Του Φίλιππου – Αθανάσιου Μισούλη,
Αδιαμφισβήτητα, η έλλειψη κοινής εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί ένα από τα βασικά εμπόδια στην διεκδίκηση ενός πιο ενεργού ρόλου της Ένωσης στις διεθνείς εξελίξεις, γεγονός που γίνεται ακόμα πιο έκδηλο αναφορικά με την αντιμετώπιση των ανταγωνιστών και των ιδεολογικών της αντιπάλων της στην διεθνή σκηνή.
Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας να αντισταθμιστεί η έλλειψη κοινής εξωτερικής πολιτικής, επιστρατεύθηκε το νομικό εργαλείο των κυρώσεων. Τα περιοριστικά αυτά μέτρα εντάσσονται στο ευρύτερο νομικό πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) της Ένωσης, μέσω του οποίου παρεμβαίνει, για την πρόληψη συγκρούσεων ή την αντιμετώπιση αναδυόμενων ή υφιστάμενων κρίσεων. Πρόκειται για μια παρέμβαση, που αποσκοπεί στην άσκηση πίεσης διά της οικονομικής οδού απέναντι σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, αλλά και κράτη, που κρίνεται ότι παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς και την ασφάλεια ή τα συμφέροντα της Ένωσης. Αμφισβήτηση, ωστόσο, επικρατεί αναφορικά με τους στόχους και την αποτελεσματικότητα της προσφυγής στις κυρώσεις.
Τα περιοριστικά μέτρα χαρακτηρίζονται από σημαντικό εύρος και συνίστανται κυρίως σε εμπάργκο όπλων, ταξιδιωτικές απαγορεύσεις και διπλωματικούς και οικονομικούς περιορισμούς δηλαδή, σε δέσμευση περιουσιακών στοιχείων, πάγωμα τραπεζικών λογαριασμών και άλλα συναφή μέτρα. Όταν οι αποφάσεις του Συμβουλίου επιβάλλουν εμπάργκο όπλων και ταξιδιωτικές απαγορεύσεις, τότε απαιτείται επίσης συμπληρωματική λήψη μέτρων από τα κράτη-μέλη σε εθνικό επίπεδο, διότι το εμπόριο όπλων και η διακίνηση τους στο έδαφος τους είναι τομείς στους οποίους διατηρούν ειδική αρμοδιότητα τα κράτη μέλη.
Σήμερα, η Ένωση εφαρμόζει πάνω από σαράντα διαφορετικά καθεστώτα κυρώσεων. Τις περισσότερες, δε, φορές οι κυρώσεις υιοθετούνται έπειτα από αντίστοιχες αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ιδίως όταν πλήττουν φυσικά πρόσωπα και νομικές οντότητες που συνδέονται με τρομοκρατικές ή εγκληματικές οργανώσεις. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η δράση της Ένωσης, ακόμα κι αν έχει ως αιτιολογία και βάση μια απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, είναι πλήρως ανεξάρτητη νομικά από εκείνη του ΟΗΕ και υπόκειται στους περιορισμούς και τις επιταγές του ευρωπαϊκού δικαίου, όπως αποφάνθηκε και το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην απόφαση Kadi Al Barakaat. Αυτό υπαγορεύει και η αρχή της αυτονομίας της ενωσιακής έννομης τάξης, η οποία αποτελεί θεμέλιο στο οικοδόμημα του ενωσιακού δικαίου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης εν γένει.
Οι αποφάσεις σχετικά με την έγκριση, την ανανέωση ή την άρση των καθεστώτων κυρώσεων λαμβάνονται από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βάσει προτάσεων του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας. Όσον αφορά την εξειδίκευση της απόφασης σε συγκεκριμένα μέτρα, αρμόδια είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από κοινού με τον Ύπατο Εκπρόσωπο, δια μέσου πρότασης για Κανονισμό, ο οποίος ψηφίζεται εν τέλει από το Συμβούλιο.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αυξάνεται η αντιπαράθεση για την ανάγκη αναθεώρησης του ισχύοντος καθεστώτος κυρώσεων. Παρόλο που έχουν ήδη θεσπιστεί «έξυπνες» κυρώσεις (smart sanctions) κατά προσώπων που ευθύνονται για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πάντα επικεντρωνόταν μόνο σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Στην πραγματικότητα, σχεδόν όλα (91,2 %) τα καθεστώτα κυρώσεων της ΕΕ επιβάλλουν ως επί το πλείστον περιοριστικά μέτρα σε συγκεκριμένες τρίτες χώρες (π.χ. Ιράν, Ρωσία, Συρία, Βενεζουέλα). Για τον λόγο αυτό, προτείνεται πλέον η αναθεώρηση του καθεστώτος κυρώσεων, ώστε να καλύπτει σε παγκόσμιο επίπεδο την επίτευξη των στόχων και την τιμώρηση των στοχοθετούμενων παραβατών, χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς.
Το βασικότερο, ωστόσο, εμπόδιο των κυρώσεων δεν είναι νομικής αλλά πολιτικής φύσης. Η ανάγκη υιοθέτησης των κυρώσεων σε διακυβερνητικό επίπεδο από το Συμβούλιο, καταδεικνύει και την σημαντική διάσταση απόψεων των κρατών-μελών σε καίρια ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Οι αντιπαραθέσεις αναφορικά με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας το 2014 αλλά και η αδυναμία υιοθέτησης αντίστοιχων κυρώσεων έναντι της Τουρκίας για την προκλητικότητα της απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο, κατέδειξαν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, ότι τα κράτη-μέλη της Ένωσης δεν χαρακτηρίζονται από ενιαίες επιδιώξεις και αξίες στην εξωτερική τους πολιτική, γεγονός που συχνά παραλύει και την υιοθέτηση μέτρων σε νομικό επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “A New EU Sanctions Regime Against Human Rights Violations”, διαθέσιμο εδώ
- “The when, what, where and why of European Union sanctions”, διαθέσιμο εδώ
- “Sanctions: how and when the EU adopts restrictive measures”, διαθέσιμο εδώ
- Restrictive measures (sanctions), διαθέσιμο εδώ
