Της Νικολέττας Παπαθανασίου,
Κάθε χρόνο στις Η.Π.Α, 430 άνθρωποι βυθίζονται ειρηνικά και ανώδυνα σε αιώνιο ύπνο. Ένας αόρατος εχθρός εισέρχεται στον οργανισμό τους και με ύπουλο τρόπο διακόπτει την παροχή οξυγόνου σε όλους τους ιστούς, επιφέροντας τελικά τον θάνατο. Πρόκειται για ένα άχρωμο, άγευστο, άοσμο αέριο, το μονοξείδιο του άνθρακα, το οποίο παράγεται από την ατελή καύση οργανικών ουσιών όπως το ξύλο, το κάρβουνο, το προπάνιο και η βενζίνη. Οι παρενέργειες αυτού χρειάζονται μόλις λίγα λεπτά για να φανούν, επομένως η άμεση αναζήτησης ιατρικής βοήθειας επιτάσσεται. Ακολούθως, εξετάζονται έννοιες όπως ο τρόπος δράσης του αερίου, τα συμπτώματα που προκαλεί, οι θεραπευτικές επιλογές που συνιστώνται, καθώς και τα προληπτικά μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται.
Το συγκεκριμένο αέριο εισέρχεται στον οργανισμό μας μέσω της εισπνοής. Χρειάζεται να υπογραμμιστεί πως κατά την είσοδό του στους πνεύμονες, ελλοχεύει ο κίνδυνος να υποστεί βλάβη το πνευμονικό παρέγχυμα. Σε όλα τα υπόλοιπα όργανα του σώματος, το μονοξείδιο του άνθρακα διανέμεται μέσω της αιματικής κυκλοφορίας. Μία από τις σημαντικότερες λειτουργίες, που επιτελεί το κυκλοφορικό σύστημα στους οργανισμούς, είναι η μεταφορά του οξυγόνου σε όλους τους ιστούς. Η λειτουργία αυτή διεκπεραιώνεται μέσω μιας πρωτεΐνης του αίματος, της αιμοσφαιρίνης, η οποία δεσμεύει και εναποθέτει το οξυγόνο σε όλα τα όργανα του σώματος. Παρουσία CO, όμως, αυτή η μεταφορά του οξυγόνου παρακωλύεται. Αυτό συμβαίνει επειδή το μονοξείδιο του άνθρακα καταλαμβάνει τη θέση δέσμευσης του οξυγόνου στην αιμοσφαιρίνη με 220% μεγαλύτερη συγγένεια. Κατά συνέπεια, το οξυγόνο αντικαθίσταται σχεδόν πλήρως από το CO και επέρχεται κυτταρική υποξία.
Ο χαρακτηρισμός «σιωπηλός δολοφόνος» δεν έχει αποδοθεί τυχαία σε αυτό το αέριο. Η πλειοψηφία των ασθενών χάνει σταδιακά τις αισθήσεις της, προτού συνειδητοποιήσει πως έχει δηλητηριαστεί, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερη ποσότητα αερίου να εισέρχεται στον οργανισμό της έως ότου επέλθει ο θάνατος, ανώδυνα και ασυνείδητα. Ωστόσο, συμπτώματα όπως κεφαλαλγία, ναυτία, ζάλη και κόπωση παρατηρούνται συχνά. Ακόμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασθενείς εκδηλώνουν ταχυκαρδία, ταχύπνοια, υπόταση, καθώς και επεισόδια σύγχυσης, αποπροσανατολισμού και απώλειας μνήμης.
Αν και το μονοξείδιο του άνθρακα παρουσιάζει ακριβώς τον ίδιο τρόπο δράσης σε όλους τους ανθρώπους, υπάρχουν ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες που φαίνεται πως κινδυνεύουν σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτό. Για παράδειγμα, το CO εισέρχεται στον οργανισμό του εμβρύου μέσω της μητέρας πιο εύκολα, ενώ τα παιδιά εξαιτίας του γεγονότος πως αναπνέουν με μεγαλύτερη συχνότητα από τους ενήλικες, είναι πιο ευεπίφορα στη δηλητηρίαση από CO. Επιπλέον, στις περιπτώσεις των ηλικιωμένων, καθώς και των ανθρώπων με χρόνια αναπνευστικά και καρδιολογικά προβλήματα, οι παρενέργειες της δηλητηρίασης είναι πιο οδυνηρές, εφόσον αυξάνεται κατακόρυφα ο κίνδυνος εγκεφαλικής και καρδιακής βλάβης.
Αναφορικά με το ζήτημα της θεραπείας, η υπερβαρική οξυγονοθεραπεία αποτελεί την κυριότερη θεραπευτική προσέγγιση. Χρειάζεται να επισημάνουμε πως προτού αυτή εφαρμοστεί, κρίνεται σκόπιμο να υπολογιστεί η επί της εκατό ποσότητα της ανθρακυλαιμοσφαιρίνης COHgb στο αίμα (της αιμοσφαιρίνης που έχει δεσμεύσει CO). Ποσότητα ίση ή μεγαλύτερη από 20% στους ενήλικες και 15% στα παιδιά συνιστά ένδειξη σοβαρής δηλητηρίασης. Ωστόσο, παρά την ικανοποιητική αποτελεσματικότητα της υπερβαρικής οξυγονοθεραπείας, το 40% των νοσηλευθέντων θα αποκτήσει χρόνια νοσήματα νευρολογικής φύσεως, με αποτέλεσμα να απαιτείται νευροφυσιολογική επανεξέτασή τους σε διάστημα 1-2 μηνών από τη νοσηλεία τους.
Λαμβάνοντας τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα, η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα μπορεί να αποφευχθεί. Ειδικότερα, κρίνεται απαραίτητο οι συσκευές εσωτερικής καύσης, οι θερμάστρες και τα τζάκια να υπόκεινται σε τακτικό έλεγχο της λειτουργίας τους. Ακόμα, η χρήση ψησταριών με κάρβουνα καθώς και η χρήση μηχανών που λειτουργούν με πετρέλαιο σε κλειστούς χώρους χρειάζεται να αποφεύγονται αυστηρά. Η εγκατάσταση ανιχνευτών μονοξειδίου του άνθρακα τόσο σε οικισμούς όσο και σε εργοστάσια συνίσταται ως το πιο τελέσφορο μέτρο πρόληψης.
Συμπερασματικά, η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα κατατάσσεται στις πιο σοβαρές δηλητηριάσεις που μπορεί να βιώσει ο ανθρώπινος οργανισμός. Υπολογίζεται πως ευθύνεται για το 50% των δηλητηριάσεων που οδηγούν σε θάνατο. Μάλιστα, εκτιμάται πως αποτελεί την κύρια αιτία θανάτου των θυμάτων των πυρκαγιών. Συνεχίζοντας τη στατιστική μας ανάλυση, αναφέρουμε πως περίπου το 30-40% των προσβληθέντων αποβιώνει προτού προλάβει να νοσηλευτεί. Από τους νοσηλευθέντες, το 2% καταλήγει, το 10% αναρρώνει μερικώς, ενώ το 23-47% υποφέρει από παρενέργειες νευροφυσιολογικής φύσεως. Αν και οι στατιστικοί υπολογισμοί φαίνεται να έχουν μελανή απόχρωση, η τήρηση των προαναφερθέντων προληπτικών μέτρων αρκεί για να αποσοβηθεί ο κίνδυνος αυτής της δηλητηρίασης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Carbon monoxide poisoning, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Carbon Monoxide Poisoning (CO), cdc.gov. Διαθέσιμο εδώ
