Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Πόσα κρυμμένα μυστικά, απογοητεύσεις και επιθυμίες μπορεί να κρύβονται πίσω από μια φαινομενικά τέλεια ζωή; Μπορεί η λαμπερή υλική ευμάρεια να κρύβει μέσα της δυστυχισμένους ανθρώπους; Κι αν αυτοί οι άνθρωποι είναι τόσο απελπισμένοι από τη συνεχή ματαίωση που βιώνουν, μπορεί ένα μικροατύχημα να τους κάνει να αναθεωρήσουν όλη τη μέχρι τότε ζωή τους και να τους βυθίσει στην πραγματική απόγνωση;
Το βιβλίο «Πρόσωπα σε απόγνωση», της Paula Fox, πρωτοκυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. το 1970, με τον αγγλικό τίτλο “Desperate Characters”. Από πολλούς θεωρείται το καλύτερο μυθιστόρημα της συγγραφέως, η οποία απεβίωσε πλήρης έργων και ημερών το 2017, μετά από μια λαμπερή καριέρα στον χώρο του μυθιστορήματος και του παιδικού βιβλίου, γεμάτη επιτυχίες και βραβεύσεις. Το 2011, η Fox μπήκε στο Hall of Fame των συγγραφέων της Νέας Υόρκης. Ήδη από τη δεκαετία του ’90, το έργο της γνώρισε μεγάλη αναβίωση, με συνεχείς ανατυπώσεις. Στην Ελλάδα, το αναγνωστικό κοινό μπορεί να βρει το μυθιστόρημα σε μετάφραση της Ρένας Χατχούτ, από τις Εκδόσεις Gutenberg.
Ας γνωρίσουμε, πρώτα, τα πρόσωπα του έργου. Ήδη από τον τίτλο, ο αναγνώστης έχει ετοιμαστεί να δει αυτούς τους ανθρώπους με μια κάπως αρνητική προδιάθεση ή ίσως και να τους συμπονέσει. Οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι ένα ζευγάρι Αμερικανών. Ο Ότο Μπέντγουντ μαζί με τη σύζυγό του, Σόφη, έχουν φτάσει πλέον την ηλικία των 40 ετών. Ζουν στο Μπρούκλιν, τη δεκαετία του ’60 και είναι παντρεμένοι για 15 χρόνια, αλλά άτεκνοι, παρά τις προσπάθειές τους να αποκτήσουν παιδιά. Οι Μπέντγουντ έχουν οικονομική ασφάλεια, ανακαινίζουν το σπίτι τους, έχουν ένα πολυτελές αυτοκίνητο, αλλά η ζωή τους μοιάζει αποστειρωμένη και επιφανειακή. Το ζευγάρι δείχνει να συγκρούεται επί παντός επιστητού, προϊδεάζοντας τον αναγνώστη για όσα θα ακολουθήσουν.
Ένα φαινομενικά ήσυχο βράδυ στο σπίτι του ζεύγους, ο Ότο, επιτυχημένος δικηγόρος, είναι ανήσυχος γιατί θέλει να τερματίσει τη συνεργασία του με τον συνέταιρό του. Η Σόφη, από την άλλη, επιθυμεί να ταΐσει μια αδέσποτη γάτα. Το φαινομενικά καθημερινό αυτό γεγονός λαμβάνει διαστάσεις, καθώς η γάτα γίνεται επιθετική και δημιουργεί έναν τραυματισμό στο χέρι της κυρίας Μπέντγουντ. Η αφήγηση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται μέσα σε ένα σαββατοκύριακο, στο οποίο οι κεντρικοί χαρακτήρες βρίσκονται αντιμέτωποι με όλα τα προβλήματα που έχουν κρυμμένα κάτω από το χαλί της φαινομενικά τέλειας ζωής τους. Αρχικά, οι δύο σύζυγοι δε δίνουν σημασία στον τραυματισμό, παρά το γεγονός ότι ο Ότο προτείνει να επισκεφθούν ένα νοσοκομείο.
