Της Θεοδώρας Κρέπη,
Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1204, ο βυζαντινός κόσμος διασπάστηκε. Κάτω από την επιρροή μελών ισχυρών οικογενειών, οι Βυζαντινοί συσπειρώθηκαν και σχημάτισαν τρία κράτη που αντιμάχονταν το ένα το άλλο, επιδιώκοντας την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας. Οι Λατίνοι, από την άλλη, ξεκίνησαν να μοιράζουν τη λεία τους. Η Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε την έδρα της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης υπό τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας. Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη, η Θεσσαλονίκη, πέρασε στα χέρια του αρχηγού των Σταυροφόρων, Βονιφατίου Μομφερρατικού. Όσο για τους Βενετούς, εκείνοι, σύμφωνα με τη γνωστή τακτική τους, φρόντισαν να εξασφαλίσουν εκείνες τις θέσεις που ήταν ζωτικής σημασίας για τη διεκπεραίωση των εμπορικών τους δραστηριοτήτων.
Τι γίνεται με την Πελοπόννησο; Σύμφωνα με την Partitio Terrarum Imperii Romaniae, ένα μεγάλο μέρος της κατοχυρωνόταν στους Βενετούς. Σύντομα, όμως, θα διαμορφωνόταν εκεί μια διαφορετική κατάσταση, μια φραγκική κυριαρχία που έμελλε να κρατήσει για πάνω από δύο αιώνες και να μεταμορφώσει την Πελοπόννησο σε τέτοιο βαθμό, ώστε να της δοθεί η προσωνυμία «Νέα Γαλλία».
Όλα ξεκίνησαν όταν ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος, ανιψιός του ομώνυμου χρονικογράφου, αποφάσισε να κάνει ένα μεγάλο ταξίδι μέχρι τους Αγίους Τόπους, ως όφειλε ως ευσεβής Χριστιανός. Φθάνοντας εκεί, ωστόσο, πληροφορείται την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και, φιλοδοξώντας να πάρει κι εκείνος το μερίδιό του, αμέσως επιβιβάζεται σε ένα πλοίο με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Δυστυχώς (ή ευτυχώς), όμως, για εκείνον, πέφτει σε θαλασσοταραχή και το πλοίο του βγαίνει στη Μεθώνη, στη δυτική Πελοπόννησο. Εκεί, ένας ντόπιος άρχοντας ζητά τη βοήθεια του ξένου για να επεκτείνει την κυριαρχία του στην περιοχή. Μετά τον θάνατό του, όμως, ο γιος του δεν επιθυμεί καθόλου να συνεργαστεί με τον σύμμαχο του πατέρα του. Ο Γοδεφρείδος φεύγει από την περιοχή, έχοντας πλέον έναν νέο στόχο: να εξασφαλίσει την πλούσια Πελοπόννησο για τον εαυτό του.
Επόμενος σταθμός του Γοδεφρείδου είναι το στρατόπεδο του Βονιφατίου στην ανατολική Πελοπόννησο, όπου οι Φράγκοι προσπαθούν να κάμψουν την αντίσταση του Λέοντα Σγουρού. Εκεί ο Γοδεφρείδος συναντά τον παλιό του φίλο από την Καμπανία, τον Γουλιέλμο Champlitte, και του εξηγεί το σχέδιό του να καταλάβει την Πελοπόννησο, ζητώντας τη συνδρομή του. Οι δύο σύντροφοι φεύγουν, με τις ευλογίες του Βονιφατίου και τη συνοδεία ιπποτών.
Στην Πελοπόννησο, η αντίσταση που συναντούν οι Φράγκοι είναι εντυπωσιακά μικρή. Τα ισχυρά κάστρα της πέφτουν το ένα μετά το άλλο, ενώ, μάλιστα, στην Ανδραβίδα οι κάτοικοι τούς υποδέχονται με ενθουσιασμό. Οι Φράγκοι καλούν σε συνέλευση τους ντόπιους και τους ανακοινώνουν πως δεν είναι επιδρομείς και πως στόχος τους είναι να εγκατασταθούν στην Πελοπόννησο και να συμβιώσουν αρμονικά με τον ντόπιο πληθυσμό. Οι γηγενείς δέχονται τη φραγκική κυριαρχία με αντάλλαγμα να διατηρήσουν την πίστη και τα έθιμά τους, όρος που γίνεται δεκτός. Γεννιέται έτσι το Πριγκιπάτο της Αχαΐας. Όντας ανώτερος στη φεουδαρχική ιεραρχία, ο Champlitte γίνεται ο κύριος της Πελοποννήσου. Αμέσως μετά συγκροτείται μεικτή επιτροπή Φράγκων και Ελλήνων για την κατάρτιση ενός κτηματολογίου, όπου θα σημειώνονταν οι έγγειες περιουσίες Φράγκων και Ελλήνων.
Οι δύο κατακτητές συνέχισαν τις επιχειρήσεις τους, καταλαμβάνοντας περισσότερες πολιτείες και φρούρια της Πελοποννήσου χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση. Αναγκάστηκαν, ωστόσο, να δώσουν μάχη στον ελαιώνα Κούντουρα (στη βορειοανατολική Μεσσηνία) εναντίον ενός σώματος συνασπισμένων Ελλήνων του Νικλίου, της Βελιγοστής και της Λακεδαίμονος, καθώς και μιας ομάδας Μηλιγγών, με αρχηγό τον Λέοντα Χαμάρετο, αλλά και με τη συνεισφορά του ηγεμόνα της Ηπείρου, Μιχαήλ Δούκα. Ο συνασπισμός ηττήθηκε και οι Φράγκοι μπόρεσαν να συνεχίσουν την κατακτητική τους πορεία. Άλλη μια εστία αντίστασης αποτέλεσε ο Δοξαπατρής Βουτσαράς στο φρούριο του Αρακλόβου, ο οποίος, όμως, επίσης αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον αγώνα του.
