Της Λουκίας Αστερίου,
Αν παρατηρούσε κανείς την εξέλιξη του γερμανικού πολιτισμού στην πάροδο του χρόνου, εύκολα θα μπορούσε να διακρίνει μια πρώιμη μορφή ζωής, ήδη από αυτό που συμβατικά ονομάζουμε «Εποχή του Χαλκού». Έτσι, το 2000 π.Χ. βλέπουμε τις γερμανικές φυλές να τοποθετούνται γεωγραφικά στη σημερινή νότια Σουηδία, στην περιοχή της Δανίας και της βόρειας Γερμανίας, ανάμεσα στους ποταμούς Ems στα δυτικά, του Oder στα ανατολικά και βόρεια των βουνών Harz. Αυτή η γεωγραφική οριοθέτηση δεν πρόκειται να κρατήσει αυστηρά πάνω από μια χιλιετία, καθώς από το 1000 π.Χ. αρχίζουν οι πρώτες μετακινήσεις και ανακατατάξεις.
Τι είναι, όμως, αυτό που καθόρισε τη μετακίνηση αυτού του πολιτισμού από τις αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ. και διήρκεσε για τουλάχιστον άλλες δύο χιλιετίες, μέχρι την ίδρυση των πρώτων μόνιμων σταθερών χώρων εγκατάστασής τους; Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι ιστορικά γερμανικοί λαοί; Ποια τα φύλα, που διαμορφώνονται και λειτουργούν καταλυτικά για την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας;
Ξετυλίγοντας το κουβάρι της Ιστορίας, η εμφάνιση του γερμανικού λαού, όπως γινόταν αντιληπτό από τους ίδιους, άμεσα σχετιζόταν με τη συγγένεια που είχαν με τη Γη, ως θεά. Με αυτή τη γενεαλογική αποδοχή χωρίζονταν αρχικά σε τρεις ομάδες, οι οποίες αποδέχονταν την κοινή καταγωγή τους και ταυτόχρονα αποτελούνταν από άλλες μικρότερες φυλές. Η τριμερής αυτή ομαδοποίηση περιλάμβανε τους Ingaevones, Herminones και Istaevines. Είναι σημαντικό να τονιστεί σε αυτό το σημείο ότι με την πάροδο του χρόνου κάποιες από αυτές τις πληθυσμιακές συσσωματώσεις θα χάνονταν και θα αφομοιώνονταν σε άλλες ισχυρότερες.
Με βάση τα παραπάνω, το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί αυτοί οι λαοί μετακινούνται δυτικά, ανατολικά και νότια με κέντρο την ευρωπαϊκή γη. Η απάντηση δεν είναι μόνο μία, αλλά μεταξύ αυτών η πιο κύρια συνδέεται με την οικονομική δραστηριότητα αυτών των φυλών. Από τη στιγμή της πρώτο-εμφάνισής τους, ο τρόπος επιβίωσης ήταν το κυνήγι και η κτηνοτροφία. Με βάση αυτό, κατανοεί κανείς ότι η περιπλάνηση και η έλλειψη σταθερού χώρου εγκατάστασης είναι το βασικό τους χαρακτηριστικό, αφού προϋποτίθεται μια συνεχή αναζήτηση τροφής για τον επισιτισμό των ζώων. Έτσι, μοναδικές επιλογές για τους ίδιους, ειδικά σε περιόδους κλιματικών αλλαγών, είναι είτε το να ακολουθήσουν μια επεκτατική πολιτική εις βάρος άλλων γειτονικών φυλών, ώστε να καλύπτουν τη διαρκή ανάγκη για εύρεση περιοχών επισιτισμού, ή να ακολουθήσουν μια άλλη πορεία μεταστροφής προς τη γεωργία. Η τελευταία επιλογή φάνηκε ως μονόδρομος για κάποιες από τις γερμανικές ομάδες που τον 2ο αιώνα π.Χ. σε πρώτη φάση είχαν εγκατασταθεί δυτικά στον ευρωπαϊκό χώρο: η οποιαδήποτε προσπάθειά τους για εγκατάσταση σε νέες περιοχές, νοτιότερα και δυτικότερα, αναχαιτιζόταν από την ισχύ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία σε αυτήν ακόμα τη φάση, μπορούσε να τους εμποδίσει. Αντίθετα, αυτό δεν συνέβαινε με τους ανατολικούς Γερμανούς, οι οποίοι δεν ήρθαν αντιμέτωποι με τη ρωμαϊκή ισχύ, αλλά με βαρβαρικά φύλα που ωθήθηκαν με τη μορφή ντόμινο προς άλλες κατευθύνσεις.
