Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Ένα από τα πιο σπουδαία δικαιώματα συλλογικής δράσης, χάρη στο οποίο έχουν δικαιωθεί πολλοί εργασιακοί αγώνες και οι εργάτες μπορούν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, είναι το δικαίωμα της απεργίας. Η απεργία συνιστά ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος της συνδικαλιστικής ελευθερίας και κατοχυρώνεται στο άρθρο 23 παρ. 2 του Συντάγματος, όπου συγκεκριμένα προβλέπεται ότι: «αποτελεί δικαίωμα και ασκείται από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων».
Το δικαίωμα στην απεργία θεμελιώνεται και στο άρθρο 6 παρ. 4 του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη του 1996, ο οποίος κατοχυρώνει ταυτόχρονα απεργία και ανταπεργία, αν και η χώρα μας έχει διατυπώσει επιφυλάξεις ως προς τη συγκεκριμένη διάταξη και έχει εκφράσει ότι δε δεσμεύεται ως προς τη ρύθμιση του δικαιώματος των εργοδοτών στη συλλογική δράση. Σε επίπεδο ενωσιακού δικαίου, γίνεται αναφορά στην απεργία στο άρθρο 153 παρ. 5 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), όπου προβλέπεται ότι η απεργία και η ανταπεργία εξαιρούνται από το πεδίο αρμοδιοτήτων της Ένωσης.
Στην εγχώρια έννομη τάξη, εκτός από τη συνταγματική αναγνώριση, το δικαίωμα στην απεργία ρυθμίζεται από τον ν.1264/1982, ο οποίος περιέχει περαιτέρω τις προϋποθέσεις νόμιμης άσκησής του. Στο άρθρο 19 παρ. 1 του ν.1264/1982 ορίζεται, λοιπόν, ότι: «Η απεργία αποτελεί δικαίωμα των εργαζομένων που ασκείται από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις α) ως μέσο για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών, εργασιακών, συνδικαλιστικών και ασφαλιστικών συμφερόντων των εργαζομένων και ως εκδήλωση αλληλεγγύης για τους αυτούς σκοπούς και β) ως εκδήλωση αλληλεγγύης εργαζομένων επιχειρήσεων ή εκμεταλλεύσεων που εξαρτώνται από πολυεθνικές εταιρείες προς εργαζομένους σε επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις ή στην έδρα της ίδιας πολυεθνικής εταιρείας, και εφόσον η έκβαση της απεργίας των τελευταίων θα έχει άμεσες επιπτώσεις στα οικονομικά ή εργασιακά συμφέροντα των πρώτων».
Στο σημείο αυτό, πρέπει να διευκρινιστεί ότι απεργία είναι η συλλογική αποχή των εργαζομένων από την εργασία τους με σκοπό να προασπίσουν τις επαγγελματικές τους διεκδικήσεις. Ως δικαίωμα αναγνωρίζεται μόνο στους εργαζομένους με σχέση εξαρτημένης εργασίας, καθώς δεν περιλαμβάνονται μορφές συλλογικών κινητοποιήσεων που προέρχονται από άλλες ομάδες επαγγελματιών, έστω και αν αυτές συνοδεύονται από αποχή παροχής υπηρεσιών και προσομοιάζουν έτσι με την απεργία. Κρίσιμο είναι να γνωρίζει κανείς ότι το συγκεκριμένο δικαίωμα ασκείται μόνο από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι στην Ελλάδα η νομική έννοια της απεργίας δε συμπεριλαμβάνει την αδέσποτη απεργία, δηλαδή εκείνη που δεν κηρύσσεται από κάποια συνδικαλιστική οργάνωση, αλλά από τους ίδιους τους εργαζομένους ατομικά.
Σε κάθε περίπτωση, φορείς του δικαιώματος της απεργίας είναι όλοι οι ημεδαποί και αλλοδαποί εργαζόμενοι, τόσο εκείνοι που απασχολούνται με σχέση εξαρτημένης εργασίας όσο και οι δημόσιοι υπάλληλοι, χωρίς βέβαια να περιλαμβάνονται οι ελεύθεροι επαγγελματίες. Αποδέκτες του εν λόγω δικαιώματος είναι τόσο το κράτος, το οποίο οφείλει να προστατεύει και να μην προσβάλλει την απεργία, όσο και ο εργοδότης, ο οποίος δεν μπορεί να επιβάλλει κανενός είδους κυρώσεις στον εργαζόμενο που ασκεί ελεύθερα το δικαίωμά του να απεργήσει.
Όσον αφορά τον σκοπό της απεργίας, ο νόμος ορίζει ότι αυτή ασκείται για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων, ενώ συνιστά και εκδήλωση αλληλεγγύης μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών εργαζομένων, οι οποίοι επιθυμούν να εκφράσουν τη συμπαράστασή τους προς άλλους συναδέλφους τους, οι οποίοι απεργούν νόμιμα. Αν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη άσκηση της απεργίας, τότε αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί παράνομη λόγω παραβίασης του σκοπού της ή λόγω του παράνομου χαρακτήρα των αιτημάτων της ή της μη τήρησης συγκεκριμένων διατυπώσεων. Βεβαίως, η άσκηση απεργίας τελεί υπό την επιφύλαξη της απαγορεύσεως καταχρηστικής άσκησης ενός δικαιώματος, σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ. 3 του Συντάγματος, αλλά και κατά το άρθρο 281 του Αστικού Κώδικα.
Κλείνοντας, μέσα από αυτήν τη σύντομη ανάλυση του δικαιώματος στην απεργία, βλέπουμε ότι η απεργία συνιστά το θεσμικό και κοινωνικό αντίβαρο για την προστασία των οικονομικά ασθενέστερων εργαζομένων απέναντι τόσο στην κρατική εξουσία όσο και στην ισχυρότερη εργοδοτική πλευρά. Είναι, με λίγα λόγια, η σημαντικότερη μορφή εργασιακού αγώνα, βάσει του οποίου οι εργαζόμενοι αγωνιστές παλεύουν για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους ενάντια στον εκμεταλλευτή εργοδότη και το αδιάφορο κράτος. Αυτό δικαιολογείται, άλλωστε, από το γεγονός ότι ο θεσμός του συνδικαλισμού εν γένει αποτελεί το ιστορικά μακροβιότερο μέσο προστασίας και προώθησης των εργασιακών και οικονομικών συμφερόντων των εργαζομένων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Θεμελιώδη Δικαιώματα, Σπ. Βλαχόπουλος, Νομική Βιβλιοθήκη 2017
- Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, Κ. Παπαδημητρίου, Νομική Βιβλιοθήκη 2018
