Του Μιχάλη Κακούρου,
Στο μυαλό πολλών ανθρώπων, η Κολομβία είναι μια χώρα συνδεδεμένη με το εμπόριο ναρκωτικών, την ανομία, τα σκάνδαλα και τις ένοπλες παραστρατιωτικές οργανώσεις. Η λατινοαμερικάνικη χώρα έχει ιστορικά ταραγμένο πολιτικό παρελθόν με πολλαπλά ακανθώδη ζητήματα να απασχολούν την εκάστοτε κυβέρνησή της. Πώς, όμως, ασκείται σήμερα η πολιτική διακυβέρνηση στην Κολομβία και ποιοι θεσμοί υφίστανται στο εσωτερικό της;
Αρχικά, το πολίτευμα της Κολομβίας είναι Προεδρική Δημοκρατία με αρχηγό του κράτους και της κυβερνήσεως τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται απευθείας από τον λαό και υπηρετεί θητεία τεσσάρων ετών. Μέχρι το 2015, ο Πρόεδρος μπορούσε να εκλεγεί για δύο τετραετίες στο ανώτερο αξίωμα, πράγμα το οποίο άλλαξε με την τροποποίηση της ίδιας χρονιάς και πλέον υπάρχει συνταγματική πρόβλεψη για μία μόνο τετραετία απαγορεύοντας τη δεύτερη ακόμα κι αν δεν είναι συναπτή με την πρώτη. Στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, ο Πρόεδρος πλαισιώνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, τα μέλη του οποίου διορίζει και παύει ο ίδιος. Στην Κολομβία, σήμερα υφίστανται 18 Υπουργεία. Δεύτερος τη τάξει μετά τον Πρόεδρο είναι ο Αντιπρόεδρος, ο οποίος αντικαθιστά τον Πρόεδρο σε περίπτωση παραίτησης, απομάκρυνσης ή θανάτου και έχει εξέχουσα θέση ανάμεσα στα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου.
Όσον αφορά το κομμάτι της άσκησης της νομοθετικής εξουσίας στη χώρα, αυτή αποτελείται από το Κογκρέσο της Κολομβίας, το οποίο συγκροτείται από τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Το Κογκρέσο τροποποιεί το Σύνταγμα, νομοθετεί και ασκεί πολιτικό έλεγχο στην Κυβέρνηση. Επιπλέον, το Σύνταγμα παρέχει και άλλες εξουσίες στο Κογκρέσο, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων δικαστικών εξουσιών και εκλογής ανώτατων δικαστών και άλλων ανώτατων δημοσίων αξιωματούχων. Τα μέλη της Γερουσίας είναι 102, εκ των οποίων τα 100 εκλέγονται από τη λαϊκή πλειοψηφία, ενώ τα υπόλοιπα 2 είναι εκπρόσωποι των κοινοτήτων των ιθαγενών της χώρας και έχουν 4ετή θητεία. Η Βουλή των Αντιπροσώπων αποτελείται από 172 μέλη, με πρόβλεψη για ίση εκπροσώπηση όλων των κοινωνικών ομάδων της χώρας (ιθαγενείς, αφροκολομβιανοί κ.ά.).
Σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες, η Κολομβία δεν έχει μια ενιαία ανώτατη δικαστική οντότητα για την επίβλεψη των κατώτερων δικαστηρίων, αλλά έχει τέσσερα ανώτατα δικαστήρια: το Συνταγματικό Δικαστήριο (συνταγματικής δικαιοδοσίας), το Ανώτατο Δικαστήριο (δικαιοδοσία για επίλυση διαφορών), το Συμβούλιο της Επικρατείας (διοικητικής δικαιοδοσίας) και το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο (πειθαρχικής δικαιοδοσίας). Αν και τα δικαστήρια υποτίθεται ότι είναι ίσα, το Συνταγματικό Δικαστήριο διαθέτει ένα ευρύ φάσμα δικαστικής εποπτείας, που του επιτρέπει συχνά να αίρει απευθείας τις αποφάσεις των άλλων ανώτατων δικαστηρίων.