Με βάση αυτό, μπορεί κανείς να μιλήσει για δύο κύματα μεταναστεύσεων των γερμανικών ομάδων, που ακολούθησαν χρονικά και γεωγραφικά διαφορετικές πορείες. Μέχρι την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα (2ος αιώνας π.Χ.), φτάνουμε να μιλάμε για την αναμόρφωση αυτών των πληθυσμιακών μορφωμάτων, την υιοθέτηση δικών τους ενιαίων κουλτούρων και χαρακτηριστικών. Αλαμανοί, Φράγκοι, Σάξονες και Θουρίγγιοι είναι κάποια από τα βασικά γερμανικά δυτικά φύλα που έχουν διαμορφωθεί μέχρι εκείνη την περίοδο. Έτσι, από την πρόσμιξη των Σουηβών και φυλών από τον ανώτερο Ρήνο προκύπτει η φυλή των Αλαμανών, ενώ λαοί από τον κατώτερο Ρήνο συγκροτούν τη φυλή των Φράγκων. Στην περιοχή της νότιας Δανίας και της σημερινής Γερμανίας προκύπτει η φυλή των Σαξόνων.
Από την άλλη, οι φυλετικές ενότητες που διαμορφώνονται από τους ανατολικούς Γερμανούς, φέρουν στο προσκήνιο τις ομάδες των Γότθων, Βανδάλων, Γεπίδων, Βουργουνδών και των Λομβαρδών και μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. φτάνουν να κινούνται νότια μέχρι τον Δούναβη και προς τη Μαύρη Θάλασσα.
Οι βαρβαρικές επιδρομές δεν σταματούν, και μάλιστα τον 5ο αιώνα κατέχουν καταλυτικό χαρακτήρα για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αφού συνετέλεσαν στη διάλυση του δυτικού τμήματός της. Έτσι, αν έπρεπε με μια σύντομη ματιά να περιγράψει κανείς το περιβάλλον που διαμορφώνεται μέχρι το 500 από τα γερμανικά φύλα θα παρατηρούσε τις εξής αλλαγές: Άγγλοι και Σάξονες βρίσκονται τοποθετημένοι στη Μεγάλη Βρετανία, Φράγκοι επεκτείνονται με γοργό ρυθμό, καταλαμβάνοντας και τη βορειοανατολική Γαλατία. Οι Βουργουνδοί εγκαθίστανται στην περιοχή γύρω από τον Ροδανό ποταμό, μοιράζοντας με τους Βησιγότθους τα δυτικά τους σύνορα και οι τελευταίοι αποκτούν ως κέντρο εξουσίας την Ιβηρική Χερσόνησο. Οι Οστρογότθοι έχουν καταφέρει να διεισδύσουν στην Ιταλία. Οι Βάνδαλοι στην Αφρική, ενώ τέλος το κενό που προέκυψε στην ανατολική Γερμανία από την εγκατάλειψη και, παράλληλα, τη φυγή των Γότθων προς άλλες κατευθύνσεις, καλύφθηκε από τις κατακτήσεις Σλάβων.
Καταλήγοντας, η ύπαρξη των πρώτο-γερμανικών φύλων γίνεται αισθητή νωρίς και η κάθοδός τους προς την ευρωπαϊκή γη ήταν μια ανάγκη που προέκυψε για την επιβίωσή τους. Φυλές, που διαρκώς μετακινούνται, ωθούν προς άλλες κατευθύνσεις τις ήδη ριζωμένες στην περιοχή, ενσωματώνουν και ενσωματώνονται σε άλλες, και φτάνουν να δημιουργούν τους πρώτους λαούς και μετέπειτα τα πρώτα βαρβαρικά βασίλεια. Έτσι, πλέον δημιουργούν έναν σταθερό χώρο εγκατάστασης και μεταξύ τους έναν τόσο στενά συνδετικό δεσμό που άλλα βασίλεια δίνουν τις βάσεις για την ανάδειξή τους σε υπερδυνάμεις, ικανά να πλουτίσουν, να εξελιχθούν πολιτισμικά και να επεκταθούν με γοργό ρυθμό, όπως συνέβη με το φραγκικό βασίλειο τον 8ο-10ο αιώνα. Φυσικά, όμως, υπάρχουν και οι περιπτώσεις που κάποια από αυτά χάνονται στον χρόνο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το βησιγοτθικό βασίλειο, μετά την προέλαση των Αράβων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bury B., John (2019), Η εισβολή των βαρβάρων στην Ευρώπη, Περρά Β. Φωτεινή (μτφ.), Αθήνα: Εκδ. Ηρόδοτος
- Lucien Musset (1975), The Germanic Invasions: The making of Europe, AD 400-600, Elek Publications
- Λήμμα “Germanic Peoples”, από την Britannica Encyclopedia, διαθέσιμο ΕΔΩ
