Της Μαρίας Κελεπούρη,
Επιστρέφοντας στην Κύπρο, τριάντα χρόνια μετά από την εισβολή του Αττίλα, μια ομάδα βετεράνων της ΕΛΔΥΚ ξαναπατά στα χώματα που άφησε την αθωότητα και την ελπίδα της. Τριάντα χρόνια έμφορτων αναμνήσεων, συναισθηματικού βάρους και αναμονής, για μια δικαίωση που κανείς δε νοιάστηκε να τους προσφέρει. Το Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή, του Βασίλη Γκουρογιάννη, επανακυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, για να μας υπενθυμίσει πως, μετά από το τέλος ενός πολέμου, οι συνέπειές του αφήνουν το στίγμα τους σε έναν τόπο, όσες εκσυγχρονιστικές αλλαγές κι αν έχουν επιχειρήσει να τις αποκρύψουν και ριζώνουν βαθιά μες την ψυχή.
Παρά τη μυθιστορηματική του βάση, στο παρόν βιβλίο ο συγγραφέας αξιοποιεί μαρτυρίες και ιστορικά ντοκουμέντα που διαμορφώνουν έναν αυθεντικό τρόπο γραφής. Μια γλώσσα γνήσια, που μπορεί να δίνει την εντύπωση πως είναι ωμή, όμως στην πραγματικότητα είναι ο καθρέφτης κάθε πτυχής της εμπόλεμης ζωής. Ο Βασίλης Γκουρογιάννης μετά από την αποφοίτησή του από τη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης, ακολούθησε τον δρόμο της δικηγορίας, όμως είναι εξίσου ενεργός στο πεδίο της λογοτεχνίας. Αρκετά από τα έργα του έχουν βραβευτεί και το παρόν δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς απέσπασε το βραβείο μυθιστορήματος 2010 του περιοδικού Διαβάζω.
Η επιστροφή στη Μεγαλόνησο σηματοδοτεί την επιστροφή στο παρελθόν. Στα χρόνια που μεσολάβησαν, οι εναπομείναντες του πολέμου εθελοτυφλούσαν μπροστά στα τραύματά τους και αυτό ήταν μια φενάκη. Όμως, δεν είχαν καταφέρει να πείσουν τους εαυτούς τους. Γνώριζαν τη ρευστή υπόσταση αυτής της αυταπάτης, αλλά επέμεναν, γιατί είχαν την ελπίδα ότι θα νιώσουν ελεύθεροι. Τώρα, αυτά τα τραύματα επανέρχονται στην επιφάνεια. Έτσι, το Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή βρίσκει τη δική του θέση σε αυτό που ονομάζουμε «Λογοτεχνία της Μνήμης». Σε αυτό το επώδυνο λογοτεχνικό είδος, που αποδεικνύει πως οι πληγές δεν επουλώνονται ποτέ, καταφέρνοντας, όμως, να αντικρύσει με σθένος το παρελθόν, να το επαναπροσδιορίσει και ίσως να του προσφέρει τη θέση που του αξίζει.
Αυτήν την αναγνώριση αναζητούσαν και οι Ελδυκάριοι. Δεν ήταν τα εύσημα της Πολιτείας που αποζητούσαν, αλλά μια θέση στις γραμμές της Ιστορίας, αντάξια των θυσιών που οι ίδιοι έκαναν. Μια αναγνώριση από την ίδια Πολιτεία, που στο άγουρο ξεκίνημά τους, τους έστειλε ενθαρρυντικά στο πεδίο της μάχης, περιστοιχίζοντάς τους με υποσχέσεις για προσωπικά επιτεύγματα και περηφάνια μετά το πέρας του πολέμου. Καμιά υπόσχεση δεν κράτησε. Για αυτό τους έκανε ένα δώρο. Το άχθος του πόνου και τις σωματικές πληγές που θα κουβαλούσαν για πάντα. Τώρα, ατενίζοντας τις δεκαετίες, προσπαθούν να συμφιλιωθούν με τη σκληρή πλευρά τους.
Ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα, που δίνει τον λόγο και στα δύο στρατόπεδα και αφήνει να ακουστούν ή να εισακουστούν τα παράπονα του κάθε παλαίμαχου. Μπορεί όλοι να βρίσκονταν στα ίδια χαρακώματα, αλλά δε βίωσαν τον πόλεμο με τον ίδιο τρόπο. Ο καθένας τον έζησε και τον ερμήνευσε προσωπικά. Στον καθένα καταστάλαξε διαφορετικά. Πλέον, οι μνήμες αλληλοσυμπληρώνονται. Άλλες φορές προκαλώντας οδύνη κι άλλες αναδύοντας στιγμές, που η νεανική ανάγκη για ξεγνοιασιά οδηγούσε στο χιούμορ. Γιατί, ακόμα και στον πόλεμο η ζωή δε σταματά. Ο τόπος πάνω από τον οποίο αιωρείται το βαρύ σύννεφο της Ιστορίας κι εκείνοι επιστρέφουν σε αυτόν, δίχως να ξέρουν πράγματι αν είναι έτοιμοι, αποτελεί απλώς την αφορμή για να ανοίξει ο ασκός των αναμνήσεων.
Πρόκειται για έναν απολογισμό, μια απόπειρα αποκατάστασης της αλήθειας. Όσο περίπλοκο κι αν είναι αυτό. Στον πόλεμο του ’74, οι πολιτικές αποφάσεις συγχέονται με τις στρατιωτικές πράξεις και τα εθνικά συμφέροντα. Έτσι, οι στρατιώτες στέλνονται να υπερασπιστούν κάτι που ούτε οι ίδιοι γνωρίζουν πραγματικά. Μήπως για αυτό η Ελληνική Ιστορία τους λησμόνησε στα βάθη της; Επειδή, αντιπροσώπευαν ένα κομμάτι της, που η ίδια δε θέλει να ξεδιαλύνει; Το φαινόμενο δεν είναι σπάνιο, όμως οι ίδιοι –ως το δεύτερο πρόσωπο του συγγραφέα– δεν υποκύπτουν. Φέρνουν στο φως αυτά που τόσα χρόνια καταπίεζαν. Γιατί, άφησαν το κόκκινο αίμα τους για χάρη εκείνης της πράσινης γραμμής.
Το Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή είναι σαν να συνεχίζει το ταξίδι του Θανάση Βαλτινού στην Κάθοδο των Εννέα. Με εκτενείς περιγραφές, αγγίζει το πρόσφατο παρελθόν, στρέφοντας τον φακό σε μας. Είμαστε έτοιμοι να αντικρύσουμε τις πράξεις μας κατάματα ή, έστω, να αναρωτηθούμε αν μπορούμε; Θα είναι ένα βήμα. Από την άλλη, προσεγγίζει τη στρατιωτική ζωή με έναν «θρασύ» τρόπο που, όμως, φαντάζει και είναι πέρα για πέρα αληθινός. Έτσι, ο Βασίλης Γκουρογιάννης καταθέτει ένα ακόμα έργο στην εγχώρια αντιπολεμική πεζογραφία, αφήνοντας περιθώρια για αναθεώρηση και απόδοση δικαιοσύνης. Ο πόλεμος στην Κύπρο το 1974 είναι η αιτία για αναστοχασμό για τους δικούς του εναπομείναντες, και ταυτόχρονα η αφορμή για μια συλλογική κριτική. Όχι μόνο για όσους συμμετείχαν σε έναν πόλεμο, αλλά και για εκείνους που υπήρξαν ηθικοί αυτουργοί ή βρίσκονταν στις παρυφές του.
