Του Ιάσωνα Λαδέα,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), στην προσπάθεια ενδυνάμωσης των διεθνών σχέσεων αλλά και προστασίας των ευρωπαϊκών συνόρων, εξετάζει συνεχώς δυνατότητες με γνώμονα την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διαμόρφωση ενός κλίματος ειρήνης και αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών. Ιδιαίτερα, μετά το πέρας της έκρηξης της πανδημίας, η Ε.Ε. προχωρά στην τροποποίηση του θεσμικού της πλαισίου, με πρωταρχικό σκοπό την εξασφάλιση της δημόσιας υγείας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμμετέχει, το τελευταίο χρονικό διάστημα, σε συζητήσεις με επίκεντρο την αναθεώρηση των κανόνων του χώρου Schengen. Μια τέτοια προοπτική στηρίζεται κυρίως στην ανάγκη μίας αποτελεσματικότερης και πιο ουσιώδους διαχείρισης των κοινών εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αρχικά, η Συνθήκη Schengen υπεγράφη το 1985 μεταξύ πέντε κρατών μελών της Ε.Ε. Το Βέλγιο, η Γερμανία, η Γαλλία, το Λουξεμβούργο καθώς και η Ολλανδία, αποφάσισαν από κοινού την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, τα οποία αντικαταστάθηκαν στην πραγματικότητα από ενιαία εξωτερικά σύνορα. Η συνθήκη αυτή εξασφαλίζει την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών, αλλά και κεφαλαίων. Οι πολίτες δεν υποβάλλονται σε ελέγχους στα σύνορα και δεν χρειάζεται να περιμένουν ώρες σε αεροδρόμια ή σε άλλα θαλάσσια ή χερσαία σύνορα. Με αυτόν τον τρόπο, καθίσταται εφικτή η ελεύθερη πλοήγηση μεταξύ των ευρωπαϊκών συνόρων. Στη σημερινή εποχή, η κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής.
Η αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου του χώρου Schengen εξετάζεται ως σοβαρό ενδεχόμενο, μετά τις διεθνείς κρίσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια, με αποκορύφωμα την εξάπλωση της πανδημίας. Ο COVID-19, ιδιαίτερα κατά την εμφάνιση του πρώτου κύματος, ανάγκασε τα κράτη μέλη της Ε.Ε. να παραμελήσουν τη συνθήκη των ανοιχτών συνόρων και την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών, με απώτερο σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας. Αρκετές χώρες της Ευρώπης στράφηκαν στην Κομισιόν με αίτημα την επιβολή ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο, πως κάτω από τις πρωτόγνωρες αυτές συνθήκες, προέχει ο περιορισμός της διασποράς του ιού με αναπόφευκτο αποτέλεσμα την προσωρινή αναθεώρηση της ζώνης Schengen .
Ωστόσο, πέρα από την υγειονομική κρίση του κορωνοϊού, έχουν σημειωθεί παράλληλα και άλλοι παράγοντες, οι οποίοι αναδεικνύουν την πιθανότητα τροποποίησης του Κώδικα Συνόρων Schengen. Τα κύματα τρομοκρατικών επιθέσεων, με ενδεικτικά παραδείγματα τις αιματηρές επιθέσεις και τα τραγικά γεγονότα στο Παρίσι το 2015, δημιουργούν ένα γενικότερο κλίμα σύγχυσης και αναβρασμού. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας, Emmanuel Macron, ζήτησε ραγδαίες μεταρρυθμίσεις στη συμφωνία Schengen, το φθινόπωρο του 2020, μετά από μία νέα τρομοκρατική επίθεση στη Νίκαια, πριν προχωρήσει ο ίδιος σε πολλαπλασιασμό των αστυνομικών δυνάμεων στα σύνορα. Η απειλή της τρομοκρατίας αποτελεί ανοιχτή πληγή για ολόκληρη την Ευρώπη και έχει οδηγήσει ορισμένα κράτη να επιβάλουν προσωρινούς ελέγχους στα σύνορα τους. Το ίδιο το Κοινοβούλιο αποδοκιμάζει εσωτερικούς ελέγχους, τονίζοντας ότι αποτελούν μέτρο έσχατης ανάγκης.
