνδυνους εξωτερικούς παράγοντες που υπάρχουν σε ποικιλία στην καθημερινότητά μας. Όμως από την άλλη, υπάρχει αυτό που ονομάζουμε τρόμο. Ο τρόμος είναι ένας ζημιογόνος παράγοντας, τον οποίο βιώνουμε συνεχώς. Βέβαια, υπάρχει ένα γιγαντιώδες παράδοξο. Πολλοί από εμάς τον αναζητούμε. Θέλουμε να τον νιώσουμε. Βέβαια, βλέποντας τον τρόμο στο «πανί», μπαίνουμε εκείνη τη στιγμή μέσα στην ταινία και εντάσσουμε ασυναίσθητα τον εαυτό μας στην κατάσταση που διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας. Βγαίνοντας από τις αίθουσες, ο εγκέφαλός μας ενεργοποιείται με μεγάλες ποσότητες αδρεναλίνης και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να νιώθουμε ζωντανοί. Όπως καταλάβατε, μιλάω για τον πραγματικό τρόμο. Δε μιλάω για σύντομα ξαφνιάσματα (τα λεγόμενα jumpscares). Μιλάω για τον τρόμο που μας κάνει να κοιτάμε πίσω μας, όταν περπατάμε μόνοι μας σε έναν έρημο δρόμο.
Θα προσπαθήσω να μιλήσω για τις τεχνικές αυτές, τις οποίες χρησιμοποιούν αυτές οι ταινίες για τη δημιουργία του τρόμου. Η ανάλυση αυτή θα γίνει με τη βοήθεια δύο ταινιών: “Don’t Look Now”, “The Exorcist”.
“Don΄t Look Now”: Ταινία του 1973. Πρωταγωνιστούν η Julie Christie και ο Michael Sutherland. Ο Τζον και η Λάουρα χάνουν τη μικρή τους κόρη, καθώς πνίγεται στη λίμνη που βρίσκεται κοντά στο σπίτι τους στην Αγγλία. Μετά από αυτό το γεγονός, αποφασίζουν να μετακομίσουν για ένα μικρό διάστημα στη Βενετία, καθώς ο Τζον αναλαμβάνει τη συντήρηση μιας μεσαιωνικής χριστιανικής εκκλησίας. Δύο ηλικιωμένες γυναίκες θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην τύχη του ζευγαριού, ενώ ταυτόχρονα αρκετοί φόνοι που συμβαίνουν στη Βενετία θα ανησυχήσουν τον Τζον και τη Λόρα.
Η ταινία μάς εισάγει από τα πρώτα πέντε λεπτά στο θέμα, καθώς μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα πληροφορούμαστε για το επαγγελματικό ταξίδι του Τζον στη Βενετία, αλλά και για τον αποκρουστικό θάνατο της μικρής κόρης της οικογένειας. Το ζευγάρι (πλέον στη Βενετία) φαίνεται να μην έχει ξεπεράσει αυτό το γεγονός. Σε αυτό παίζουν καθοριστικό ρόλο δύο παράμετροι. Η πρώτη είναι η ίδια η Βενετία, μία πόλη με έντονο το υγρό στοιχείο. Τα πτώματα που ανασύρει η τοπική αστυνομία από τα κανάλια της πόλης δε θα βοηθήσουν καθόλου τους δύο πρωταγωνιστές να σταματήσουν να σκέφτονται την κόρη τους. Η δεύτερη αφορά τις δύο ηλικιωμένες κυρίες, καθώς η μία από τις δύο θα λέγαμε ότι έχει την ικανότητα να συνομιλεί με τον κόσμο των νεκρών και να προβλέπει το μέλλον.
Τι είναι αυτό που μας προκαλεί τρόμο στην ταινία; Αφενός, το τυφλό «μέντιουμ» που επηρεάζει ιδιαίτερα τη Λόρα σε ό,τι αφορά τη νεκρή κόρη της. Αυτό που βρήκα προσωπικά αποτροπιαστικό, είναι η κατάσταση οργασμού και πόνου ταυτόχρονα, που καταλαμβάνει την τυφλή ηλικιωμένη γυναίκα, για να επικοινωνήσει με τη μικρή Κριστίν. Είναι κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί στον κινηματογράφο. Καθώς έχουμε συνηθίσει τους «μεσάζοντες» να πέφτουν σε μια κατάσταση νιρβάνας. Εδώ, η ταινία κάνει την υπέρβαση, συνδέοντας το σεξ με τη μεταφυσική επικοινωνία, σε συνδυασμό με το κενό βλέμμα της ηλικιωμένης γυναίκας.