Σε αντίθεση με το σημερινό πολυκομματικό σκηνικό, στο παρελθόν την εξουσία μονοπωλούσαν δύο κόμματα: το Συντηρητικό και το Φιλελεύθερο. Η ίδρυσή τους χρονολογείται στα μέσα του 19ου αιώνα στην τότε Ομοσπονδία της Μεγάλης Κολομβίας και έκτοτε υπάρχει ανάμεσά τους τεράστια αντιπαλότητα, η οποία σε ιστορικές περιόδους έχει μετατραπεί σε έχθρα. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα έχθρας και μίσους ανάμεσα στα δύο αυτά κόμματα, είναι η Περίοδος της Βίας (La Violencia). Μετά την εκλογική νίκη των Συντηρητικών το 1946, ξεκινά μια περίοδος μεγάλης καταπίεσης για τους Φιλελεύθερους, κατά τη διάρκεια της οποίας περισσότερα από 200.000 άτομα έχασαν τη ζωή τους έως και το 1964. Πολιτικές δολοφονίες, πραξικοπήματα, βασανιστήρια και καταστροφές περιουσιών έλαβαν χώρα εκείνη την περίοδο στην Κολομβία ανοίγοντας έτσι πληγές, οι οποίες θα χρειάζονταν δεκαετίες για να επουλωθούν.
Η μεγαλύτερη και κυριότερη προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος έγινε με τη συμφωνία για το Κοινό Μέτωπο. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε ότι τα δύο κόμματα θα εναλλάσσονται στην εξουσία ανά τετραετία για 16 έτη. Λίγα χρόνια αργότερα, ωστόσο, λόγω του τεράστιου πληθωρισμού και συνεχών οικονομικών λαθών, οι Κολομβιανοί έχασαν την εμπιστοσύνη τους στο Κοινό Μέτωπο. Απότοκο της γενικότερης λαϊκής δυσαρέσκειας ήταν και η γένεση τη δεκαετία του 1960 των πρώτων ένοπλων αντάρτικων κινημάτων μεταξύ των οποίων και το FARC. Το τέλος του Κοινού Μετώπου και η κυβερνητική μετάβαση το 1974 έγιναν αρκετά ομαλά, χωρίς, ωστόσο, να υπάρχει ανάλογη συνέχεια, με τις εντάσεις μεταξύ των δύο κομμάτων να επιστρέφουν. Τη δεκαετία του 1980, άρχισαν να αναμειγνύονται στο πολιτικό σκηνικό και τα καρτέλ ναρκωτικών, τα οποία πολλές φορές εμπλέκονταν σε δολοφονίες, εκβιασμούς και απαγωγές πολιτικών (ανεξαρτήτως κόμματος), οι οποίοι υπόσχονταν την εξάρθρωσή τους. Ανάλογο ήταν το πολιτικό σκηνικό και την επόμενη δεκαετία με τη διαφθορά να έχει διαβρώσει όλες τις πτυχές του συστήματος διακυβέρνησης της Κολομβίας, με αρκετές, ωστόσο, προσπάθειες για εκσυγχρονισμό. Αποτέλεσμα αυτής της επιθυμίας είναι και το νέο Κολομβιανό Σύνταγμα του 1991. Με τη νέα χιλιετία, ομαλοποιούνται οι σχέσεις μεταξύ Συντηρητικών και Φιλελευθέρων και εν συνεχεία εισέρχονται νέα κόμματα στην πολιτική σκηνή, μετατρέποντας έτσι το σύστημα από παραδοσιακά δικομματικό σε πολυκομματικό.
