Της Παναγιώτας Λούπα,
Το 1936 ξεκίνησε ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ισπανία. Στις 17 Ιουλίου 1936, οι αξιωματικοί πήραν τον έλεγχο της φρουράς των ισπανικών κτήσεων στο Μαρόκο και τάχθηκαν εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης της Ισπανικής Δημοκρατίας, η οποία είχε αναδειχθεί τον περασμένο Φεβρουάριο μέσω εκλογών. Στη διάρκεια τριών ημερών, μια μάζα στρατιωτικών σχηματισμών τάχθηκε υπέρ των στασιαστών κι επεδίωξε την κατάληψη περιοχών του κράτους. Ο επικεφαλής της κυβέρνησης, Santiago Casares Quiroga, αναγκάστηκε να παραιτηθεί, διότι δεν μπορούσε να πάρει το μέρος των στασιαστών, αλλά ούτε και να τους εναντιωθεί. Ούτε ο διάδοχος του, κατόρθωσε να πείσει τους στασιαστές να εγκαταλείψουν τα σχέδιά τους. Ο πόλεμος ήταν πλέον αναπόφευκτος. Τελικά, ο νέος ηγέτης José Giral, άφησε τους πολίτες να εφοδιαστούν με όπλα, με αποτέλεσμα να νικήσουν τους στασιαστές.
Στις 25 Ιουλίου, μία βδομάδα μετά το πραξικόπημα, ο Hitler προώθησε την εθνικιστική ενέργεια των στασιαστών. Hitler και Mussolini ενέργησαν υπέρ των φασιστών και κατά μιας νόμιμης κυβέρνησης, γεγονός που κρίθηκε διεθνώς ως μία αντιδημοκρατική στάση. Η ναζιστική Γερμανία και η σύμμαχός της Ιταλία, έστειλαν εφόδια για την ενδυνάμωση του φασιστικού στρατού υπό τον στρατηγό Franco. Η δημοκρατική κυβέρνηση, παράλληλα, ήλπιζε ότι θα ενδυναμωνόταν λόγω της διεθνούς νομιμότητας από κάποια εξωτερική δυτική παρέμβαση, διότι αδυνατούσε να επιτύχει την έγκαιρη αναδιοργάνωση του στρατού της. Οι δημοκρατικοί περίμεναν τη συμβολή της Γαλλίας, η οποία τελικά αποφάσισε να μην συνεισφέρει. Η Αγγλία και η Γαλλία υπέγραψαν σύμφωνο μη επέμβασης, δηλαδή σύμφωνο ουδετερότητας.
Τη στιγμή εκείνη, η Σοβιετική Ένωση αναμείχθηκε στην πολιτική αντιπαλότητα και, μήνες αργότερα, εφοδίασε τον Δημοκρατικό Στρατό με όπλα. Σε πρώτη φάση, πάντως, η ανάμειξή της δεν κρίθηκε στρατιωτική, αλλά ήταν πολιτική και επιτεύχθηκε μέσω της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Στόχευε στην κινητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης υπέρ της Δημοκρατικής Κυβέρνησης και την προσέλκυση ανθρώπων να γίνουν εθελοντές μαχητές με το μέρος της.
Πράγματι, μέσω της Κομμουνιστικής Διεθνούς, οργανώθηκαν και εκπαιδεύτηκαν ταξιαρχίες με πρότυπο τον Κόκκινο Στρατό. Δεν ήταν μονάχα μέλη κομμουνιστικών κομμάτων όσοι πολέμησαν με το πλευρό της Δημοκρατίας. Οι κομμουνιστές δε θεωρήθηκαν καν η πλειοψηφία αυτών των ταγμάτων. Κατά την περίοδο της σύγκρουσης, πήραν μέρος πολλοί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί αριστεροί και διανοούμενοι, οι οποίοι τάχθηκαν εναντίον του ολοκληρωτισμού. Στη διάρκεια του πολέμου δημιουργήθηκαν επτά ταξιαρχίες, τριών ή τεσσάρων ταγμάτων, τα οποία συγκροτήθηκαν με εθνικά κριτήρια. Υπολογίζεται ότι περίπου 60.000 ήταν οι διεθνείς εθελοντές, ενώ 10.000 έχασαν τη ζωή τους στη σύγκρουση. Το κίνημα αλληλεγγύης όντως προωθήθηκε, ενώ για την αδράνεια των δυτικών δημοκρατικών κρατών ασκήθηκε έντονη κριτική.
Η βοήθεια των Διεθνών Ταξιαρχιών είχε μεγάλη σημασία ιδιαίτερα στις αρχές του Εμφυλίου Πολέμου. Ωστόσο, δεν κατάφεραν να συνεισφέρουν στην αποτροπή της νίκης του Franco και να επιτύχουν την ασφάλεια της Μαδρίτης. Οι στασιαστές υπό τον Franco είχαν αποκτήσει σημαντική στρατιωτική δύναμη από την Ιταλία και τη Γερμανία και σε εκείνη τη φάση η Σοβιετική Ένωση αναγκάστηκε εξίσου να παρέμβει, αποστέλλοντας στρατιωτική βοήθεια. Τελικά, μετά από μια τεράστια ένοπλη σύγκρουση στην πόλη της Μαδρίτης, ο Franco αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη και τα σχέδια της κατά μέτωπο επίθεσης.