Η κρίση πρόκειται να επέλθει αργότερα, όταν η Σόφη αρχίζει να ανησυχεί μήπως η γάτα είναι λυσσασμένη. Αν και σήμερα δεν είναι τόσο διαδεδομένη, η λύσσα είναι μία θανατηφόρα ασθένεια, ιδιαίτερα επώδυνη για όποιον νοσήσει. Η Σόφη ανησυχεί υπερβολικά, με αποτέλεσμα αυτό το άγχος και η ένταση να εξωτερικεύεται σε πολλούς τομείς της ζωής της. Το ζευγάρι πηγαίνει στην αγροικία που διατηρεί για το σαββατοκύριακο, όπου ένας βανδαλισμός του σπιτιού τους και άλλα παράξενα συμβάντα τούς αναστατώνουν ακόμη περισσότερο. Μέσα σε μια φρενίτιδα ενέργειας, που προκαλείται κυρίως από το άγχος της να μην έχει μολυνθεί με λύσσα, η Σόφη δείχνει να εκφράζει έντονα τον εκνευρισμό και την απογοήτευσή της για τη ζωή. Στην πραγματικότητα, δεν είναι το δάγκωμα από τη γάτα που την ενοχλεί, αλλά η κατάληξη της συζυγικής της ζωής. Ακόμη και η εξωσυζυγική σχέση που διατηρούσε, είχε παραμείνει εντελώς κρυφή από τον Ότο, ακριβώς επειδή εκείνος ήταν αδιάφορος, ασχολούμενος μόνο με την εργασία του.
Η Σόφη και ο Ότο είναι δυο άνθρωποι που μέχρι αυτό το επίμαχο σαββατοκύριακο δεν έχουν μαλώσει ο ένας με τον άλλον για τα πράγματα που τους ενοχλούν. Απλώς βρίσκουν τρόπους να αδιαφορούν για τα μεταξύ τους προβλήματα και να ασχολούνται με άλλα πράγματα, για να νιώθουν ότι όλα πάνε καλά. Το δάγκωμα της γάτας είναι συμβολικό του γάμου των δύο πρωταγωνιστών – είναι μια ανοιχτή πληγή που δείχνει να έχει μολυνθεί και δύο πιθανές λύσεις υπάρχουν για αυτήν την κατάσταση: ή θα ιαθεί, ή θα οδηγήσει στον θάνατο, και συνεκδοχικά στη λύση του γάμου. Θα καταφέρουν, άραγε, οι δύο ήρωες να γεφυρώσουν τις διαφορές που τους χωρίζουν; Μπορούν να βρουν έναν δρόμο για να συνυπάρξουν χωρίς να καταπιέζονται; Μέσα σε μια ατμόσφαιρα περιρρέουσας βίας και αβεβαιότητας, η Σόφη στην κορύφωση της απελπισίας και ταυτόχρονα της αυτοσυνειδησίας της αναφωνεί την ίσως πιο γνωστή φράση του βιβλίου: «Θεέ μου, αν κόλλησα λύσσα, είμαι ίση μ’ αυτό που υπάρχει έξω!»
Τα «Πρόσωπα σε Απόγνωση», μέσα από τον Ότο και τη Σόφη, μάς συστήνουν έναν τύπο ανθρώπου που μας είναι πολύ γνωστός και από την καθημερινή ζωή. Μπορεί να μην ξέρουμε όλοι κάποιον που μετά το δάγκωμα μιας γάτας έκανε ανασκόπηση όλων των ματαιώσεων της ζωής του, αλλά σίγουρα γνωρίζουμε ανθρώπους – ή και είμαστε οι άνθρωποι – που κρύβουν τα προβλήματα κάτω από το χαλί, μέχρι ένα ξαφνικό συμβάν να μας αφυπνίσει. Το βιβλίο της Paula Fox, περισσότερα από 50 χρόνια από την πρώτη του έκδοση, παραμένει επίκαιρο, θέτει ερωτήματα, και αποτελεί ένα cautionary tale που μας προειδοποιεί πάνω απ’ όλα να ακούμε τον εαυτό μας και να οικοδομούμε τις σχέσεις μας με τους άλλους πάνω στην κοινή κατανόηση, και όχι την κοινή ανοχή.
