Του Βασίλη Χουρσανίδη,
Είναι ιδιαίτερα σύνηθες στην πράξη οι άνθρωποι να οργανώνονται σε σύνολα και να δημιουργούν ενώσεις, αυτές στοχεύουν στην επιδίωξη ενός κοινού μεταξύ των μελών τους σκοπού με τη συνένωση δυνάμεων και πόρων, κυρίως οικονομικών. Στο δίκαιο αυτές τις ενώσεις αποκαλούνται νομικά πρόσωπα, διότι ναι μεν δεν έχουν φυσική υπόσταση όπως οι άνθρωποι (φυσικά πρόσωπα), πλην όμως για λόγους πρακτικούς η έννομη τάξη τους προσδίδει αυτοτελή νομική υπόσταση (προσωπικότητα), καθιστώντας αυτές τις ενώσεις ανεξάρτητα σε σχέση με τα μέλη τους υποκείμενα δικαίου, δηλαδή δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.
Μία από τις κυριότερες νομικές έννοιες που αφορά τα νομικά πρόσωπα, είναι αυτή της έδρας, που μοιάζει με την αντίστοιχη έννοια της κατοικίας των φυσικών προσώπων. Ως έδρα του νομικού προσώπου νοείται ο τόπος που αποτελεί το κέντρο των δραστηριοτήτων του, όπου κατά κύριο λόγο δραστηριοποιείται προς επίτευξη του σκοπού του, όπως αυτός περιγράφεται στην ιδρυτική του πράξη. Η έδρα νοείται είτε ως καταστατική είτε ως πραγματική. Καταστατική είναι η έδρα που ορίζεται στο καταστατικό του νομικού προσώπου, ενώ πραγματική είναι ο τόπος, όπου εν τοις πράγμασι ασκείται η κεντρική διοίκηση, δηλαδή λαμβάνονται οι σημαντικότερες αποφάσεις του νομικού προσώπου.
Η έδρα παίζει καθοριστικό ρόλο στη νομική μεταχείριση των νομικών προσώπων στο πεδίο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, δηλαδή σε ποιο σύστημα εθνικών κανόνων δικαίου υπάγεται ένα νομικό πρόσωπο. Σύμφωνα με την Α.Κ. 10 , η ικανότητα νομικού προσώπου διέπεται από το δίκαιο της έδρας του νομικού προσώπου. Επί τη βάσει αυτής της ρύθμισης, αλλά και ανάλογων ρυθμίσεων άλλων δικαίων, έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με την έννοια της έδρας ως στοιχείο επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου.
Στην Ελλάδα επικρατεί με λίγες νομοθετικές εξαιρέσεις η πραγματική έδρα του νομικού προσώπου. Έτσι, αν ένα νομικό πρόσωπο έχει το διοικητικό του κέντρο στην Ελλάδα αλλά έχει ιδρυθεί σύμφωνα με το καταστατικό του σε άλλο κράτος, θα διέπεται από το ελληνικό δίκαιο για τα νομικά πρόσωπα, το οποίο και θα εφαρμόζεται σε κάθε υπόθεση σχετική με τη σύσταση, την οργάνωση και τη λειτουργία του από τα ελληνικά δικαστήρια και αρχές. Στην αντίπερα όχθη της θεωρίας της πραγματικής έδρας βρίσκεται η κρατούσα στις αγγλοσαξωνικές χώρες θεωρία της καταστατικής έδρας ή της ιδρύσεως. Σύμφωνα με αυτή, ένα νομικό πρόσωπο διέπεται ως προς όλα τα ζητήματα τα σχετικά με τη νομική προσωπικότητά του, την οργάνωση και τη λειτουργία του από το δίκαιο της χώρας όπου ιδρύθηκε, με βάση το εκεί ισχύον δίκαιο.
Αναμφισβήτητα η θεωρία της καταστατικής έδρας προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια και βεβαιότητα, αφού δέχεται ότι αν ένα νομικό πρόσωπο έχει ιδρυθεί τηρηθέντων όλων των σχετικών κανόνων μίας πολιτείας, είναι υπαρκτό και διέπεται από το δίκαιο της ίδρυσής του, χωρίς να περιορίζεται η δυνατότητα διεθνούς δραστηριοποίησής του από τυχόν διαφορές ως προς του ισχύοντες κανόνες περί νομικών προσώπων σε άλλα κράτη. Από την άλλη, βέβαια, παρουσιάζει το μειονέκτημα ότι συνεπάγεται εφαρμογή κανόνων κρατών που κανένα ουσιαστικό δεσμό δεν εμφανίζουν με το νομικό πρόσωπο, πέραν του ότι εκεί ιδρύθηκαν. Αυτό είναι ιδιαίτερα σύνηθες φαινόμενο σε σχέση με κράτη που συνιστούν φορολογικούς και εν γένει ρυθμιστικούς παραδείσους. Και είναι κακό διότι η εφαρμογή κανόνων ρυθμιστικών παραδείσων συνεπάγεται ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση εταιριών εις βάρος τρίτων συναλλασσομένων με αυτές, μεταχείριση που δύσκολα συμβιβάζεται με τα περισσότερο προστατευτικά δίκαια χωρών όπως η Ελλάδα.
Συνάγεται, λοιπόν, το συμπέρασμα ότι η επιλογή της μίας ή της άλλης θεωρίας ή κάποιας άλλης μικτής (δεν είναι της παρούσης η ανάλυση των διαφόρων μικτών θεωριών) είναι ιδιαίτερα σημαντική ως προς τη νομική μεταχείριση των νομικών προσώπων. Μάλιστα, είναι αξιοσημείωτο ότι κάθε κράτος μεταχειρίζεται κατά τρόπο διαφορετικό το ζήτημα, καθώς στην παρούσα φάση δεν υφίστανται ενιαίοι κανόνες ως προς το ζήτημα, αλλά κάθε κράτος διαθέτει τους δικούς του κανόνες, χωρικής εμβέλειας (δηλαδή κανόνες που εφαρμόζονται από τα δικαστήριά τους και μόνο). Έτσι, άλλη μεταχείριση ενδέχεται να έχει στην Ελλάδα ένα νομικό πρόσωπο και άλλη στο Ηνωμένο Βασίλειο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χάρης Παμπούκης, Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη (2020)
