Της Σοφίας Τσαπαδά,
Ο Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από μία θεοκεντρική αντίληψη, φόβο και υπακοή στα τότε υπάρχοντα δόγματα και κοινωνικές ανισότητες. Φυσικά, υπάρχουν πολλά ακόμη πράγματα τα οποία γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν τη συγκεκριμένη περίοδο, όμως στοιχεία όπως τα παραπάνω και άλλα αντίστοιχα, την έχουν στιγματίσει. Σε μία εποχή όπου η αμαρτία και η αρετή είχανε πάρει τεράστιες διαστάσεις με αποτέλεσμα τον περιορισμό και τον υπερβολικό έλεγχο, η Ιερά Εξέταση καταδίκαζε οτιδήποτε θεωρούσε αίρεση και οι άνθρωποι διώκονταν λόγω θρησκείας, δεν είναι περίεργο ότι δημιουργήθηκε και το Malleus Maleficarum (Το Σφυρί των Μαγισσών), το βιβλίο που έγινε η αφορμή για το περίφημο κυνήγι μαγισσών.
Το 1478, λίγα χρόνια μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας, εκδίδεται για πρώτη φορά στη Γερμανία το εγχειρίδιο αναγνώρισης μάγων. Δημιουργοί αυτού του βιβλίου ήταν δύο Δομινικανοί μοναχοί, ο Heinrich Kramer και ο Jacob Sprenger. Σε αυτό αναφερόταν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα βοηθούσαν στην αποκάλυψη των μαγεμένων ανθρώπων και πιο συγκεκριμένα των μαγεμένων γυναικών. Ορισμένοι από τους τουλάχιστον εξωφρενικούς λόγους, που μπορούσε να κατηγορηθεί κάποια για άσκηση μαγείας και συμφωνία με τον Διάβολο ήτανε:
- Ανήκε στο γυναικείο φύλο, όπως προαναφέρθηκε. Αυτή η άκρως σεξιστική αιτία σχετιζόταν με την πεποίθηση που είχαν για την Εύα και το «αμάρτημα» που υπέπεσε με αποτέλεσμα να χάσει η ανθρωπότητα την Εδέμ. Σε εκείνους τους καιρούς του σκοταδισμού και της αμάθειας όπου πίστευαν ακράδαντα πως ο Θεός δημιούργησε τον Αδάμ και έπειτα από το πλευρό του «προέκυψε» η γυναίκα, κατανοούμε πόσο υποβαθμισμένη ήταν η θέση της και πόσο κατώτερη την θεωρούσαν, πνευματικά και σωματικά.
- Δεν είχε παιδιά ή είχε λίγα. Στην εποχή που μοναδικός ρόλος του θηλυκού ήταν να τεκνοποιεί, όσες δεν τηρούσαν αυτό το πρότυπο θεωρούταν ύποπτες. Αντίστοιχα, όσες ήταν πάνω από 40 χρονών και είχαν γνώσεις μαιευτικής ή βοτανολογίας έμπαιναν επίσης εύκολα στο στόχαστρο.
- Είχε καλές σχέσεις με τα ζώα ή είχε κατοικίδιο. Γενικά θεωρούσαν πως ο διάβολος μπορούσε να πάρει τη μορφή κάποιου ζώου ώστε να βοηθήσει τα άτομα που είχαν συνάψει σχέσεις μαζί του. Έτσι, λοιπόν, όποιος τα αγαπούσε, έμπαινε αυτόματα στη λίστα. Μάλιστα, πιο πολύ από όλα αντιπαθούσαν τις γάτες, γιατί νόμιζαν ότι είχαν σχέση με τον άλλο κόσμο.
- Είχε φακίδες, ελιές ή οποιοδήποτε άλλο σημάδι εκ γενετής. Όλα ήτανε οιωνός για άσκηση μαγείας, καθώς τα κατοικίδια τρεφόταν από αυτά.
- Η ενδυμασία και η σεξουαλικότητα ήταν προχωρημένα για την επικρατούσα ηθική. Στις πουριτανικές κοινωνίες όποιος τολμούσε ακόμα και να ντυθεί διαφορετικά αντιμετωπιζόταν ως δαιμονισμένος, πόσο μάλλον στις περιπτώσεις των εξωσυζυγικών σχέσεων. Ιδιαίτερα «επικίνδυνες» ήταν οι χήρες, καθώς δεν είχαν κάποιον άντρα να τις ελέγχει και έτσι μπορούσαν εύκολα να «αμαρτήσουν», αφού οι ίδιες από μόνες τους δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν τις σεξουαλικές τους ορμές.
Αυτά και πολλά άλλα όπως και το αν κάποια ήταν φτωχή, αριστερόχειρας ή είχε εχθρούς γινότανε κατευθείαν η αφορμή για να κατηγορηθεί. Ένα ακόμη πολύ ισχυρό σημάδι για να αναγνωριστούν οι μάγισσες ήταν το αν πήγαιναν στην εκκλησία. Η αποχή σήμαινε αυτόματα ότι ανήκε σε αυτόν τον κύκλο. Έτσι, λοιπόν, τα κοσμικά και εκκλησιαστικά δικαστήρια αλλά και ο λαός κατηγόρησαν αναίτια, χιλιάδες άτομα.
