Του Μιχάλη Σταματόπουλου,
Oι τρεις ιουδαϊκοί πόλεμοι αποτέλεσαν μια από τις πιο αιματηρές σελίδες τόσο στη ρωμαϊκή όσο και την ιουδαϊκή ιστορία. Οι Ιουδαίοι έχτισαν έναν πολιτισμό που είχε μονοθεϊστική θρησκεία και έντονη στασιαστική δραστηριότητα. Έτσι, όπως και με τους ελληνιστές ηγεμόνες, ήρθε η ώρα της σύγκρουσης με τη Ρώμη. Από το 66 έως το 135 μΧ, η σύγκρουση με τη Ρώμη ήταν συνεχής, καθώς και οι δύο μεριές έδειξαν ιδιαίτερη ένταση και πρωτοφανή αγριότητα. Το αποτέλεσμα της πολεμικής σύγκρουσης, που ταλάνιζε την Εγγύς Ανατολή για παραπάνω από μισό αιώνα, ήταν ο κατακερματισμός του ιουδαϊκού πληθυσμού και η διασπορά του, με σκοπό τη συνέχιση της ύπαρξής του.
H περιοχή της Ιουδαίας αποτελούσε πάντα μια «δύσκολη» επαρχία, καθώς την χαρακτήριζε το αφιλόξενο κλίμα της, το τραχύ έδαφος και οι εχθρικές διαμάχες, μεταξύ των διάφορων σημιτικών φυλών, που κατοικούσαν σε όλα τα μήκη της περιοχής και πολλές φορές είχαν λάβει μορφή εμφύλιας σύγκρουσης μέσα στο Ασμοναϊκό Βασίλειο. Στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, τον Μάιο του 66 μΧ, ένας όχλος αποτελούμενος από Έλληνες φέρεται να βεβήλωσε μια εβραϊκή συναγωγή. Οι Ιουδαίοι για να αποκατασταθεί η αδικία αυτή απευθύνθηκαν στον Γέσσιο Φλώρο, που αποτελούσε πλέον τον νέο επίτροπο για την επαρχία της Ιουδαίας. Ο Γέσσιος Φλώρος ήταν ένας πραγματικός δυνάστης για την περιοχή, καθώς με τις αδίστακτες οικονομικές τακτικές που ακολούθησε, δημιούργησε τόση φτώχεια και ένδεια που, όπως μας πληροφορεί ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος, πολύ Ιουδαίοι έχασαν την πατρική τους περιουσία για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις φορολογικές απαιτήσεις του Φλώρου.
Ο ίδιος χρηματίστηκε από τους Εβραίους της περιοχής για να τους υποστηρίξει, με το ποσό των οκτώ ταλάντων, με τον ίδιο να λαμβάνει τα χρήματα χωρίς να πράξει τις υποσχέσεις του. Η σταγόνα όμως που θα ξεχείλιζε το ποτήρι για τους Ιουδαίους ήταν η αρπαγή 17 ταλάντων από το θησαυροφυλάκιο του Ναού στην Ιερουσαλήμ, με την αιτιολογία πως οι οφειλές των Ιουδαίων είχαν καθυστερήσει. Γι’ αυτή του την πράξη, μερικοί νεαροί βγήκαν στους δρόμους της Ιερουσαλήμ παριστάνοντας του επαίτες και χλευάζοντας τον Φλώρο, λέγοντας στον κόσμο που προσπερνούσαν να δώσει τον οβολό του για τον «φτωχό Ρωμαίο». Ο Φλώρος ενοχλήθηκε και ζήτησε να βρεθούν οι ένοχοι, κάτι που δεν έγινε. Ο ίδιος διέταξε μια μονάδα στρατιωτών να μεταφερθεί σε ένα άκρο της πόλης, που βρισκόταν η αγορά, και να αρχίσει τη σφαγή και τη λεηλασία. Την ημέρα εκείνη, 3.600 άνθρωποι σφαγιάστηκαν ή σταυρώθηκαν. Επίσης, νέες αψιμαχίες δημιουργήθηκαν με στρατεύματα που ήρθαν από την Καισάρεια και έτσι -προς βοήθεια του Φλώρου- κατέφθασε στην πόλη δύναμη που έστειλε ο έπαρχος Συρίας Κέστιος Γάλλος. Η ηρεμία φαινόταν να έχει έρθει και σύντομα τα στρατεύματα αποχώρησαν. Επόμενος στη σειρά των επαναστατών ήταν ο ηγεμόνας Ηρώδης Αγρίππας, που εκδιώχθηκε κακήν κακώς, όταν προσπάθησε να πείσει το πλήθος να πληρώσει τους φόρους και να ηρεμήσει. Από τη στιγμή που ο αυτοκράτορας Νέρων δεν θα διόρθωνε την αδικία, η επανάσταση ήταν μονόδρομος πλέον.
