Του Βασίλη Χουρσανίδη,
Το νομικό μας σύστημα στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ιδιωτική αυτονομία που δεν συνιστά τίποτε άλλο παρά μία εκδήλωση του θεμελιώδους δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματός μας. Εντός του πλαισίου της ιδιωτικής αυτονομίας, είναι εύλογο κανείς να επωμίζεται ο ίδιος τις βλαπτικές συνέπειες των πράξεών του, ιδίως όταν αυτές αφορούν τον ίδιο, υπό προϋποθέσεις όμως και αυτές που αφορούν άλλα πρόσωπα. Στο σύστημα του αστικού δικαίου, αυτό περιγραφικά ονομάζεται αστική ευθύνη και έχει διάφορες εκφάνσεις που δεν είναι της παρούσης. Αυτό που είναι σημαντικό όμως είναι ότι καθείς ευθύνεται κατά κανόνα για τις δικές του και μόνο συμπεριφορές. Μόνο κατ’ εξαίρεση είναι δυνατόν να ευθύνεται κανείς για πράξεις και παραλείψεις άλλων προσώπων. Γι’ αυτό και λέγεται ότι η αστική είναι κατά κανόνα προσωπική ευθύνη, όπως και η ποινική, η οποία όμως εν αντιθέσει είναι απαρεγκλίτως προσωπική.
Έτσι, μία από τις δύο βασικές εξαιρέσεις στον κανόνα της προσωπικής ευθύνης είναι αυτή που εισάγει η ΑΚ 922. Σύμφωνα με αυτή «ο προστήσας κάποιον άλλον στην υπηρεσία του ευθύνεται για τις ζημίες που αυτός προξενεί παράνομα κατά την υπηρεσία του». Δηλαδή όποιος έχει θέσει κάποιον στη υπηρεσία του ευθύνεται για ζημιογόνες πράξεις και παραλείψεις αυτού του κάποιου, εφόσον όμως αυτές συνδέονται «κάπως» με την ανατεθειμένη υπηρεσία. Η εξαίρεση αυτή είναι πολλαπλώς δικαιολογημένη, ιδίως υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται. Στη σημερινή ζωή είναι πράγματι σύνηθες κάποιος να αναθέτει σε τρίτα πρόσωπα, άσχετα με τις δικές του υποθέσεις, κάποια διεκπεραιωτικά καθήκοντα. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνει την καλύτερη εξυπηρέτηση των συμφερόντων του, την καλύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεών του, ιδίως όταν αυτές έχουν κάποιο βαθμό πολυπλοκότητας και απαιτούν επιστημονική-τεχνική εξειδίκευση κτλ. Εν ολίγοις, συχνότατα επιτυγχάνεται μέσω της εκούσιας ανάμιξης τρίτων προσώπων στις υποθέσεις μας μία επέκταση της δραστηριότητάς μας.
Όπως συνάγεται λοιπόν από τα παραπάνω, θα ήταν άδικο κανείς να μην επωμίζεται ευθύνες για πράξεις ή παραλείψεις προσώπων που χρησιμοποιεί για την εξυπηρέτηση των δικών του συμφερόντων, εφόσον αυτές συνδέονται αιτιωδώς με την εκτέλεση των υπηρεσιών που έχει αναθέσει στα πρόσωπα αυτά, τα οποία σε τελική ανάλυση έχουν εκτελεστικό χαρακτήρα και δρουν προς όφελός του. Γι’ αυτό και ο νόμος επεκτείνει την ευθύνη και σε αυτά τα πρόσωπα, παρά το γεγονός ότι αυτά ουδέποτε έδρασαν. Τους καταλογίζει τις δυσμενείς συνέπειες της δράσης άλλων, οι οποίοι με το να δρουν προς όφελός τους προξενούν ζημίες σε τρίτους.