Από τη στιγμή που το 1484 ο πάπας Ιννοκέντιος Η’ εξέδωσε διάταγμα με το οποίο καταδίκαζε την μαγεία κρίθηκαν ένοχοι πολλοί αθώοι άνθρωποι. Βέβαια, υποθέσεις κυνηγιού μαγισσών έχουν καταγραφεί και πολύ πριν, στην Αρχαία Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα. Όμως, από τον 15ο αιώνα και μετά παρατηρείται έξαρση. Οι άνθρωποι πιστεύοντας σε δεισιδαιμονίες, έβλεπαν παντού γυναίκες, συνεργούς του Διαβόλου, οι οποίες κατηγορούταν για κανιβαλισμό, σεξουαλικά όργια, λατρεία προς το πρόσωπο του σατανά και θυσία βρεφών. Πίστευαν, μάλιστα, πως τα βράδια κανόνιζαν ομαδικές συναντήσεις σε απόμακρα σημεία και έκαναν απόκρυφες λατρευτικές τελετές μαγείας. Οι πηγές γι’ αυτές τις δραστηριότητες αντλήθηκαν από τον παγανισμό και τις αρχαιοελληνικές και ρωμαϊκές παγανιστικές παραδόσεις. Μία ακόμα ανορθολογική αντίληψη ήταν το ότι για να πάνε σε αυτές τις συγκεντρώσεις καβαλούσαν σκουπόξυλα.
Όλα τα παραπάνω, υπήρξαν ο λόγος που τόσος κόσμος βρέθηκε φυλακισμένος για κάτι εντελώς παράλογο. Η άγνοια και ο φόβος πυροδότησαν ένα εμμονικό κυνήγι με αποτέλεσμα σύντομα να ξεπηδήσει ένα νέο επάγγελμα, αυτό του κυνηγού μαγισσών. Δουλειά του ήταν να πηγαίνει από μέρος σε μέρος και να βρίσκει τις γυναίκες που είχαν προσεγγιστεί από τον σατανά και βρισκόταν πλέον υπό τον έλεγχο του. Όσες πίστευαν πως είναι ύποπτες τις έδεναν και τις βύθιζαν σε αγιασμένο νερό. Αν βούλιαζαν, θεωρούνταν αθώες και ανασύρονταν, αν επέπλεαν αυτό σήμαινε ότι ήταν μάγισσες και την ίδια στιγμή τις θανάτωναν. Σε άλλες έψαχναν για «το σημάδι του Διαβόλου», μία ελιά, μία κηλίδα, μία ουλή από χτύπημα, οτιδήποτε θα μπορούσε να αποδείξει την ενοχή τους. Το πιο εξοργιστικό βέβαια, ήταν πως οι αρμόδιοι έψαχναν για αυτά τα σημάδια ενώ είχαν ξυρίσει τις κατηγορούμενες και τις είχαν γδύσει εντελώς. Όλα αυτά δημόσια. Στη συνέχεια, τις τρυπούσαν με μία καρφίτσα στα συγκεκριμένα σημεία, αν με το τρύπημα δεν μάτωναν ή δεν πονούσαν, αυτό σήμαινε ότι οι γυναίκες ανήκαν στη σατανική φατρία. Τέλος, μία άλλη μέθοδος που χρησιμοποιούσαν ήταν να τις ζυγίζουν, αφού πίστευαν ότι μία μάγισσα είχε ελάχιστο ή καθόλου βάρος.
