Της Κωνσταντίνας Μουμτζή,
Χριστούγεννα… Μία λέξη, χιλιάδες συναισθήματα. Τι σκέφτεται ο καθένας, άραγε, στο άκουσμα της αγαπημένης εορτής μικρών και μεγάλων; Χριστουγεννιάτικα δέντρα στολισμένα, δώρα, τον Άγιο Βασίλη, νόστιμα γλυκίσματα, ευρωπαϊκές χριστουγεννιάτικες αγορές, φωτάκια και η λίστα δεν τελειώνει… Είναι για όλους, όμως, η αγαπημένη εποχή του χρόνου τα Χριστούγεννα; Έχουν τα εκατομμύρια φωτάκια τη δύναμη να φωτίσουν την καθημερινότητα όλων των ανθρώπων ή για κάποιους δεν λαμπυρίζουν στο σκοτάδι;
Με μια πρώτη ανάγνωση, ο λόγος για αυτό δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός από όλους. Ανέκαθεν, τα Χριστούγεννα έχουν συνδυαστεί με ένα αίσθημα χαράς, ευτυχίας και, βεβαίως, αγάπης, καθώς πολλές φορές ερχόμαστε αντιμέτωποι την περίοδο των εορτών με την «υπενθύμιση» πως οφείλουμε να κάνουμε μια πράξη αλληλεγγύης για τους συνανθρώπους μας κι αν αυτό το θέτουμε και ως στόχο για όλη τη χρονιά, ακόμη καλύτερα. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι έτσι για όλους. Κάποιοι νιώθουν τα αντίθετα συναισθήματα από αυτά που αναφέρθηκαν νωρίτερα, κατακλύζονται δηλαδή από θλίψη, μοναξιά, άγχος και αυτοκαταστροφικές τάσεις.
Υπάρχει μια διαταραχή η οποία ονομάζεται «Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή» (ΕΣΔ), η οποία έχει αναγνωρισθεί και ενσωματωθεί στο Διαγνωστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών ως μείζονα καταθλιπτική διαταραχή με εποχιακό μοτίβο (DSM-5). Ουσιαστικά, πρόκειται για την εμφάνιση ενός συνόλου συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου λόγω της σύντομης διάρκειας της ημέρας. Αυτά τα συμπτώματα έχουν ομαδοποιηθεί και κατηγοριοποιηθεί συνολικά υπό τον όρο της ΕΣΔ. Ίσως να είναι πιο γνωστή με την αγγλική ονομασία SAD, δηλαδή Seasonal Affective Disorder. Όσον αφορά την περίπτωση των Χριστουγέννων, πρόκειται για την «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων», ή αλλιώς τα “Christmas Blues”, η οποία δεν αποτελεί κλινική διάγνωση σύμφωνα με το DSM-5, αλλά σίγουρα αποτελεί κάτι επιστημονικά αποδεδειγμένο. Είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και αποτελεί μια μορφή εποχιακής κατάθλιψης (δεν είναι όμως η ΕΣΔ).
Το φύλο, η ηλικία, το μορφωτικό και κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, αλλά και ο τύπος προσωπικότητας είναι καθοριστικοί παράγοντες για την εμφάνιση της λεγόμενης «Kατάθλιψης των Χριστουγέννων». Σημαντικά επηρεάζει και η προσωπική νοηματοδότηση, δηλαδή το προσωπικό νόημα που προσδίδει το άτομο στη συγκεκριμένη γιορτή και τη δεδομένη χρονική περίοδο και φάση της ζωής του. Σίγουρα, τα Χριστούγεννα αποτελούν μία περίοδο αυτοαξιολόγησης, καθώς πρόκειται για το τέλος του έτους. Έτσι, έρχονται πολλοί άνθρωποι αντιμέτωποι με τα όσα κατάφεραν αυτήν τη χρονιά και όσα θα ήθελαν να καταφέρουν, αλλά τελικά δεν μπόρεσαν.
Ακόμη και η αδυναμία πραγμάτωσης ορισμένων επιθυμιών του ατόμου στις εορτές επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη ψυχολογία του, όπως το να μην μπορεί να περάσει αυτές τις ημέρες με αγαπημένα του πρόσωπα. Το αίσθημα της μοναξιάς αποτελεί σημαντικό παράγοντα εμφάνισης της «Κατάθλιψης των Χριστουγέννων». Είτε είναι λόγω της έλλειψης ενός φιλικού περιβάλλοντος, είτε επειδή είναι άνθρωποι τρίτης ηλικίας που βρίσκονται σε γηροκομείο ή παιδιά που βρίσκονται σε ορφανοτροφεία, είτε επειδή έχουν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα. Ο άνθρωπος που έχει υποστεί απώλεια αγαπημένων προσώπων και έχει βιώσει πένθος, αισθάνεται τις ημέρες αυτές των γιορτών ακόμα πιο ψυχολογικά καταβεβλημένος. Δεν μπορεί να δεχτεί τυχόν ευχές που λαμβάνει, εξαιτίας της έντονης θλίψης που αισθάνεται, καθώς και εξαιτίας της υπενθύμισης, πως έρχεται μια καινούρια χρονιά, η οποία θα περιλαμβάνει αυτή την απώλεια. Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να είναι απογοητευμένο, οξύθυμο, θλιμμένο και προφανώς να νιώθει ένα «κενό», αλλά και να οδηγείται συχνά σε διάφορα ξεσπάσματα, όπως με κλάματα. Σίγουρα οι σκέψεις γύρω από αυτά τα ζητήματα είναι παρούσες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, αλλά εντείνονται σε τέτοιες περιόδους.