Είναι σημαντικό, επίσης, να τονισθεί ότι ο καταλογισμός ευθύνης σε αυτά τα πρόσωπα δεν συνεπάγεται αποκλεισμό της ευθύνης του ιδίου του προσώπου που προξένησε τη ζημία κάθε φορά. Με άλλα λόγια τόσο ο «κύριος της υπόθεσης» όσο και το εκτελεστικό του όργανο ευθύνονται παράλληλα, και μάλιστα ο καθένας για ολόκληρη τη ζημία που προξενείται κάθε φορά. Αυτό συνιστά και μία εκδήλωση εύνοιας υπέρ του «αδυνάμου» της υπόθεσης, του ζημιωθέντος δηλαδή, αφού αντί για μία υπέγγυα για την αποκατάσταση της ζημίας του περιουσία (αυτή του προσώπου που τον ζημίωσε) έχει απέναντι του και την περιουσία ενός κατά κανόνα ισχυρότερου οικονομικά προσώπου, του «κυρίου της υπόθεσης».
Προϋποθέσεις επέκτασης των υποκειμενικών ορίων της ευθύνης κατά την ΑΚ 922 είναι η «πρόστηση», η εξάρτηση του «προστηθέντος» από τον «κύριο της υπόθεσης», η χρονική και λειτουργική συνάφεια της ζημιογόνου συμπεριφοράς με την εκτέλεση των υπηρεσιών που του έχουν ανατεθεί και βεβαίως η ύπαρξη λόγου ευθύνης στο πρόσωπο του προστηθέντος.
Με τον όρο πρόστηση ονομάζουμε την εκούσια ανάμιξη τρίτου προσώπου σε δικές μας υποθέσεις, προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων μας. Απαιτείται ως εκ τούτου ο ζημιώσας να ενεργεί προς όφελος μας, αναμιγνυόμενος στις υποθέσεις μας με τη συναίνεση μας, είτε αυτή είναι ενεργητική είτε παθητική, ακόμα δηλαδή κι αν συνίσταται σε απλή αποδοχή της ανάμιξής του, την οποία γνωρίζουμε. Με τον όρο εξάρτηση εννοούμε την έλλειψη πλήρους ελευθερίας δράσεως του αναμιγνυόμενου προσώπου, δηλαδή εν ολίγοις τη συμμόρφωσή του σε, έστω γενικές, οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές που του δίνουμε ως «κύριοι της υπόθεσης» στην οποία αναμιγνύεται και τη δυνατότητα ελέγχου και εποπτείας της δράσης που αναπτύσσει προς όφελός μας.
Με τον όρο χρονική και λειτουργική συνάφεια εννοούμε αυτό που ο νόμος αποδίδει με τη φράση «κατά την υπηρεσία του». Δηλαδή η ζημιογόνος συμπεριφορά του «εκτελεστικού οργάνου», που επισύρει ευθύνη του για τη ζημία που προξενεί σε τρίτους, πρέπει να έλαβε χώρα κατά τη δραστηριοποίησή του προς όφελος άλλου προσώπου και να είναι μία συμπεριφορά που εντάσσεται στους τυπικούς-συνηθισμένους κινδύνους αυτής της δραστηριότητας, δηλαδή κάτι που ο μέσος άνθρωπος εύκολα μπορεί να προβλέψει ως ενδεχόμενο να συμβεί. Δεν μπορεί κάποιος, λοιπόν, να ευθύνεται για βλαπτικές συμπεριφορές άλλου που χρησιμοποιεί μεν προς όφελός του, πλην όμως είναι παντελώς άσχετες με τη δραστηριότητα που αυτός αναπτύσσει προς όφελός του, είτε από χρονική άποψη είτε από λειτουργική άποψη.
Μετά από αυτή την ανάλυση εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τους λόγους που ο νομοθέτης έχει εισαγάγει αυτή και κάποιες άλλες εξαιρέσεις από τον κανόνα της προσωπικής ευθύνης. Αποτελεί επιταγή της σύγχρονης κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας που οδηγεί σε συχνότατη ανάμιξη διαφόρων προσώπων σε ξένες υποθέσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Επιτομή Γενικού Ενοχικού Δικαίου, Μιχ. Σταθόπουλος (εκδ. Σάκκουλα, 2016
-
Εγχειρίδιο Ειδικού Ενοχικού Δικαίου, Απόστολος Γεωργιάδης (εκδ. Π.Ν. Σάκκουλα, 2014)