Ακόμα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για τις δολοφονίες που πραγματοποιούνται. Ο τρόμος προέρχεται από το ίδιο το γεγονός, αλλά και από τη γνώση του ίδιου του δολοφόνου από τους κατοίκους της Βενετίας. Οι δολοφονίες πραγματοποιούνται κυριολεκτικά από έναν ανθρωπόμορφο δαίμονα που κυκλοφορεί τα βράδια στα σκοτεινά μονοπάτια της πόλης, εν γνώση των κατοίκων. Η παρουσία αυτού του δαίμονα γίνεται αισθητή στο τέλος της ταινίας μπροστά στον πρωταγωνιστή. Πρόκειται για μια πλήρως σοκαριστική φιγούρα, καθώς βλέπουμε μια ηλικιωμένη γυναίκα με ύψος πεντάχρονου κοριτσιού και έχοντας ένα μόνιμο χαμόγελο, να σκοτώνει με ένα μαχαίρι τον Τζον.
“The Exorcist”: Ταινία του 1973. Πρωταγωνιστούν οι Ellen Burtsyn, Jason Miller, Linda Blair. Η δωδεκάχρονη Ρίγκαν ζει μαζί με τη μητέρα της, Κρις. Η αλλαγή της συμπεριφοράς της Ρίγκαν οδηγεί τη μητέρα της να απευθυνθεί σε ειδικούς γιατρούς, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Η επιδείνωση της κατάστασης αναγκάζει την απελπισμένη μάνα να ανατρέξει στον πάτερ Κάρας, διότι από ό,τι φαίνεται πρόκειται για κάποιον δαίμονα που έχει καταλάβει το σώμα της μικρής Ρίγκαν.
Μιλάμε για μια από τις πιο κλασικές ταινίες τρόμου του παγκόσμιου κινηματογράφου. Πρωτοπόρος σε πολλές τεχνικές και ιδιαίτερα τολμηρή σε μια εποχή που η λογοκρισία δεν επέτρεπε τέτοιες καινοτομίες. Μια ταινία που παίζει με το μυαλό του θεατή. Βασική πηγή τρόμου είναι το λεξιλόγιο της δαιμονισμένης Ρίγκαν. Πρώτη φορά βλέπουμε σε ταινία ένα μικρό κορίτσι να βρίζει τους ανθρώπους που σπεύδουν να βοηθήσουν με τόσο χυδαίο τρόπο, με αποκορύφωμα μια πλήρως σοκαριστική σκηνή με τη μικρή Ρίγκαν να καρφώνει έναν σιδερένιο σταυρό στο γεννητικό της όργανο, λέγοντας αποτρόπαια πράγματα που θα τρόμαζαν ακόμα και έναν άθεο. Το αληθοφανές μακιγιάζ που πραγματοποιήθηκε στη δωδεκάχρονη τότε Linda Blair έχει καταλυτικό ρόλο και εντάσσεται αρμονικά στην ατμόσφαιρα της ταινίας. Επίσης, πρέπει να κάνουμε λόγο και για μία από τις κλασικές σκηνές, όπου η Ρίγκαν κατεβαίνει τις σκάλες ανάποδα με τα χέρια και τα πόδια της. Το πρόβλημα που ανακύπτει είναι το γιατί μας τρομάζει τόσο η συγκεκριμένη σκηνή. Η απάντηση είναι πολύ απλή: βλέπουμε έναν άνθρωπο να συμπεριφέρεται και να κινείται σαν έντομο, αλλά και σαν ερπετό. Αυτές είναι δύο πληροφορίες που ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να τις συνδέσει και να τις επεξεργαστεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την έντονη σύγχυση, λόγω αυτού του χάσματος που μεταφράζεται ως τρόμος.
Οι παραπάνω ταινίες ανήκουν σε μια εποχή που οι δημιουργοί τους ενδιαφέρονταν να δημιουργήσουν υπαρξιακό τρόμο, χωρίς άτεχνα τεχνάσματα. Ο τρόμος των ταινιών του 20ού αιώνα είναι κάτι που λείπει από τον σημερινό κινηματογράφο, με (ευτυχώς) μερικές εξαιρέσεις.