Ανελέητες συμπεριφορές ακολούθησαν όσες κρίθηκαν ένοχες αφού τις είχαν για κάτι βέβηλο και μη ανθρώπινο. Επίσης, τις θεωρούσαν αιτία για οποιαδήποτε συμφορά μάστιζε εκείνη την περίοδο: Το χαλάζι που κατέστρεφε τις σοδειές, τους παγετούς, τις επιδημίες, ακόμα και το θάνατο των ζώων. Κάπως έτσι ξεκίνησε και η υπόθεση για τη δίκη στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης. Τον Φεβρουάριο του 1692, δύο κορίτσια, η κόρη του αιδεσιμότατου Σάμιουελ Πάρις, Μπέτι (9 χρονών) και η κηδεμονευμένη του, Άμπιγκειλ Ουίλιαμς (11 χρονών), άρχισαν να παρουσιάζουν μία περίεργη συμπεριφορά. Μιλούσανε παράξενα, κρυβόταν κάτω από πράγματα και σερνόταν στο πάτωμα. Όμως, κανένας γιατρός δεν μπορούσε να εξηγήσει τα συμπτώματα, μέχρι που ένας εξ αυτών απεφάνθη πως τα κορίτσια ήταν δαιμονισμένα. Έτσι, ξεκίνησε ένας κύκλος κατηγοριών. Οι πρώτες τρεις γυναίκες που ενοχοποιήθηκαν ήταν η Τιτούμπα, η ινδιάνα σκλάβα του αιδεσιμότατου, η Σάρα Όσμπορν, μία κατάκοιτη ηλικιωμένη γυναίκα, η οποία άρπαξε την περιουσία που είχε γράψει ο πρώτος της άντρας της στα παιδιά του και έζησε με τον δεύτερο σύζυγο της και η Σάρα Γκούντ, μία επαίτης, κόρη ενός Γάλλου ξενοδόχου. Η κατηγορία για μαγεία, τους αποδόθηκε την 1η Μαρτίου του ίδιου έτους και στη συνέχεια οδηγήθηκαν στη φυλακή. Σιγά-σιγά όμως οι φυλακές γέμιζαν και ένα νέο πρόβλημα προέκυψε: Δεν υπήρχε σχετικό νομοθετικό πλαίσιο και έτσι οι κρατούμενοι δεν ήταν δυνατόν να δικαστούν. Στα τέλη του Μαΐου, ο σερ Ουίλιαμ Φίπς, βασιλικός κυβερνήτης της Μασαχουσέτης, αποφάσισε την συγκρότηση ενός ειδικού δικαστηρίου γι’ αυτές τις περιπτώσεις. Από εκείνη τη στιγμή ξεκινάνε οι δίκες με δεκάδες άτομα να περνάνε από ανάκριση. Η τελευταία φαίνεται να έγινε στις 3 Οκτωβρίου του 1692, ενώ το επόμενο έτος, δόθηκε αμνηστία σε όσους κατηγορούμενους είχαν απομείνει.
Θα μπορούσαμε να πούμε με σιγουριά πως το κυνήγι των μαγισσών αντικατόπτριζε την εικόνα που είχε η εκκλησία αλλά και ολόκληρη η κοινωνία για τις γυναίκες. Ότι δηλαδή ο προορισμός τους ήταν να μένουν στο σπίτι γιατί διέθεταν περιορισμένες νοητικές ικανότητες και γι’ αυτό γοητευόταν ευκολότερα από τον Διάβολο και το κακό. Όχι πως δεν υπήρξαν και άντρες που τους έμπλεξαν σε αντίστοιχες καταστάσεις, όμως μιλάμε για ένα ποσοστό μικρότερο του 20%. Το υπόλοιπο 80% περιλαμβάνει από μικρά κορίτσια μέχρι και ηλικιωμένες, που κατακρίθηκαν επειδή ήταν πολύ όμορφες, είχαν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ή δεν ήταν παντρεμένες. Ή μήπως πολύ απλά επειδή ήταν γυναίκες; Ο μισογυνισμός υπήρχε, υπάρχει, μεταλλάσσεται και προσαρμόζεται. Μία σημαντική, σχετική απόδειξη που αξίζει να αναφερθεί είναι πως στα τέλη του Ιανουαρίου, στο πολύ κοντινό μας 2019, μία γυναίκα στην Ινδία κατηγορήθηκε για μαγεία και δολοφονήθηκε μαζί με τα τέσσερα παιδιά της. Ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου με τη δικαιολογία ότι η γυναίκα ευθυνόταν για την αρρώστια ενός κοριτσιού στο ίδιο χωριό κοντά στο Νέο Δελχί. Ως πότε θα μας κυνηγάνε για το φύλο μας; Μέχρι πότε θα θανατώνονται γυναίκες επειδή πολύ απλά είναι γυναίκες; Το κυνήγι των μαγισσών δεν σταμάτησε ποτέ, τρέφεται από τον μισογυνισμό και όσους τον προάγουν. Είναι καιρός, όμως, όλο αυτό να αλλάξει και να μπει ένα τέλος σε όλες τις σεξιστικές συμπεριφορές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μεσαίωνας: Τα 16 κύρια χαρακτηριστικά αυτού του ιστορικού σκηνικού, el.yestherapyhelps.com, διαθέσιμο εδώ
- Malleus Maleficarum: Αποτυπώνοντας το μεσαιωνικό κυνήγι μαγισσών, nyctophilia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οι μάγισσες του Σαλέμ, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το κυνήγι μαγισσών στον Μεσαίωνα. Η δίωξη γυναικών που θεωρήθηκαν συνεργοί του Διαβόλου και κατηγορήθηκαν ακόμη και για θυσίες βρεφών. Μύθος ή πραγματικότητα, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το κυνήγι των μαγισσών του χθες. Η γυναικοκτονία του σήμερα, tomov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το κυνήγι των μαγισσών τον Μεσαίωνα, theatrecomments.weebly.com, διαθέσιμο εδώ
- Το «κυνήγι των μαγισσών» από τον Μεσαίωνα στον Μακαρθισμό – Η ”μαγεία” και οι πολιτικές διώξεις στις ΗΠΑ, economico.gr, διαθέσιμο εδώ
