Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
«Καθώς προχωρούσε το ταξίδι μου στη «ζούγκλα» των φαρμακευτικών εταιρειών, συνειδητοποίησα πως η ιστορία μου, σε σύγκριση με την πραγματικότητα, είναι τόσο εξημερωμένη όσο και ένα καρτ ποστάλ».
Το παρόν άρθρο αποτελεί μία προσπάθεια ανάλυσης της ταινίας ″Constant Gardener″, που κυκλοφόρησε το 2005 και βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τζόν Λε Καρρέ.
Η ταινία δεν ακολουθεί την γραμμική σειρά των γεγονότων. Αντιθέτως, ξεκινά με την είδηση του θανάτου της Τέσα, ακτιβίστριας και συζύγου του Τζάστιν, ενός διπλωμάτη της Βρετανικής Κυβέρνησης, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της με τον φίλο και συνεργάτη της Άρνολντ στην Κένυα.
Στη συνέχεια, εισάγεται στην ταινία η εγκιβωτισμένη αφήγηση. Μέσω αναδρομών παρακολουθούμε την πρώτη γνωριμία της Τέσα και του Τζάστιν μέχρι και την στιγμή της ανακοίνωσης του θανάτου της. Η πρώτη τους συνάντηση υπήρξε καθοριστική, αφού κατά τη διάρκεια μίας ομιλίας του Τζάστιν σχετικά με τους «διπλωματικούς» χειρισμούς της Βρετανικής Κυβέρνησης, η Τέσα εξανίσταται με ιδιαίτερη σφοδρότητα σχετικά με την στρατιωτική εμπλοκή της Βρετανίας σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Ο Τζάστιν, θαυμάζοντας το θάρρος της γνώμης της, της ζητά να βγουν για καφέ και εκείνη δέχεται. Λίγες μέρες αργότερα, η Τέσα πληροφορείται την επικείμενη αποστολή του Τζάστιν στην Κένυα και του ζητά να τον συνοδέψει.
Εκεί, με τη βοήθεια του τοπικού ιατρού, Άρνολντ, η Τέσα, κατορθώνει να ρίξει φως σε μία τεράστια φαρμακευτική απάτη. Συγκεκριμένα, μέσα από μία σειρά γεγονότων καταλήγει στη συγκλονιστική διαπίστωση ότι η φαρμακευτική εταιρία που είχε αναλάβει τη δωρεάν διανομή τεστ για την πρόληψη του AIDS και της φυματίωσης, διένειμε και το φάρμακο Dypraxa, το οποίο δεν έχει υποβληθεί σε όλες τις απαιτούμενες κλινικές μελέτες και ήταν υπεύθυνο για το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Εντούτοις, η προσπάθειά τους να συλλέξουν περαιτέρω στοιχεία προκειμένου να θέσουν τέλος στον θανατηφόρο φαρμακευτικό πειραματισμό σε βάρος των κατοίκων της Αφρικής, δεν έχει αίσιο τέλος, καθώς η Τέσα και ο συνεργάτης της βρίσκουν μοιραίο θάνατο.
Στο παρόν, ο Τζάστιν, συντετριμμένος από το θάνατο της Τέσα, επιστρέφει στο σπίτι τους στην Κένυα και μαθαίνει πως αστυνομικοί εισέβαλαν σε αυτό και πήραν όλα τα στοιχεία που είχε συλλέξει η Τέσα. Λίγες μέρες αργότερα, ανακαλύπτει, ένα καλά κρυμμένο μπαούλο με ορισμένα προσωπικά της αντικείμενα, τα οποία του δίνουν την αφορμή να ξεκινήσει να ερευνά τί πραγματικά συνέβη στην Τέσα.
Σύμμαχοι και βοηθοί του σε αυτή την έρευνα είναι ο δικηγόρος και ξάδερφος της Τέσα, Χάμ, η θεία της, η οποία θα του αποκαλύψει πως η Τέσα και ο Άρνολντ την μέρα της δολοφονίας τους κατευθύνονταν προς το Σουδάν για να συναντήσουν τον δημιουργό του Dypraxa και ο Λορμπίρ, ο οποίος προς εξιλέωσή του γιάτρευε τους κατοίκους της περιοχής. Η στήριξή τους αποδεικνύεται πολύτιμη καθώς ο Τζάστιν έρχεται αντιμέτωπος με πανίσχυρους εχθρούς για τους οποίους η απόσυρση από την διεθνή αγορά του φαρμάκου Dypraxa εξισούται με απώλεια υπέρογκων χρηματικών ποσών. Οι εχθροί αυτοί διαθέτουν τα μέσα για να τον αποτρέψουν από το να ανακαλύψει την αλήθεια και δεν θα διστάσουν να τα χρησιμοποιήσουν, όπως το έπραξαν και στην περίπτωση της Τέσα.
«Αλλά έτσι γίνονται οι εταιρικές δολοφονίες. Το αφεντικό καλεί τον αρχηγό της ασφάλειας, που το λέει σε κάποιον, που το λέει σε άλλον φίλο, καταλήγει σε έναν τηλεφωνητή κάπου ή σε δύο τύπους σε ένα φορτηγάκι. Δεν θα βρεις ποτέ ποιος το διέταξε».