Οφείλουμε να κάνουμε μία νύξη και στην προσφυγική κρίση του 2015, η οποία συνόδευσε έναν υπέρογκο αριθμό προσφύγων και μεταναστών μέσα από τα ευρωπαϊκά σύνορα, εκμεταλλευόμενη την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων που χαρακτηρίζει τη συνθήκη Schengen. Πιο συγκεκριμένα, εκείνη τη χρονική περίοδο, μεγάλος αριθμός προσφύγων και μεταναστών άρχισε να μετακινείται προς την Ευρωπαϊκή Ένωση με σκοπό την παροχή ασύλου. Οι ένοπλες συρράξεις, οι τρομοκρατικές ενέργειες, καθώς και η ανεργία και η φτώχια αποτέλεσαν τους βασικότερους λόγους έκρηξης των μεταναστευτικών ροών. Υπήρχε η γενικότερη ανησυχία πως η προσφυγική κρίση μπορεί να καταστήσει τη Schengen απειλή για τον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά τη διατήρηση της τάξης και της ασφάλειας.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η αρμόδια Επιτροπή επικεντρώνεται στην αναδιοργάνωση του χώρου Schengen, με σκοπό τη συγκρότηση ενός αποτελεσματικού αμυντικού μηχανισμού σε ζητήματα που αφορούν την ενότητα και την ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διασφαλίζοντας παράλληλα πως η εισαγωγή ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα παραμένει η ύστατη λύση. Οι νέες προτάσεις περιλαμβάνουν, σε μία πρώτη ανάγνωση, έναν μηχανισμό κοινής απάντησης, μία συντονισμένη αντίδραση σε καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία ή την εσωτερική ασφάλεια. Σε μία τέτοια περίπτωση, οι εσωτερικοί έλεγχοι θα μπορούσαν να επιτραπούν, εφόσον θα εφαρμόζονται στο πλαίσιο διαχείρισης μίας κοινής απειλής.
Ωστόσο, κάθε κράτος μέλος που θα προχωρήσει στην επαναφορά των ελέγχων θα πρέπει να αναλογιστεί αν η επιβολή εσωτερικών ελέγχων αποτελεί το καταλληλότερο μέσο αντιμετώπισης μιας ενδεχόμενης απειλής και αν θα μπορούσε να αντικατασταθεί με την παρουσία μιας αστυνομικής δύναμης. Απαραίτητη κρίνεται, λοιπόν, η εξέταση της καταλληλότητας και της αναγκαιότητας των ελέγχων αυτών.
Η αναδιαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου της ζώνης Schengen εστιάζει, επίσης, στο φαινόμενο της εργαλειοποίησης της μετανάστευσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει, σε τέτοιες περιπτώσεις, τη δυνατότητα στα κράτη μέλη της να αντιδράσουν, με πλήρη πάντα σεβασμό απέναντι στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ο περιορισμός των συνοριακών σημείων διέλευσης και η επιτήρηση των συνόρων εξετάζονται σοβαρά ως τρόποι περιορισμού του φαινομένου αυτού. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της Λευκορωσίας, όπου ο Πρόεδρος της χώρας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, με τις δράσεις του στον πολιτικό χώρο, οδήγησε σε μία μαζική μετανάστευση στα σύνορα της χώρας με τη Λιθουανία, τη Λετονία, αλλά και την Πολωνία, με σκοπό να ασκήσει πιέσεις στην Ε.Ε. Η Λευκορωσία, αγνοώντας το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, χρησιμοποίησε την αγελαία μετανάστευση ως απάντηση μετά την επιβολή κυρώσεων από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ίδια η Ευρώπη απαντά, λαμβάνοντας υπόψη τα ανθρώπινα δικαιώματα, σύμφωνα με τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και με επίκεντρο την προστασία των εξωτερικών συνόρων των κρατών.
Καθίσταται, λοιπόν, φανερό πως ο χώρος Schengen αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής καθημερινότητας. Εξασφαλίζει την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων ανάμεσα στα κράτη, διαμορφώνοντας μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα και ένα κοινό όραμα, προωθώντας παράλληλα τις αρχές της συνοχής, της ενότητας και της αλληλεγγύης. Ωστόσο, η εξάπλωση της πανδημίας, η έκρηξη των μεταναστευτικών ροών, οι τρομοκρατικές ενέργειες, καθώς και άλλα παραδείγματα παγκόσμιων κρίσεων ασκούν πίεση στη ζώνη Schengen. Η ίδια η Επιτροπή προτείνει ένα γενικότερο πλάνο αναθεώρησης και τροποποίησης του πλαισίου Schengen, το οποίο θα εστιάζει στην προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ παράλληλα θα διασφαλίσει ότι η επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα θα παραμείνει έσχατη λύση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΕΕ: Αναθεώρηση των κανόνων του χώρου Σένγκεν – Τι προτείνει η Επιτροπή, Euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- Σαν βγεις από τη Συνθήκη Σένγκεν…, Protagon.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σένγκεν: Νέοι κανόνες για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χώρου χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, Insider.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αναθεώρηση των κανόνων του χώρου Σένγκεν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ereportaz.gr, διαθέσιμο εδώ