Οικονομικά κυρίως ήταν τα αίτια για τα οποία ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού υποστήριξε τις άνομες ενέργειες του Φράνκο. Τα αιτήματα του λαού δεν πραγματοποιούνταν και η Δημοκρατική Κυβέρνηση από μερικούς θεωρήθηκε ανίκανη. Ο αναρχισμός ως ιδεολογία, μπορούσε εύκολα να αναπτυχθεί σε μια χώρα υπό αυτές τις συνθήκες. Επιπλέον, συγκρούσεις παρατηρήθηκαν εξαιτίας του χάσματος σχετικά με τον ρόλο της Εκκλησίας στη δημόσια ζωή.
Τελικά, αποδείχθηκε πως η αποτυχία του επαναστατικού κινήματος στην ισπανική πρωτεύουσα ενθάρρυνε την εξάπλωση της επανάστασης σε άλλες πόλεις και στην ύπαιθρο. Η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποτρέψει την ενίσχυση των ριζοσπαστικών δυνάμεων. Δημιουργήθηκαν ανεξάρτητα σώματα, όπως η Εκτελεστική Λαϊκή Επιτροπή. Έτσι, η κυβέρνηση Giral, ανίκανη να ξεπεράσει τη δυσμενή αυτή κατάσταση, αντικαταστάθηκε από την κυβέρνηση του Francisco Largo Caballero, ο οποίος κατόρθωσε την εισαγωγή ορισμένων μελών του αναρχικού πραξικοπήματος. Η συμμετοχή τους, ωστόσο, δε μετέβαλε σημαντικά τα γεγονότα.
Διάφορα άλλα γεγονότα, όπως η κατάληψη της Μάλαγας και διάφορων άλλων περιοχών από τους αναρχικούς, οδήγησαν στη σύγκρουση στη Βαρκελώνη και στη νίκη του Franco. Οι επαναστάτες πλέον είχαν επεκταθεί και η νίκη ήταν αναπόφευκτη, καθώς μέχρι την άνοιξη του 1939 μόνο η Μαδρίτη και λίγες πόλεις ανήκαν στους δημοκρατικούς. Η κυβέρνηση επιθυμούσε να ξεκινήσει ειρηνευτικές διαδικασίες, αλλά ο Franco αρνήθηκε να δεχτεί οτιδήποτε λιγότερο από την άνευ όρων παράδοση. Στις 26 Μαρτίου οι εθνικιστές ξεκίνησαν επίθεση, στις 28 Μαρτίου κατέλαβαν τη Μαδρίτη και στις 31 Μαρτίου ήλεγχαν όλη την ισπανική επικράτεια. Ο Franco κήρυξε τη νίκη σε μια ομιλία στο ραδιόφωνο που μεταδόθηκε την 1η Απριλίου, όταν παραδόθηκε και η τελευταία δύναμη των αντιπάλων.
Μετά το τέλος του πολέμου, υπήρξαν σκληρά αντίποινα εναντίον των πρώην εχθρών του Franco. Χιλιάδες άνθρωποι φυλακίστηκαν και τουλάχιστον 30.000 εκτελέστηκαν. Άλλες εκτιμήσεις αυτών των θανάτων κυμαίνονται από 50.000 έως 200.000. Πολλοί άλλοι υποβλήθηκαν σε καταναγκαστική εργασία, χτίζοντας σιδηροδρόμους, αποστραγγίζοντας βάλτους και σκάβοντας κανάλια.
Μετά το πέρας των τριών χρόνων, ο Ισπανικός Εμφύλιος έληξε με τη νίκη των φασιστών και την ήττα των δημοκρατικών. Για πρώτη φορά έγινε χρήση αεροπορικών βομβαρδισμών του άμαχου πληθυσμού και η σφαγή έλαβε τεράστιες διαστάσεις. Οι Ισπανοί πολίτες υπό τη Δημοκρατική Κυβέρνηση φάνηκε πως δεν είχαν ισχυρότερα κίνητρα και πεποιθήσεις σε σύγκριση με τους εθελοντές. Αν και ο στρατιωτικός εξοπλισμός που χορηγήθηκε στην Κυβέρνηση ήταν σχετικά ισάξιος, δε χρησιμοποιήθηκε σωστά και η στρατηγική της ηγεσία ήταν ανίκανη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Gabriele, Ranzato (2006), Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, Αθήνα: Εκδ. Κέδρος
- Κershaw, Ιan (2016), Στην κόλαση των δύο πολέμων-Ευρώπη 1914-1949, Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια
- Burns, M. Edward (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο
