Της Ιόλης Βολτή,
Η έννοια της παιδείας προβάλλεται ως εφόδιο απέναντι σε μια πληθώρα προβλημάτων. Ο πεπαιδευμένος άνθρωπος μπορεί να διακρίνει ανάμεσα στο καλό και στο κακό, σε αυτό που σε βλάπτει και σε αυτό που σε ωφελεί. Πολλοί συγχέουν την παιδεία με την εκπαίδευση και φυσικά αυτό αποτελεί μία εσφαλμένη αντίληψη. Η εκπαίδευση πιστοποιείται με πτυχία και επιτελεί τον ρόλο του μορφωτικού αγαθού, σου προσφέρει γνώσεις και στη συνέχεια, σου δίνει τη δυνατότητα να εξασφαλίσεις ένα καλό βιοτικό επίπεδο. Η παιδεία από την άλλη, είναι κάτι πολύ πιο ευρύ. Ίσως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι κανένας από τους φιλοσόφους δεν επιχείρησε να ορίσει την έννοια «εκπαίδευση», ίσως επειδή συνιστά κάτι πολύ πιο «χρησιμοθηρικό», ίσως γιατί γνώριζαν ποιο από τα δύο είναι στυλοβάτης μίας υγιούς προσωπικότητας και κατ’ επέκτασιν κοινωνίας. Η σημαντικότερη, όμως, διαφορά μεταξύ αυτών των δύο είναι το γεγονός ότι η εκπαίδευση αποτελεί «όπλο» στα χέρια των «δυνατών» ως προς την χειραγώγηση των «αδύναμων».
Αντίθετα, ο άνθρωπος ο οποίος έχει λάβει παιδεία, έχει μάθει να σέβεται και να τιμά των ανθρώπινη ζωή, χωρίς να υποβαθμίζει τους «αδυνάμους» ή να καταστρατηγεί τα δικαιώματα τους. Την ουσιαστική παιδεία δεν πρόκειται να τη διδαχθεί κανείς μέσα από βιβλία ή από το σχολείο. Κανείς μυείται στην ουσιαστική παιδεία μέσα από συνεχή τριβή με τις θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες τις οποίες μπορεί να εμφυσήσει η οικογένεια στο παιδί. Το μεγαλύτερο λάθος είναι κανείς να κλείνει τα μάτια του σε αυτά που συμβαίνουν γύρω του, στο εξωτερικό περιβάλλον. Όταν αφουγκράζεσαι και επεξεργάζεσαι τα ερεθίσματα που λαμβάνεις, μπαίνεις στη θέση του άλλου, αποκτάς ενσυναίσθηση και ενημερώνεσαι για τις εξελίξεις γύρω σου, είσαι σε θέση να μάθεις και να βελτιώσεις τον εαυτό σου, να ξεχωρίσεις το καλό από το κακό και κατ’ επέκτασιν να «παιδευτείς».
Τα διαχρονικά προβλήματα που πηγάζουν από την έλλειψη παιδείας, διαμορφώνουν συστήματα παρασιτισμού, «θρέφουν» απαξίες και υποσκάπτουν ουσιώδεις αξίες και ιδεώδη. Ακόμη και το σχολείο τείνει να είναι περισσότερο γνωσιοκεντρικό, να δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο βαθμό που έγραψες στις πανελλαδικές παρά στο πώς αντιμετωπίζεις το καθηγητή σου, το συμμαθητή σου και γενικότερα το συνάνθρωπο σου. Αρκεί να συνειδητοποιήσουμε πως η ανθρωπιστική παιδεία δεν είναι επιλογή. Αντίθετα, είναι χρέος μας, εφόσον θέλουμε να αντιμετωπιζόμαστε ως σκεπτόμενοι άνθρωποι, εφόσον θέλουμε να αναπτύσσουμε τις νοητικές μας λειτουργίες. Βέβαια, το ζήτημα δεν είναι ούτε ότι επικρατεί μία έκλυση ηθών (κάτι το οποίο ανέκαθεν συνέβαινε απλά τώρα είναι ακόμα πιο εμφανές μέσα από περιστατικά όπως οι γυναικοκτονίες) ούτε το πως προκύπτει. Το ζήτημα είναι το πως αντιμετωπίζεται όλο αυτό.
Το σημαντικότερο είναι, θεωρώ, να συνειδητοποιήσει ο καθένας πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος αν υπήρχε αγάπη, καλοσύνη, ευγένεια και ενσυναίσθηση. Ο σύγχρονος κόσμος περιστρέφεται γύρω από το ποιανού το συμφέρον θα επικρατήσει, έχει χαθεί ολοκληρωτικά κάθε έννοια συλλογικότητας, συλλογικού αγώνα γιατί απλά κανείς δεν εμπιστεύεται τον διπλανό του. Ο καθένας κοιτάζει το τι θα κερδίσει και η αγνή, ανιδιοτελής προσφορά εκλείπει. Κρίνεται επίσης, σημαντικό το σχολείο να συνειδητοποιήσει τον ρόλο του ως φορέας αξιών. Το σημαντικότερο όμως είναι ο καθένας μας να κάνει ενδοσκόπηση και να σκεφτεί τι θα μπορούσε να αλλάξει έτσι ώστε να βελτιώσει τον εαυτό του και κατ’ επέκτασιν και το κοινωνικό σύνολο.
Το συμπέρασμα όλων αυτών είναι ότι η παιδεία αποτελεί το σημαντικότερο εφόδιο και σε κατευθύνει στο σωστό δρόμο, στο δρόμο της δικαιοσύνης και του σεβασμού, κάτι το οποίο αποτελεί αναγκαιότητα του σύγχρονου «εγωκεντρικού» πολιτισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η ανθρωπιστική παιδεία στην εκπαίδευση του 21ου αιώνα, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παιδεία: Η επιλογή του να είσαι άνθρωπος, capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Είμαστε η παιδεία μας, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
