Της Σοφίας Χρηστακίδου,
Στο προηγούμενο μέρος κάναμε μία ανασκόπηση σε μερικά βασικά γεγονότα που αφορούν τη Βοσνία. Είδαμε ότι πρόκειται για μία χώρα που βρίσκεται σε μία αρκετά ταραχώδη περιοχή. Οι γείτονές της -και όχι μόνο- έχουν προσπαθήσει πολλές φορές να προσαρτήσουν δικά της εδάφη και να επιβάλλουν την επικυριαρχία τους στην περιοχή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η Βοσνία να βρεθεί πολλές φορές στο επίκεντρο πολεμικών εξελίξεων και ως επακόλουθο γενιές ολόκληρες έχουν στα βασικά βιώματά τους την κτηνωδία και την ωμότητα του πολέμου. Το σημείο στο οποίο είχαμε σταματήσει, είναι οι θηριωδίες που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή και η «λήξη» τους κατά το 1945.
Η λέξη «λήξη» βρίσκεται εντός εισαγωγικών, γιατί η λήξη της επικυριαρχίας της Ουστάσα στην περιοχή δεν συνέβη ομαλά. Λίγα χρόνια πριν είχαν ιδρυθεί στην περιοχή δύο πυρήνες αντίστασης. Ο πρώτος από αυτούς αποτελούσε μία σερβική βασιλική στρατιωτική δύναμη και τα μέλη του υπάκουαν στο όνομα Τσέτνικ. Ο δεύτερος πυρήνας ήταν μία κομμουνιστική δύναμη, οι λεγόμενοι «Παρτιζάνοι» υπό την ηγεσία του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο. Ο Τίτο στην αρχή ακολουθήθηκε από Σέρβους, αλλά σύντομα είχε απήχηση και σε Κροάτες και γενικότερα σε μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Οι δύο αυτές δυνάμεις οδηγήθηκαν τελικά με μεταξύ τους σύγκρουση, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος. Οι Τσέτνικ στράφηκαν πολλές φορές προς τη Γερμανία και την Ιταλία για βοήθεια. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου διέπραξαν πολλές θηριωδίες στη Βοσνία, μαυρίζοντας για ακόμη μία φορά την ιστορία της χώρας. Τελικά οι Παρτιζάνοι «ελευθέρωσαν» το Σεράγεβο το 1945. Υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου σκοτώθηκαν πάνω από 200 χιλιάδες άτομα όλων των εθνικοτήτων.
Μετά τη λήξη του εμφυλίου, λοιπόν, το 1946, εγκαθιδρύθηκε κομμουνιστική κυβέρνηση στη Βοσνία και η χώρα αποτέλεσε μία από τις ομόσπονδες χώρες της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Σχεδόν όλες οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων περιλαμβάνονταν στη Γιουγκοσλαβία. Κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής διακυβέρνησης έλαβαν χώρα πολλές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές. Όσον αφορά συγκεκριμένα τη Βοσνία, πολλές από αυτές στόχευαν τον περιορισμό της θρησκευτικότητας και την αφοσίωση στα ιδεώδη του κράτους. Τελικά, κατά τη διάρκεια του 1960 επετράπη στους Βόσνιους να αυτοπροσδιορίζονται ως μουσουλμάνοι. Μάλιστα καθ’ όλη τη διάρκεια των δεκαετιών 1960 και 1970, πολλοί Βόσνιοι απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια και υπηρετούσαν στο διπλωματικό σώμα της Γιουγκοσλαβίας. Ο Τίτο είχε αντιληφθεί τη νευραλγική θέση της χώρας και για το λόγο αυτό έδινε ιδιαίτερη προσοχή σε ό,τι είχε να κάνει με αυτή. Ιδιαίτερη ήταν επίσης και η ενθολογική σύσταση της χώρας, η οποία φιλοξενούσε στους κόλπους της τρεις διαφορετικούς πληθυσμούς: Σέρβους, Κροάτες και Βόσνιους. Η κάθε μία από αυτές τις εθνοτικές ομάδες είχε τις δικές της βλέψεις, οι οποίες πολλές φορές μάλιστα ερχόταν σε αντίθεση με αποτέλεσμα να υπάρχουν εντάσεις στο εσωτερικό. Ο Τίτο κατάφερε με μεγάλη δεξιοτεχνία να χειριστεί τις καταστάσεις αυτές, όπως έκανε και με τη συμβίωση όλων των λαών που διέμεναν στα εδάφη της Γιουγκοσλαβίας.