Λίγο μετά την εδραίωση της κυριαρχίας του, ο Champlitte πληροφορείται τον θάνατο του αδελφού του και αναγκάζεται να επιστρέψει στην πατρίδα του, ώστε να τακτοποιήσει τις κληρονομικές του υποθέσεις. Στο διάστημα της απουσίας του, πεθαίνει και ο ίδιος, αφήνοντας την Πελοπόννησο στον πλησιέστερο συγγενή του, Ροβέρτο. Κατά τη συμφωνία, όμως, που είχε κάνει ο Champlitte με τον Βιλεαρδουίνο, οποιοσδήποτε επιθυμούσε να τον διαδεχθεί στο Πριγκιπάτο είχε περιθώριο ενός έτους και μίας μέρας, ώστε να φτάσει στην Πελοπόννησο και να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Φυσικά, μαθαίνοντας για τον θάνατο του συνεργάτη του, ο Βιλεαρδουίνος συνειδητοποιεί πως αυτή είναι η τέλεια ευκαιρία να μείνει μόνος επικυρίαρχος στον Μοριά.
Εν τω μεταξύ, ο Ροβέρτος ξεκινά το μακρύ ταξίδι από τη Γαλλία στην Πελοπόννησο. Στον δρόμο του, όμως, συναντά πολλά εμπόδια. Οι Βενετοί, έχοντας έρθει σε συνεννόηση με τον Βιλεαρδουίνο, κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να τον καθυστερήσουν. Πράγματι, ο Ροβέρτος φτάνει καθυστερημένος, ωστόσο ο «μεγαλόκαρδος» Βιλεαρδουίνος δέχεται να συζητηθεί το θέμα από το συμβούλιο των ευγενών. Φυσικά, οι ευγενείς τάσσονται με το μέρος του κυρίου τους. Ο Ροβέρτος φεύγει άπρακτος, ενώ ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος είναι πλέον ο μόνος ηγεμόνας της Πελοποννήσου. Μάλιστα, το 1210, ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ τον αναγνωρίζει ως Πρίγκιπα της Αχαΐας.
Καθώς αλλάζει η άρχουσα τάξη, αλλάζει και η Πελοπόννησος. Οι Φράγκοι φέρνουν μαζί τους ως «προίκα» τους το φεουδαρχικό σύστημα, το οποίο εφαρμόζεται σε ελλαδικό έδαφος. Ο Πρίγκιπας, υποτελής του Λατίνου Αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, έχει τους φεουδάρχες του, που με τη σειρά τους έχουν τους δικούς τους υποτελείς. Η Πελοπόννησος διαιρείται σε 12 βαρονίες και οι αρχηγοί τους απαρτίζουν το συμβούλιο του Πρίγκιπα, την «Κούρτη». Το δικαιικό πλαίσιο αποτελούν οι «Ασσίζες της Ρωμανίας», ενώ επίσημη γλώσσα της ηγεμονίας γίνεται η γαλλική. Ο ντόπιος πληθυσμός περνά σε καθεστώς δουλοπαροικίας, διατηρεί, όμως, το δικαίωμα, με βάση την αρχική συμφωνία, να κρατήσει τις δικές του παραδόσεις και, το κυριότερο, το ορθόδοξο δόγμα.
Δυτικά εκκλησιαστικά τάγματα, όπως οι Ιωαννίτες και οι Κιστερκιανοί, εγκαθίστανται στην Πελοπόννησο. Οι τελευταίοι, μάλιστα, αφήνουν το στίγμα τους, χτίζοντας αρκετές μονές. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι δεν πραγματοποιήθηκαν προσπάθειες των Φράγκων να προσηλυτίσουν τους γηγενείς στον Καθολικισμό. Παράλληλα, πολλά είναι και τα κάστρα που ανεγέρθηκαν αυτή την εποχή, καθώς οι Φράγκοι, έχοντας γίνει κύριοι σε έναν τόπο ξένο, όφειλαν να προσέξουν πολύ το οχυρωματικό τους δίκτυο. Με αυτόν τον τρόπο οι Φράγκοι, αν και μια ολιγάριθμη ομάδα συγκριτικά με τους αυτόχθονες, κατάφεραν να εγκαθιδρύσουν μια ισχυρή ηγεμονία και να μεταβάλουν την ιστορική πορεία, αλλά και τη μορφή της Πελοποννήσου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δοανίδου, Σ. Ι. (1989), Το Πριγκιπάτο της Αχαΐας (1205-1460), Αθήνα: Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων
- Hendrickx, B. (2010), «Αχαΐας πριγκιπάτον». Λήμμα από το Λεξικόν της Βυζαντινής Πελοποννήσου: μνήμη Άγγελου Θ. Νεζερίτη, επιμ. Ν. Γ. Νικολούδης, Αθήνα: Μυρμιδόνες
- Miller, W. (1990), Ιστορία της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ-εισαγωγή-σημειώσεις Α. Φουριώτη, β’ έκδοση, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Συλλογικό έργο (2000), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΙΧ, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