Οι Ιουδαίοι είχαν διασπαστεί σε αυτούς που ήθελαν να ξεκινήσει εξέγερση, με πρωτοστάτη τον αρχιερέα Ελεαζάρ γιο του Σίμωνα, και σε αυτούς που θεωρούσαν πως ο πόλεμος είναι μια λαθεμένη κίνηση, με πρωτοστάτη τον αρχιερέα Ανανία όπου τάχθηκαν με την πλευρά της Ρώμης και του Ηρώδη. Στην Ιερουσαλήμ ξεκίνησε μια εμφύλια διαμάχη μεταξύ ζηλωτών και μετριοπαθών, με τους ζηλωτές να πυρπολούν τις κατοικίες των εύπορων Ιουδαίων και να εκτελούν τα ηγετικά μέλη της μετριοπαθούς παράταξης, όπως ο Ανανίας.
Μικρές δυνάμεις αποτελούμενες από ελαφρά οπλισμένους επαναστάτες, καθοδηγούμενοι από τον ζηλωτή Μεναχέμ, κατέλαβαν τα οχυρά της Μασάντα και κατέσφαξαν τη ρωμαϊκή φρουρά. Παράλληλα, ξεκίνησαν να δημιουργούνται πογκρόμ από Έλληνες κατά των Ιουδαίων σε διάφορες πόλεις, όπως στη Σκυθόπολι, την Τύρο και την Καισάρεια. Σε αντίποινα, οι Ιουδαίοι λεηλάτησαν πόλεις με έντονο ελληνικό στοιχείο, όπως η Γαλιλαία και η Δεκάπολις. Παράλληλα, οι επαναστάτες ταπεινώνουν τον Κέστιο Γάλλο και τρέπεται σε φυγή από την Ιερουσαλήμ, παρότι ο τελευταίος έφτασε πολύ κοντά στο να τους κατατροπώσει και να μπει νικητής στον Ναό της Ιερουσαλήμ. Μάλιστα, μια ενέδρα των επαναστατών στο πέρασμα του Μπεθ-Χορόν αποδεκάτισε τις ρωμαϊκές δυνάμεις.
Όλα βαίνουν με αίσιο ρυθμό για την επανάσταση, μόνο που ο Νέρων αισθάνεται άβολα με την κατάσταση που επικρατεί στν Συρία και την Παλαιστίνη και στέλνει τον σκληροτράχηλο Τίτο Φλάβιο Βεσπασιανό για να διαλύσει την επανάσταση. Αφού κατέλαβε το φρούριο της Ιωταπάτας, τον Μάιο του 67, στη συνέχεια κατέλαβε τη Γαλιλαία και την Περαία μαζί με τον γιο του Τίτο. Ταυτόχρονα, ο Βεσπασιάνος γίνεται αυτοκράτορας των Ρωμαίων, όπως του είχε προφητεύσει ο Ιώσηπος, επικεφαλής της Ιωταπάτας, τον οποίο απελευθέρωσε μετά τη λήξη της πολιορκίας. Η επανάσταση ξεκίνησε να παραπαίει, καθώς στη μέση μπήκαν εκ νέου οι εμφύλιες διαμάχες ζηλωτών και αριστοκρατών-μετριοπαθών, που συγκρούονταν εντός των τειχών της πόλης της Ιερουσαλήμ, καθώς οι ζηλωτές εφάρμοζαν τακτικές τρόμου και τρομοκρατίας.
Το τέλος δεν άργησε να έρθει, όταν, τον Μάρτιο του 70 μΧ, η Ιερουσαλήμ περικυκλώθηκε και τον Σεπτέμβριο έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων, οι οποίοι είχαν συνεχίσει να την πολιορκούν επίμονα. Οι υπερασπιστές της, Σίμων και Γιοχανάν, παρά την εμφύλια αντιπαλότητά τους, συνεργάζονται και μάχονται λυσσαλέα, εις μάτην όμως. Η ιερή πόλη των Ιουδαίων βεβηλώθηκε εντελώς, ο Ναός κάηκε ολοσχερώς και οποιοδήποτε αντικείμενο αξίας αφαιρέθηκε. Ο Τίτος και Ο Βεσπασιανός πραγματοποίησαν μεγαλοπρεπή παρέλαση στη Ρώμη, μεταφέροντας τόνους από λάφυρα και εκτελώντας τους πρωτεργάτες της επανάστασης σε δημόσια θέα, όπως συνήθιζαν στις εορταστικές νίκες. Οι κάτοικοι που έχασαν τη ζωή τους υπολογίζονται περίπου στις 500.000. Ένας πραγματικός ξεριζωμός ενός λαού και η απαρχή της διασποράς του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mason, Steve (2016), A History of the Jewish War: A.D. 66–74, Cambridge University Press
- Sheppard, Si (2013), The Jewish Revolt 66-74 A.D., London: Osprey Publishing
- Josephus (1927), The Jewish War, Volume I: Books 1-2, H. St. J. Thackeray (μτφ.), Loeb Classical Library 203, MA: Harvard University Press
