Του Ιωάννη Α. Γκαντούνα,
Ο μεγαλύτερος ενδοκρινής αδένας που συναντάται στο ανθρώπινο σώμα, είναι ο θυρεοειδής. Έχει σχήμα πεταλούδας και εντοπίζεται αμέσως κάτω από τον λάρυγγα και εκατέρωθεν της τραχείας, όντας επιφορτισμένος με τον ρόλο της ρύθμισης του μεταβολισμού μας. Η αρχική ονομασία αυτού ήταν «λαρυγγικός αδένας», ενώ θυρεοειδής ονομάστηκε το 1656 από τον Warton. Το όνομα εμπνεύστηκε λόγω του σχήματός του, το οποίο θυμίζει ασπίδα (θυρεός = ασπίδα).
Ο θυρεοειδής αδένας εκκρίνει τρεις ορμόνες: τη θυροξίνη (Τ4), την τριωδοθυρονίνη (Τ3), που ρυθμίζουν τον μεταβολισμό, και την καλσιτονίνη, που ρυθμίζει τα επίπεδα του ασβεστίου στο αίμα μας. Οι θυρεοειδικές ορμόνες είναι απαραίτητες για τη σωματική ανάπτυξη, την ανάπτυξη των νευρώνων, την αναπαραγωγή και τη ρύθμιση του ενεργειακού μεταβολισμού. Η παραγωγή και η απελευθέρωση αυτών ρυθμίζεται από τη θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH), η οποία διεγείρει με τη σειρά της την έκκριση των Τ4 και Τ3. Απαραίτητο για να επιτευχθεί η σύνθεση των θυρεοειδικών ορμονών είναι το ιώδιο, το οποίο προσλαμβάνεται μέσω της διατροφής.
Η πρώτη αναφορά σε παθολογία του αδένα έγινε το 1786, όταν ο Parry μίλησε για υποθυρεοειδισμό και βρογχοκήλη. Οι εκδηλώσεις θυρεοειδοπάθειας έχουν σχέση είτε με υπερβολική είτε με ανεπαρκή παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών, όπως ο υπερθυρεοειδισμός και ο υποθυρεοειδισμός, αντίστοιχα. Τέλος, η κληρονομικότητα, το φύλο, το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η παρουσία άλλων υποκείμενων νοσημάτων, η λήψη φαρμακευτικών σκευασμάτων κ.ά., είναι μόνο κάποιοι από τους παράγοντες κινδύνου που επηρεάζουν την επιδημιολογία της νόσου του θυρεοειδούς.
Υπερθυρεοειδισμός: Όταν το σώμα σου γίνεται σπάταλο
Ο υπερθυρεοειδισμός, είναι μία διαταραχή του θυρεοειδή, κατά την οποία ο αδένας υπερλειτουργεί, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της έκκρισης των θυρεοειδικών ορμονών. Όταν αυτό συμβαίνει, ο μεταβολισμός του σώματος αυξάνεται (60-100% πάνω από το φυσιολογικό), προκαλώντας ποικίλα συμπτώματα. Η πιο συχνή αιτία είναι η νόσος Graves, η οποία αφορά περίπου το 70% των περιπτώσεων υπερθυρεοειδισμού. Ο σχηματισμός όζων μέσα στον θυρεοειδή αδένα (τοξική πολυοζώδης βρογχοκήλη) είναι άλλη μία συχνή αιτία υπερθυρεοειδισμού, ενώ λιγότερο συχνές αιτίες είναι η φλεγμονή του αδένα ή θυρεοειδίτιδα, το αδένωμα (όγκος) της υπόφυσης και ο υπερθυρεοειδισμός που προκαλείται από φάρμακα, όπως η αμιωδαρόνη και το λίθιο.
Η κλινική εικόνα του υπερθυρεοειδισμού κυμαίνεται από ασυμπτωματική έως πάρα πολύ σοβαρή με την εμφάνιση θυρεοειδικού παροξυσμού, μιας κλινικά επείγουσας κατάστασης που οι εκδηλώσεις της περιλαμβάνουν υπερπυρεξία (πυρετός > 41,5o C), αφυδάτωση και καρδιακή ανεπάρκεια. Οι περισσότεροι πάσχοντες από υπερθυρεοειδισμό μπορεί κατά τη διάρκεια της νόσου να εμφανίσουν: διόγκωση του αδένα (βρογχοκήλη), απώλεια βάρους παρά την αυξημένη όρεξη, μυϊκή αδυναμία και τρέμουλο των χεριών, υπερβολική εφίδρωση και δυσανεξία στη θερμότητα, κόπωση, στυτική δυσλειτουργία ή μειωμένη λίμπιντο, διάρροια ή αυξημένη συχνότητα κενώσεων του εντέρου, νευρικότητα, διαταραχές στον ύπνο, συγκινησιακή αστάθεια, ταχυκαρδία, έντονη τριχόπτωση και διαταραχές στην έμμηνο ρύση. Επιπλέον, στα ηλικιωμένα άτομα που πάσχουν από υπερθυρεοειδισμό μπορεί να προκληθεί καρδιακή ανεπάρκεια, κολπική μαρμαρυγή ή στηθάγχη.
Η νόσος του Graves αποτελεί μία αυτοάνοση ασθένεια, κατά την οποία σχηματίζονται αντισώματα, τα οποία επιτίθενται σε υγιή κύτταρα του θυρεοειδή. Εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες ηλικίας 20 έως 40 ετών, αλλά μπορεί να συμβεί και σε οποιαδήποτε άλλη ηλικία και φύλο, ενώ περιλαμβάνει την πλειοψηφία των συμπτωμάτων που παρουσιάζονται στον υπερθυρεοειδισμό. Μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν οφθαλμολογικά προβλήματα (οφθαλμοπάθεια Graves), που προκαλούν στεγνά, ερεθισμένα ή ερυθρά μάτια. Σε άλλους εμφανίζεται πρήξιμο πίσω ή γύρω από την περιοχή των ματιών, κάνοντάς τα να πετάγονται προς τα έξω (εξόφθαλμο). Η οφθαλμοπάθεια του Graves, επίσης, μπορεί να προκαλέσει φωτοφοβία, υπερβολική δακρύρροια και αυξημένη ευαισθησία των ματιών στον αέρα ή τον καπνό. Σε σοβαρές περιπτώσεις, η νόσος προκαλεί θολή όραση, μειωμένη αντίληψη των χρωμάτων, ακόμα και απώλεια όρασης.
Η διάγνωση του υπερθυρεοειδισμού γίνεται με μέτρηση των επιπέδων των θυρεοειδικών ορμονών και της TSH στο αίμα. Τυπικά, τα επίπεδα Τ4 και Τ3 είναι υψηλά και της TSH χαμηλά. Υπέρηχος θυρεοειδούς, σπινθηρογράφημα και ειδικές εξετάσεις αίματος μπορεί, επίσης, να χρειαστούν για να καθοριστεί η αιτία του.
Υπάρχουν τρεις διαθέσιμες επιλογές για τη θεραπεία του υπερθυρεοειδισμού: τα αντιθυρεοειδικά φάρμακα (εμποδίζουν τη σύνθεση των Τ3 και Τ4), η θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο (Ι131) και η θυρεοειδεκτομή (μερική ή ολική). Η επιλογή του τρόπου θεραπείας εξαρτάται από την ηλικία, τα συμπτώματα, τα πιθανά υποκείμενα νοσήματα που μπορεί να προϋπάρχουν, καθώς και την προτίμηση του ασθενούς.
Υποθυρεοειδισμός: Όταν το σώμα σου γίνεται φειδωλό
Ο υποθυρεοειδισμός, είναι μια διαταραχή κατά την οποία ο θυρεοειδής αδένας αδυνατεί να παράγει επαρκή ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών. Η πιο κοινή αιτία του υποθυρεοειδισμού παγκοσμίως είναι η έλλειψη ιωδίου, κυρίως σε υποανάπτυκτες χώρες. Ωστόσο, ο υποθυρεοειδισμός προκαλείται από πολλούς παράγοντες, όπως η κακή λειτουργία του αδένα, η μερική ή ολική αφαίρεσή του, η καταστροφή του από θεραπεία της νόσου Graves με ραδιενεργό ιώδιο, ενώ μπορεί να εκδηλωθεί και ως αυτοάνοσο νόσημα (θυρεοειδίτιδα Hashimoto). Επιπρόσθετα, η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ιωδίου που ανευρίσκονται σε βιταμίνες, σιρόπια για τον βήχα ή σκιαγραφικά που χρησιμοποιούνται στους ακτινολογικούς ελέγχους, μπορεί, επίσης, να προκαλέσει υποθυρεοειδισμό. Κατά την εμβρυϊκή, βρεφική και παιδική ηλικία, ο σοβαρός υποθυρεοειδισμός μπορεί να οδηγήσει σε κρετινισμό, διαταραχή κατά την οποία παρατηρείται αδυναμία αύξησης του σώματος και διανοητική υστέρηση.
Η αποτυχία του θυρεοειδούς να παράγει Τ4 και Τ3 οδηγεί στην αύξηση της παραγωγής TSH από την υπόφυση, κι αυτή με τη σειρά της διεγείρει τα αδενικά κύτταρα του θυρεοειδή, με αποτέλεσμα τη μεγέθυνσή του κατά 10-20 φορές του φυσιολογικού (βρογχοκήλη). Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ο υποθυρεοειδισμός προκαλείται από αδυναμία του θυρεοειδούς αδένα να παράγει θυρεοειδικές ορμόνες (πρωτοπαθής υποθυρεοειδισμός). Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ο υποθυρεοειδισμός προκαλείται από άλλες αιτίες, συμπεριλαμβανομένης της υποπαραγωγής TSH από την υπόφυση (δευτεροπαθής υποθυρεοειδισμός) και της ανεπάρκειας της ορμόνης απελευθέρωσης θυρεοτροπίνης (TRH – τριτογενής υποθυρεοειδισμός), η οποία εκκρίνεται από τον υποθάλαμο του εγκεφάλου.
Η διάγνωση του υποθυρεοειδισμού επιτυγχάνεται με μέτρηση των επιπέδων των ορμονών Τ4 και TSH στο αίμα. Οι χαμηλές τιμές T4 και οι θεαματικά υψηλές τιμές της TSH είναι χαρακτηριστικό εύρημα πρωτοπαθούς υποθυρεοειδισμού, που είναι και ο συχνότερος. Η TSH είναι συνήθως ο πρώτος δείκτης διάγνωσης υποθυρεοειδισμού, αφού ανευρίσκεται εκτός φυσιολογικών ορίων στους περισσότερους ασθενείς, ενώ αντίθετα, οι μετρήσεις της Τ3 δεν έχουν αξία στη διάγνωσή του.
Τα συμπτώματα του υποθυρεοειδισμού γίνονται γενικά εμφανή από τη στιγμή που τα επίπεδα της θυροξίνης στην κυκλοφορία μειώνονται. Τα συμπτώματα αυτά είναι μη ειδικά και περιλαμβάνουν: κόπωση, δυσκοιλιότητα, πρήξιμο στο πρόσωπο, κατάθλιψη, πρόβλημα στη μνήμη, αύξηση σωματικού βάρους και κατακράτηση υγρών, διαταραχή ή και απώλεια της έμμηνου ρήσης, δυσανεξία στο κρύο, βραδυκαρδία, μειωμένη εφίδρωση, μυϊκές κράμπες και μυϊκή αδυναμία, πόνο στις αρθρώσεις, ξηρό δέρμα και αίσθηση φαγούρας, λεπτά και εύθραυστα νύχια, τριχόπτωση, αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα και μυξοίδημα (οίδημα σε ολόκληρο το σώμα).