Εφόσον, όμως, πρόκειται για σκέψεις που περιτριγυρίζουν το άτομο όλες τις υπόλοιπες μέρες, δεν θα γινόταν ξαφνικά να πατήσει ένα κουμπί και να εξαφανιστούν. Είναι πιθανό η διάθεση κάποιων ατόμων που αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα να ήταν ήδη αρνητική και να μην αποτέλεσε ο ερχομός των Χριστουγέννων την αφορμή για να σκεφτούν περισσότερο τα προαναφερθέντα θέματα. Τα άτομα αυτά θα έρθουν αντιμέτωπα και με το κοινωνικό στερεότυπο για το οποίο έγινε λόγος και στην εισαγωγή, πώς οφείλουν δηλαδή να διέπονται από αισθήματα χαράς και ενθουσιασμού. Όσον αφορά την εορτή αυτή, φαίνεται πως επικρατεί μια κοινωνική απαίτηση, αφού θεωρούνται αποδεκτά μόνο τα θετικά συναισθήματα την περίοδο αυτήν. Η κοινωνική αυτή πίεση θα συμβάλλει πιθανώς στην επιδείνωση της ήδη επιβαρυμένης συναισθηματικής κατάστασης.
Επιπρόσθετα, σίγουρα τα Χριστούγεννα έχουν σηματοδοτηθεί με ένα πρότυπο καταναλωτικού εορτασμού. Ανέκαθεν αναμένονται τα δώρα από τον Άι Βασίλη και οι γενικότερες ανταλλαγές δώρων μεταξύ οικογενειακών μελών και φίλων. Η οικονομική δυσπραγία ορισμένων, σε συνδυασμό με τον έντονο υπερκαταναλωτισμό, αυξάνουν τα επίπεδα άγχους και πίεσης.
Ένας άλλος παράγοντας που επιδρά στη ψυχική υγεία του ανθρώπου κατά τη διάρκεια των εορτών είναι η μη τήρηση της ρουτίνας του. Η επανάληψη προσφέρει σε πολλούς ένα αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας. Τα αίσθημα αυτό μπορεί να διαταραχθεί με την αλλαγή των καθημερινών συνηθειών και την ανάπαυλα από την εργασία την περίοδο των διακοπών.
Ακόμα, τα νέα δεδομένα υπό συνθήκες πανδημίας έχουν αλλάξει τον τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων. Στο μυαλό πολλών, θα προέχει η εξασφάλιση της ασφάλειας του εαυτού τους και των γύρω τους. Προφανώς, η έξαρση της πανδημίας έχει προκαλέσει, έτσι και αλλιώς, μεγάλες ψυχολογικές επιπτώσεις.
Για αυτούς και άλλους ατομικούς παράγοντες, τα Χριστούγεννα δεν είναι τελικά η αγαπημένη εορτή όλων. Το συναίσθημα της θλίψης, όμως, είναι φυσιολογικό και πρέπει να το αποδεχτούμε, να «κάνει» τον κύκλο του και να θυμόμαστε ότι κάτι έχει να μας μάθει. Για να βιώσει κανείς τη χαρά, πολλές φορές, χρειάζεται να βιώσει και το αίσθημα της θλίψης, ώστε να επικεντρωθεί στον εαυτό του και στις ανάγκες του.
Χρήσιμο θα ήταν ο καθένας να κάνει τις επιλογές του, όσον αφορά τον τρόπο που θα ήθελε να περάσει αυτές τις ημέρες, να φροντίσει τον εαυτό του και την υγεία του, σωματική και ψυχική, να μοιραστεί τους προβληματισμούς του και να είναι ξεκάθαρο πως επιτρέπεται να μην είσαι ευτυχισμένος τα Χριστούγεννα ή να πεις «όχι» σε υποχρεώσεις που σε καταπιέζουν.
Συμπερασματικά, τα Χριστούγεννα αποτελούν μια δύσκολη περίοδο για πολλούς ανθρώπους. Τις ημέρες των γιορτών, το αίσθημα της απογοήτευσης και της μελαγχολίας μπορεί να προκληθεί από τις υπερβολικές και μη ρεαλιστικές προσδοκίες για ανάπαυση, διασκέδαση και χαρούμενες οικογενειακές στιγμές. Είναι σημαντικό ο καθένας να αισθάνεται ελεύθερος να περάσει αυτές τις μέρες όπως επιθυμεί, σύμφωνα με τις προσωπικές του ανάγκες και επιθυμίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mental Health at Christmas: How to Cope During the Holidays, priorygroup.com. Διαθέσιμο εδώ
- Seasonal Affective Disorder (SAD), psychiatry.org. Διαθέσιμο εδώ