Ο Τίτο γενικότερα είχε έναν δικό του τρόπο διακυβέρνησης. Όσον αφορά τις Διεθνείς Σχέσεις, διατηρούσε στενούς δεσμούς με τη Σοβιετική Ένωση, όμως συνεργαζόταν επίσης στενά και με τις καπιταλιστικές χώρες της Δύσης. Προσπαθούσε να προάγει την ειρήνη και την αδελφότητα μεταξύ των λαών των Δυτικών Βαλκανίων, όμως πολλές φορές χρησιμοποιούσε ακραία και αθέμιτα μέσα, προκειμένου να καταστείλει τα διάφορα εθνικιστικά κινήματα που εμφανίζονταν σε διάφορα σημεία της Γιουγκοσλαβίας. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μία ιδιαίτερη προσωπικότητα, για την οποία οι απόψεις διίστανται.
Παρόλο, λοιπόν, που ο Τίτο διαχειρίστηκε πολλές δύσκολες καταστάσεις και παρέμεινε στην εξουσία για αρκετά χρόνια -ήταν ο μοναδικός ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας-, κατά τη δεκαετία του 1980 η οικονομική ανάπτυξη άρχισε να επιβραδύνεται σε όλη την επικράτεια και να υπάρχει μία γενικότερη δυσαρέσκεια εναντίον του σοσιαλιστικού συστήματος διακυβέρνησης, η οποία όλο και μεγάλωνε. Πολλοί πολιτικοί παράγοντες εκείνη την εποχή άρχισαν να υποδαυλίζουν τα εθνικιστικά αισθήματα των λαών των χωρών τους, προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να ανέλθουν στην εξουσία. Δύο από τις πρώτες χώρες που διεξήγαγαν ανεξάρτητες πολυκομματικές εκλογές, το 1990, ήταν η Σλοβενία και η Κροατία. Στο μεταξύ είχε φύγει από τη ζωή και ο Τίτο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Όταν πραγματοποιήθηκαν εκλογές και στη Βοσνία, έλαβαν χώρα τρεις παρατάξεις, οι οποίες αντιπροσώπευαν τις τρεις εθνοτικές ομάδες που συνυπήρχαν στη χώρα. Τελικά εξελέγη κυβέρνηση συνεργασίας, υπό την ηγεσία του Βόσνιου Αλίγια Ιζετμπεγκόβιτς, όμως η συγκυβέρνηση με το Σερβικό Κόμμα της Βοσνίας ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Τελικά αυτές οι τρεις κομματικές οντότητες ίδρυσαν τα δικά τους στρατιωτικά και πολιτικά σώματα και ανακήρυξαν τις περιοχές ενδιαφέροντος τους αυτόνομες. Πολλές φορές μάλιστα, κατά τη διάρκεια των εργασιών του Κοινοβουλίου, οι Σέρβοι βουλευτές εγκατέλειπαν το χώρο. Οι εντάσεις αυτές οδήγησαν τελικά με τον καιρό σε αψιμαχίες.