Ο θεατής γίνεται παρατηρητής ενός συστήματος πελατειακών σχέσεων που ξεπερνά γεωγραφικά σύνορα και χώρες, αριθμεί πολλούς πιστούς «ακολούθους», έτοιμους να εκτελέσουν την οποιαδήποτε εντολή χωρίς δεύτερη σκέψη και που είναι τόσο ισχυρό ώστε φαίνεται να ξεπερνά τους νομικούς κώδικες που επιβάλλονται στους κοινούς θνητούς. Κινητήρια δύναμη και τροχός αυτού του συστήματος, το χρήμα, το οποίο αποσπάται με ποικίλους «ευρηματικούς» τρόπους και δεν συναντά κανέναν απολύτως φραγμό.
«Δεν πληρωνόμαστε για να είμαστε πονόψυχοι Τζάστιν. Το ξέρεις αυτό. Όσοι σκοτώνουμε θα πέθαιναν έτσι και αλλιώς. Δες το ποσοστό των θανάτων. Όχι ότι μετράει κανείς».
Όπως προανέφερα, η ταινία κυκλοφόρησε το 2005. Την σκηνοθεσία ανέλαβε ο Φερνάντο Μεϊρέγιες και το σενάριο ο Τζέφρι Κεν. Η διανομή των χαρακτήρων έγινε από ένα εξαιρετικά ταλαντούχο cast ηθοποιών, όπως ο Ρέιφ Φάινς, η Ρέιτσελ Βάις, ο Ντάνι Χιούστον, ο Ουμπέρ Κουντέ και ο Μπίλ Νάι. Η ταινία χαίρει θετικής ανταπόκρισης από το κοινό, δεδομένου ότι βαθμολογήθηκε με 7.4/10 στο IMDB και κέρδισε 35 βραβεία σε 69 υποψηφιότητες συνολικά για διάφορα βραβεία.
Η ταινία ακολουθεί την πλοκή του μυθιστορήματος Επίμονος Κηπουρός του Τζον Λε Καρέ, το οποίο κυκλοφόρησε το 2001. Ο Τζον Λε Καρέ, τη δεκαετία του 1950 και 1960 υπηρέτησε ως κατάσκοπος των Μυστικών Υπηρεσιών της Μεγάλης Βρετανίας μέχρι και την απόσυρση του, όταν επέλεξε τον δρόμο της συγγραφής μυθιστορημάτων, αντλώντας στοιχεία από την ζωή του ως κατάσκοπος.
Το βιβλίο, με τη σειρά του, βασίστηκε σε δύο πραγματικά γεγονότα. Το πρώτο αφορά την δικαστική διαμάχη ανάμεσα στην, γνωστή σε όλους μας, φαρμακευτική εταιρεία Pfizer και σε μερίδα κατοίκων της Νιγηρίας. Το 1996, μετά την έξαρση της μηνιγγίτιδας στην Νιγηρία, η εν λόγω εταιρεία ανέλαβε τον εφοδιασμό των αρρώστων με αντιβιοτικά. Το αντιβιοτικό, όμως, που προμήθευε, ήταν ένα αρκετά καινούριο προϊόν, το οποίο μάλιστα ήδη από τις εργαστηριακές δοκιμές παρουσίαζε πολύ σοβαρές παρενέργειες, όπως οστεοχόνδρωση. Μετά από περαιτέρω δοκιμές που πραγματοποίησε σε δείγμα 200 παιδιών, 11 από αυτά απεβίωσαν και τα υπόλοιπα έμειναν παράλυτα, τυφλά ή κωφά. Παρά τα αποθαρρυντικά αποτελέσματα, η εταιρεία κατάφερε να κυκλοφορήσει το προϊόν στην διεθνή αγορά, ωστόσο, ύστερα από χρόνιες και πολυδάπανες δίκες, το ζήτημα διευθετήθηκε με χρηματική αποζημίωση το 2009.
Το δεύτερο αφορά τη ζωή μίας Γαλλίδας ανθρωπίστριας, της Yvette Pierpaoli, γεννηθείσας το 1938, η οποία αφιέρωσε τη ζωή της στην διάσωση και περίθαλψη προσφύγων, άπορων οικογενειών και ορφανών παιδιών, ταξιδεύοντας σε διάφορες χώρες και ιδρύοντας διάφορους οργανισμούς που στήριζαν οικονομικά και ηθικά όλους αυτούς τους ανθρώπους. Ο θάνατος της, όμως, δεν ήταν το ίδιο ένδοξος με τον βίο που διήγαγε, καθώς βρέθηκε δολοφονημένη μαζί με τρεις ακόμη συνεργάτες της ύστερα από αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην Αλβανία.
Όποιος διψά να βρεθεί σε μία κατάσταση στοχασμού, προβληματισμού και επαγρύπνησης σχετικά με τον κόσμο αξίζει να δαπανήσει λίγο χρόνο για την παρακολούθηση αυτής της τόσο αξιόλογης παραγωγής.
«Όχι, δεν γίνονται φόνοι στην Αφρική. Μόνο θλιβεροί θάνατοι. Από αυτούς τους θανάτους ωφελείται ο πολιτισμός. Ωφέλειες που είναι φτηνές για εμάς, γιατί φτηνά αγοράσαμε εκείνες τις ζωές».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ″The Constant Gardener″, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Pfizer pays out to Nigerian families of meningitis drug trial victims, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Yvette Pierpaoli, Aid Worker who devoted her life to refugees, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
