Της Ευστρατίας Καραμπατζάκη,
Αισίως πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2020 στο Βερολίνο η Διάσκεψη για το Λιβυκό ζήτημα, με στόχο την επίτευξη ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή της Λιβύης. Πρόκειται για μια διάσκεψη οργανωμένη στο πλαίσιο του ΟΗΕ, αν και οι συμμετέχουσες χώρες δεν ξεπερνούσαν τις 17 (εξαιρουμένης και της Ελλάδας) και στην πρώτη και τη δεύτερη διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 23 Ιουνίου 2021, για τον ίδιο λόγο. Απόρροια των συγκεκριμένων διασκέψεων αποτέλεσε η ανατρεπτική, για τα διεθνή δεδομένα, επιχείρηση “IRINI”, από την ελληνική λέξη «ειρήνη», με στόχο την επιβολή εμπάργκο στη Λιβύη για εμπορία όπλων, εξαγωγή πετρελαίου και διακίνηση ανθρώπινων ψυχών.
Πιο αναλυτικά η επιχείρηση “IRINI” αποτελείται από δύο σκέλη δράσης. Πρωτεύον καθήκον της είναι ο οικονομικός αποκλεισμός όπλων και συναφούς εξοπλισμού που κινείται προς και από τη Λιβύη με τη χρήση εναέριων, δορυφορικών και θαλάσσιων μέσων. Απώτερο στόχο αποτελεί φυσικά η επίτευξη της μέγιστης δυνατής σταθερότητας στα λιβυκά χερσαία και θαλάσσια όρια με αποφασιστικές κινήσεις και δράσεις, ώστε να μην υπάρξουν περιθώρια αποτυχίας, μιας και το ζήτημα αφορά συνολικά την ειρήνευση όλων των κρατών. Ο ίδιος ο Josep Borrell, ο Ύπατος Αρμοστής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής (με απλά λόγια ο «Υπουργός Εξωτερικών» της Ένωσης), δήλωσε: «Μόνο οι πολιτικές λύσεις και η πλήρης τήρηση του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ θα οδηγήσουν στην επίλυση της κρίσης στη Λιβύη, ωστόσο η διπλωματία δεν μπορεί να επιτύχει παρά μόνο εάν υποστηρίζεται από την ανάληψη δράσης. Η επιχείρηση αυτή θα είναι ουσιαστική και θα συμβάλλει σαφώς στην προώθηση της ειρήνης στην άμεση γειτονιά μας μέσω μόνιμης κατάπαυσης του πυρός».
Δευτερεύοντα, αλλά εξίσου σημαντικά, καθήκοντα της επιχείρησης αποτελούν η απαγόρευση εμπορίας κοιτασμάτων ορυκτού, αργού και διυλισμένου πετρελαίου παράνομα από τη λιβυκή περιοχή, η εξάρθρωση του επιχειρηματικού μοντέλου των δικτύων παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων μέσω συλλογής πληροφοριών και περιπολιών, καθώς και η εκπαίδευση του λιβυκού λιμενικού και στρατού σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Για τον σκοπό αυτόν, ο ΟΗΕ έχει το δικαίωμα δέσμευσης και ελέγχου των αερογραμμών, ακτοπλοϊκών γραμμών, αεροπλάνων και τη χρήση δορυφορικών συστημάτων για τον έλεγχο των εισαγωγών και των εξαγωγών.
Αυτόν τον καιρό διανύουμε τη δεύτερη φάση της επιχείρησης, από τις 31/3/2021 έως και τις 31/3/2023, όπου, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα επέλθει και το τέλος της. Η πρώτη φάση της επιχείρησης διήρκησε από τις 30/3/2020 έως και τις 31/3/2021 αν και η πρώτη ουσιαστική δράση της ήρθε έξι μήνες μετά, στις 4 Μαΐου 2020 όπου έγινε και ο πρώτος θαλάσσιος έλεγχος φρεγάτας.
Αν θέλαμε να εξετάσουμε την επιχείρηση “IRINI” με τη βοήθεια στατιστικών και αριθμών θα καταλήγαμε στα εξής: η επιχείρηση από την αρχή της λειτουργίας της έχει επιθεωρήσει 27 πλοία. Ένα από τα 20 σκάφη εκτράπηκε σε λιμάνι κράτους-μέλους Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου κατασχέθηκε το φορτίο του. Έχουν διερευνηθεί 5144 εμπορικά πλοία μέσω αιτήματος πληροφοριών, ενώ σε 226 πλοία έχουν γίνει επισκέψεις με τη συγκατάθεσή του πλοιάρχου τους (οι λεγόμενες φιλικές προσεγγίσεις).
Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, η Ελλάδα έχει κεντρίσει με την παρουσία της το ενδιαφέρον του ΟΗΕ, αφού και στις δύο φάσεις η ηγεσία της επιχείρησης στελεχώνεται από Έλληνες ναυάρχους. Συγκεκριμένα, κατά την πρώτη περίοδο, καθήκοντα «Διοικητού εν Πλω» ασκούσε ο ναύαρχος πολεμικού ναυτικού, κ. Θεόδωρος Μικρόπουλος, μέλος του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, ενώ με την παράταση της επιχείρησης το αξίωμα ανέλαβε ο Ναύαρχος κ. Μιχαήλ Μάγκος, διοικώντας τη φρεγάτα «Ναβαρίνον», η οποία στελεχώνεται και από δεκατέσσερις Έλληνες επιτελείς.
Φυσικά, θέλοντας να μιλήσουμε αντικειμενικά, πρέπει να εστιάσουμε και στις αδυναμίες που παρουσιάζει η επιχείρηση. Δεδομένου, λοιπόν, ότι στο διεθνές σύστημα δεν υπάρχει ανώτατη εξουσία για να επιβάλλει τη βούλησή της, οι αποφάσεις λαμβάνονται «καλή τη πίστει». Αυτό σημαίνει πως είναι στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους το αν θα εφαρμόσει ή όχι τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί και αν θα συνεργαστεί με τα υπόλοιπα για την επίτευξη κάθε μακροπρόθεσμου σκοπού. Φυσικά και τα παραπάνω φαντάζουν ιδανικό σενάριο, όμως η πραγματικότητα πολλές φορές δεν λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο, καθώς στο παρελθόν έχουν υπάρξει περιστατικά άρνησης ελέγχου των εμπορευμάτων. Συγκεκριμένα, το 2020 κομάντο της γερμανικής φρεγάτας «Αμβούργο», ακινητοποίησαν εμπορικό πλοίο με τουρκική σημαία στα ανοιχτά της Λιβύης για την πραγματοποίηση ελέγχου, αφού υπήρχαν υποψίες πως παραβιάζει τον οικονομικό αποκλεισμό όπλων. Όμως με την ίδια ευκολία που αποβιβάστηκαν, έτσι επιβιβάστηκαν πίσω στο ελικόπτερό τους, καθώς η Τουρκία δεν έδωσε άδεια ελέγχου του πλοίου. Το περιστατικό έγινε γνωστό στα δίκτυα, ξεσηκώνοντας θύελλα συζητήσεων και προβληματισμών για το κατά πόσο η δράση της επιχείρησης είναι αποτελεσματική.
Το μόνο σίγουρο είναι πως το πρώτο βήμα για την επίτευξη της σταθερότητας στη Λιβύη έχει γίνει, τουλάχιστον σε τυπικό επίπεδο. Μένει πλέον να δούμε κατά πόσο είναι έτοιμοι οι εθνικοί και οι υπερεθνικοί οργανισμοί να αντιμετωπίζουν ουσιαστικά τους ισχυρούς περιφερειακούς παίκτες, που δεν δείχνουν διάθεση συνεργασίας με τα υπόλοιπα κράτη μέλη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Αλλαγή σκυτάλης» στην επιχείρηση Irini, Naval Defence, διαθέσιμο εδώ
- Η ΕΕ εγκαινιάζει την επιχείρηση IRINI για την επιβολή του εμπάργκο όπλων κατά της Λιβύης, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο-Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαθέσιμο εδώ
- ΕΕ: Η έκθεση Οκτωβρίου για την επιχείρηση “Irini” στη Μεσόγειο «καίει» την Τουρκία – Πόσες φορές αρνήθηκε ελέγχους, Capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Επιχείρηση «Ειρήνη»: Δυνατότητες, προοπτικές και όρια, DW, διαθέσιμο εδώ
- Η επιχείρηση IRINI απόδειξη της περιφρόνησης της Τουρκίας προς τους ευρωπαίους συνεταίρους της, Militaire, διαθέσιμο εδώ
- Έλληνας ο νέος διοικητής εν πλω στην επιχείρηση “Irini” – Για εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, Hellas Journal, διαθέσιμο εδώ
- Operation EUNAVFOR MED IRINI – Results Report / November 2021, EU External Action Service, διαθέσιμο εδώ
- About us, EUNAVFOR MED Operation Irini, διαθέσιμο εδώ