Κατά τη διάρκεια αυτών των αψιμαχιών σερβικές παραστρατιωτικές δυνάμεις λεηλατούσαν βοσνιακά και βοσνιοκροατικά χωριά. Οι αψιμαχίες αυτές οδήγησαν πολλές φορές και σε σοβαρότερες συγκρούσεις. Στο μεταξύ τη διακυβέρνηση της Σερβίας είχε κερδίσει από το 1989 ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία εγείροντας τα εθνικιστικά αισθήματα των πολιτών της χώρας. Ο Μιλόσεβιτς παρουσίασε μία ψεύτικη κατάσταση στον λαό της Σερβίας, κατά την οποία, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, τα δικαιώματα των Σέρβων καταπατούνταν επανειλημμένα και η εδαφική ακεραιότητα της χώρας απειλούνταν. Αυτό, λοιπόν, το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα να καλλιεργηθεί ένα αίσθημα μίσους για τις γειτονικές χώρες της Σερβίας, συμπεριλαμβανομένης και της Βοσνίας. Τελικά, οι αψιμαχίες που λάμβαναν χώρα και η καλλιέργεια τέτοιων αισθημάτων οδήγησαν σε κανονική ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας (Srpska) και της Βοσνίας, ουσιαστικά δηλαδή μεταξύ της Σερβίας και της Βοσνίας.
Στις συγκρούσεις αυτές ενεπλάκη και η Κροατία, καθώς ο τότε ηγέτης της, ο Φράνκο Τούτσμαν, ήθελε να προσαρτήσει και αυτός κάποια από τα εδάφη της Βοσνίας στη δική του χώρα. Κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού έλαβαν χώρα αναρίθμητες φρικαλεότητες, οι οποίες μάλιστα ήταν οι χειρότερες που γνώρισε ποτέ η Βοσνία. Είναι χαρακτηριστικό πως όλα τα μέσα της εποχής του 1990 μετέδιδαν εικόνες από τις περιοχές των συγκρούσεων και η κοινή γνώμη παρακολουθούσε τα γεγονότα με κομμένη την ανάσα. Για τα συμβάντα αυτά έχουν γραφτεί πολλά βιβλία και έχουν γυριστεί πολλές ταινίες. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γεγονότα είναι η Σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όπου σχεδόν 8.000 Βόσνιοι σκοτώθηκαν με ευθύνη των Σερβικών αρχών. Προκειμένου να σταματήσει η έκταση αυτή των γεγονότων, το ΝΑΤΟ βομβάρδισε τελικά την περιοχή της Srpska και μία ειρηνευτική αποστολή αναπτύχθηκε στην περιοχή.
Τελικά, οι συγκρούσεις έλαβαν τέλος το 1995 με την υπογραφή της Συνθήκης του Ντέιτον. Ο αρχηγός της Βοσνίας, Αλίγια Ιζετμπεγκόβιτς, της Σερβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και της Κροατίας Φράνκο Τούτσμαν υπέγραψαν τη Συνθήκη και τα σύνορα ορίστηκαν στα επίπεδα που γνωρίζουμε σήμερα.
Και οι τρεις χώρες, λοιπόν, είχαν σημαντικότατες απώλειες και χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να μπορέσουν να γιατρέψουν τις πληγές τους. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ειρήνη και η συνεργασία στην περιοχή, υπεγράφησαν πολλές διμερείς συμφωνίες μεταξύ των οργανισμών της ΕΕ (βλέπε ΟΑΣΑ, Ευρωπαϊκή Τράπεζα και την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη, το Σύμφωνο Σταθερότητας ΝΑ Ευρώπης κ.α.) και των χωρών της περιοχής. Μέσα σε αυτές εντάσσεται και η Βοσνία. Οι γνώμες διίστανται όσον αφορά τα παραπάνω γεγονότα και πολλές φορές η κοινή γνώμη επιρρίπτει ευθύνες σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές. Το σίγουρο είναι, πάντως, πως το συγκεκριμένο ζήτημα είναι ιδιαίτερα περίπλοκο και μία οποιαδήποτε ενέργεια θα μπορούσε να επιφέρει ένα ντόμινο εξελίξεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- History of Bosnia and Herzegovina, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
- Υλικό διαλέξεων, Γεώργιος Γαλανός, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΔΠΘ, 2016