Στο παρελθόν, πολλές περιπτώσεις υποθυρεοειδισμού προέκυπταν από προηγούμενη θυρεοειδεκτομή. Σήμερα, όμως, οι περισσότερες περιπτώσεις που παρατηρούνται αποδίδονται σε προηγούμενες θεραπείες με ραδιενεργό ιώδιο. Παρατηρούνται, επίσης, περιπτώσεις συγγενούς (εκ γενετής) υποθυρεοειδισμού. Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στα 4.500 παιδιά γεννιούνται με υπολειτουργία του θυρεοειδούς και εάν η νόσος δεν εντοπιστεί αμέσως μετά τη γέννηση, ώστε να αρχίσει η θεραπεία, τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν νοητική υστέρηση.
Στις ανεπτυγμένες χώρες που παρουσιάζουν επάρκεια ιωδίου, η νόσος Hashimoto είναι η πιο κοινή αιτία θυρεοειδικής ανεπάρκειας. Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto είναι μια αυτοάνοση ασθένεια, η οποία περιλαμβάνει τον σχηματισμό αντιθυρεοειδικών αντισωμάτων που επιτίθενται στον θυρεοειδή ιστό. Η διάγνωση μπορεί να είναι δύσκολη και, κατά συνέπεια, η πάθηση μερικές φορές δεν διαγιγνώσκεται παρά την εξέλιξη της νόσου.
Ο υποθυρεοειδισμός αντιμετωπίζεται με την αποκατάσταση των θυρεοειδών ορμονών, κυρίως της Τ4. Το φάρμακο επιλογής είναι η λεβοθυροξίνη, η οποία από καιρό αποτελεί το κύριο εργαλείο για τη θεραπεία του υποθυρεοειδισμού και είναι ένα από τα πιο ευρέως συνταγογραφούμενα φάρμακα στον κόσμο.
Συμπερασματικά, οι δύο κύριες παθήσεις του θυρεοειδή αδένα αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, δεδομένου του γεγονότος πως τόσο η έλλειψη όσο και η περίσσεια θυρεοειδικών ορμονών, οδηγούν σε διαταραχή των φυσιολογικών διεργασιών του οργανισμού μας. Συνεπώς, η περίπτωση του θυρεοειδή αδένα αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της σημαντικότητας της λεπτής ρύθμισης της ισορροπίας που πρέπει να χαρακτηρίζει τον ανθρώπινο οργανισμό σε όλες τις ζωτικές του διεργασίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Chiovato L, Magri F, Carle A, (2019), Hypothyroidism in Context: Where We’ve Been and Where We’re Going. AdvTher, 36:S47–S58. Διαθέσιμο εδώ
- Θυρεοειδής αδένας, el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση: Δεκέμβριος 2021). Διαθέσιμο εδώ
- Υπερθυρεοειδισμός, thyroidsurgeon.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Υποθυρεοειδισμός: Τα ύπουλα συμπτώματα που πρέπει να γνωρίζετε, onmed.gr. Διαθέσιμο εδώ
- HallJE, Ιατρική Φυσιολογία, 12η Έκδοση, (2013), Αθήνα, Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιανού
- Taylor NP et al., (2018), Global epidemiology of hyperthyroidism and hypothyroidism. Nature Reviews | Endocrinology, 14: 301-16. Διαθέσιμο εδώ
- Kravets I, Hyperthyroidism: Diagnosis and Treatment. American Family Physician, 93(5): 363-370. Διαθέσιμο εδώ
- Marshall WJ, Bangert SK, Clinical Chemistry, 6th Edition, (2011), New York, Elsevier Ltd.
- B. Pokhrel, Κ. Bhusal, Graves Disease, StatPearls. Διαθέσιμο εδώ