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, για πολλά χρόνια στην Κολομβία η εξουσία του κράτους υπονομευόταν από δύο παράγοντες. Αφενός από τις ένοπλες ομάδες αντίστασης και αφετέρου από τα πανίσχυρα καρτέλ ναρκωτικών. Οι γνωστότερες αντιστασιακές ομάδες ήταν το FARC, η Μ19, η ELN κ.ά. Ξεκινώντας ως επί το πλείστον από μαρξιστικές καταβολές και ιδεολογία, κέρδιζαν όλο και μεγαλύτερη δημοφιλία λόγω της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης και λόγω της κατάρρευσης της οικονομίας με την άνοδο του πληθωρισμού. Ξεκινώντας τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, κάποιες συνέχισαν να μάχονται με την κεντρική εξουσία της χώρας μέχρι και το 2016, όταν υπεγράφη η συνθήκη παράδοσης των όπλων της τελευταίας μεγάλης οργάνωσης, του FARC. Συνήθεις τακτικές των αντάρτικων και των παραστρατιωτικών οργανώσεων ήταν οι απαγωγές πολιτικών, οι δολοφονίες και η γενικότερη τρομοκρατία. Επίσης, έχουν κατηγορηθεί πολλές φορές για διακίνηση ναρκωτικών και πολλαπλές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παρομοίως, τα καρτέλ ναρκωτικών της Κολομβίας προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα κράτος εν κράτει. Με την τεράστια αύξηση της παραγωγής κοκαΐνης τη δεκαετία του 1980 και την εξαγωγή της στις Η.Π.Α. και την Ευρώπη, οι βαρόνοι των ναρκωτικών απέκτησαν τεράστια κέρδη και μεγάλη οικονομική ισχύ. Με τα κέρδη αυτά, δημιουργήθηκαν πολυάριθμοι μισθοφορικοί στρατοί, οι οποίοι επιδίδονταν σε εκφοβισμούς, απαγωγές και δολοφονίες για λογαριασμό αυτών των βαρόνων. Τα κυριότερα καρτέλ ήταν αυτά του Μεδεγίν και του Κάλι με προεξέχοντα ναρκο-βαρόνο, τον Πάμπλο Εσκομπάρ, ο οποίος κατάφερε να αποκτήσει γιγαντιαία πολιτική επιρροή πάνω στην κυβέρνηση, καθώς τύγχανε ευρείας αποδοχής από μεγάλη μερίδα των Κολομβιανών. Τα χρόνια που ακολούθησαν, η ισχύς των καρτέλ μειώθηκε σημαντικά, χωρίς, ωστόσο, να έχει χαθεί ακόμη και σήμερα. Η κυβέρνηση της Κολομβίας κάνει συνεχείς προσπάθειες εξάλειψής τους, ωστόσο, τα καρτέλ καταφέρνουν να διαφεύγουν εκμεταλλευόμενα κυρίως την εκτεταμένη διαφθορά στον κρατικό μηχανισμό.
Συνοψίζοντας, αντιλαμβανόμαστε ότι ιστορικά η πολιτική κατάσταση στη λατινοαμερικάνικη χώρα δεν ήταν ποτέ ομαλότερη από σήμερα. Μένουν, ωστόσο, πολλά ακόμα βήματα για να μπορέσει η Κολομβία να αναπτυχθεί σε όλους τους τομείς. Ο εκάστοτε Πρόεδρος οφείλει να ενισχύσει την ακεραιότητα της εκτελεστικής, της νομοθετικής και της δικαστικής εξουσίας, καθώς παρατηρείται ότι παρά την τυπικά σωστή λειτουργία του συστήματος διακυβέρνησης, οι κρατικοί θεσμοί έχουν διαβρωθεί από τα καρτέλ ναρκωτικών. Συνεπώς, πρώτη προτεραιότητα πρέπει να είναι η προώθηση μεγαλύτερης διαφάνειας και εν συνεχεία η εξάρθρωση των μεγαλεμπόρων κοκαΐνης. Σε αυτόν τον σκοπό μπορούν να συμβάλλουν επιπλέον είτε μη κρατικοί θεσμοί, είτε διεθνείς οργανισμοί, είτε τρίτα κράτη. Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθούμε και στο οικονομικό χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς Κολομβιανούς, μια από τις κύριες αιτίες που τροφοδοτούσαν για χρόνια τα αντάρτικα κινήματα και τους μισθοφορικούς στρατούς των καρτέλ. Η μείωση του χάσματος αυτού είναι ικανή να απομακρύνει τον κόσμο από το έγκλημα και να οδηγήσει την Κολομβία σε τροχιά εισόδου στις ανεπτυγμένες χώρες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Colombia, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
- Colombia, CIA World Factbook, Retrieved from here
- Colombia: Overview of corruption and anti-corruption, Transparency International, Retrieved from here
- Kολομβία: Ένα οικονομικό success story; Δέσποινα Βλάχου, Οffline Post, Retrieved from here
- FARC, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
