Της Ροδάνθης Αλεξίου,
Δεν είναι εύκολο να γράφεις για τη Joan Didion και την πλούσια λογοτεχνική κληρονομιά που άφησε πίσω της, γιατί όλες οι λέξεις που σου έρχονται στο μυαλό για να την περιγράψεις, φαίνονται ρηχές μπροστά σε αυτές που θα της άξιζαν. Η μεγάλη Αμερικανίδα συγγραφέας έφυγε από τη ζωή την προπαραμονή των Χριστουγέννων στην ηλικία των 87 ετών από Πάρκινσον και δημιούργησε ένα κενό σε όσους αγάπησαν τα βιβλία και την κριτική της ματιά προς την αμερικανική κοινωνία, κυρίως των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Διάσημα έργα της, όπως “Slouching Towards Bethlehem”, “Play It as It Lays”, “The White Album” και το “The Year of Magical Thinking” βρίσκονται στις βιβλιοθήκες πολλών Gen-Z βιβλιοφάγων, αποδεικνύοντας έτσι τη διαχρονικότητα της γραφής της, αν και τα περισσότερα βιβλία της είχαν εκδοθεί πριν πενήντα χρόνια και πραγματεύονται ζητήματα μιας κοινωνίας πολύ διαφορετικής από τη γενιά του TikTok. Πώς μπορεί μια τόσο διαφορετική γενιά από εκείνης της Didion, γεννηθείσας το 1934, να βρίσκει συναρπαστικά τα κείμενά της και, πολλές φορές, να μπορεί να βρει ένα κομμάτι του εαυτού τους μέσα στους ταλαιπωρημένους από τη ζωή χαρακτήρες της;
“We tell ourselves stories in order to live”, είχε γράψει στη συλλογή της από διηγήματα, στο “The White Album” του 1979. Ακολουθώντας, λοιπόν, πιστά αυτήν την αρχή της, κοίταζε κατάματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της τους ανθρώπους και τις καταστάσεις που ήθελε να κατανοήσει καλύτερα και έγραφε για αυτούς. Στην ταινία του σκηνοθέτη και ηθοποιού ανιψιού της για τη ζωή της μεγάλης συγγραφέα “Joan Didion: The Center Will Not Hold”, είχε αναφέρει η ίδια χαρακτηριστικά: «Είχαμε πάντα αυτήν τη θεωρία ότι αν κρατούσες το φίδι μέσα στο οπτικό σου πεδίο, το φίδι δεν θα σε δάγκωνε. […] Θεωρούσα πως αν μελετήσω κάτι, χάνει κάτι απ’ τον τρόμο που προκαλεί». Έτσι, η Didion έγινε μια από τις κυρίαρχες φιγούρες του ανδροκρατούμενου «νέου» δημοσιογραφικού κινήματος που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’60, γράφοντας για μια ταραχώδη περίοδο της αμερικανής κοινωνίας, ειδικά στην περιοχή της Καλιφόρνιας, όπου και ζούσε η ίδια με την οικογένειά της.
Οι φόνοι της οικογένειας Manson, η χίπικη ιδεολογία και αντικομφορμιστικός τρόπος ζωής χιλιάδων Αμερικανών, η σχέση τους με ναρκωτικά και η κοινωνική αναταραχή εκείνης της περιόδου, αποδόθηκαν με κριτική ματιά στα κείμενα της Didion και εκτυπώθηκαν στο “Slouching Towards Bethlehem”, το βιβλίο που την καθιέρωσε στην αμερικανική λογοτεχνική σκηνή. Οι πολιτικές αναταράξεις στα μέσα του Ψυχρού Πολέμου και τα κοινωνικά κινήματα της νέας γενιάς εναντίον αυτών των πολέμων, που αναλύει η Didion στα έργα της, ερμηνεύονται από τους Gen-Z με τον δικό τους τρόπο και βρίσκουν πολλά κοινά μεταξύ των δύο «χαοτικών» περιόδων της ιστορίας. Ακολούθησαν και άλλα κριτικά κείμενα για την αμερικανική κοινωνία και τις αναταραχές της, όπως το βιβλίο της “A Book of Common Prayer”, και πιο συγκεκριμένα για την παράδοξη χολυγουντιανή ζωή το βιβλίο της “Play It As It Lays”. Φυσικά, όταν μιλούσε στην ταινία του ανιψιού της για το φίδι που πρέπει να κρατήσεις μέσα στο οπτικό σου πεδίο και έπρεπε να σταματήσεις να φοβάσαι, δεν μιλούσε μόνο για τον κόσμο γύρω της, αλλά και για καταστάσεις της δικής της ζωής. Η ταραχώδης σχέση με την κόρη της, ο χαμός της από αλκοολισμό στα 39 της και η απώλεια του συζύγου της, επίσης συγγραφέα, John Gregory Dunne, από καρδιακή ανεπάρκεια το 2003, ανάγκασαν την Didion να παρατηρήσει, με τον δικό της μοναδικό δημοσιογραφικό τρόπο, τα δικά της συναισθήματα και σκέψεις. Έτσι, δημιουργήθηκε το “The Year of Magical Thinking” το 2005, το οποίο ήταν υποψήφιο για το βραβείο Πούλιτζερ, και το “Blue Nights” το 2011. Και τα δύο πολύ προσωπικά βιβλία μιλούσαν για το πένθος του να χάνεις ένα πολύ κοντινό σου άτομο και άγγιξαν πολλούς αναγνώστες.
Η καλιφορνέζα συγγραφέας από το Σακραμέντο δεν είχε καμία μετάνοια για τη ζωή που έφτιαξε για εκείνη. Πολλοί θα πιστεύουν ότι αυτό συνέβη επειδή ήταν καλεσμένη σε όλα τα χολυγουντιανά πάρτυ, επειδή ήταν φίλη με τη Sylvia Plath και τη Janis Joplin, επειδή περνούσε τον χρόνο της μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Ακτής γράφοντας, ή επειδή ήταν, σύμφωνα με τη Vogue, ένα fashion icon με το λιτό και κλασάτο στυλ της. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η Didion μπορούσε να πει με τόση σιγουριά ότι δεν μετανιώνει κάτι στη ζωή της — κάτι που πολλοί από εμάς δεν θα μπορούσαμε να πούμε, γιατί τόλμησε να κοιτάξει τη ζωή κατάματα και να προσπαθήσει να την κατανοήσει γράφοντας για αυτή, για τα παράδοξά της, για τους ανθρώπους στην εξουσία, για το πένθος και τον πόνο. Είτε κάποιος θέλει να διαβάσει για τη ζωή στο Hollywood, είτε για τον Clinton και την πολιτική σκηνή της Αμερικής του ‘90 είτε για τον πόνο του να χάνεις κάποιον δικό σου –και όλα τα ενδιάμεσα–, θα μπορεί πολύ απλά να στραφεί σε κάποιο κείμενο της Joan Didion και θα βρει αυτό που ψάχνει — και ίσως κάτι που δεν ήξερε ότι χρειαζόταν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Didion’s Prophetic Eye on America, NYT, Διαθέσιμο εδώ.
-
