Του Βασίλη Βούδη,
Ενδεχομένως για έναν θεϊστή που ασπάζεται κάποια αβρααμική θρησκεία, η αναφορά στο όνομα “Siddhārtha Gautama” ή “Gotama” («Σιντάρτα Γκαουτάμα») δεν παραπέμπει στην ιστορική προσωπικότητα του Βούδα, καθώς το γνωστικό του υπόβαθρο περιορίζεται σε αοριστολογικές και συγκεχυμένες σκέψεις. Υπό αυτό το πρίσμα, λοιπόν, προκειμένου να φωτιστεί το προς ανάλυση θέμα, κρίνεται απαραίτητη τόσο η βιογραφική παρουσίαση του παρόντος προσώπου όσο και η παράθεση του ιδεολογικού συστήματος το οποίο θεμελίωσε ο ίδιος, ύστερα από συνεχείς πνευματικές αναζητήσεις.
Αν μελετηθεί προσεκτικά η βιογραφική παράδοση ατόμων, των οποίων η υπόσταση σχετίζεται με θρησκευτικές συνιστώσες, παρατηρείται πως η προσέγγιση κρίνεται κατά κάποιον τρόπο επισφαλής, καθώς η ακροβασία ανάμεσα στην ιστορική πραγματικότητα και την υπερβατική σφαίρα αποτελεί μία ιδιαίτερη πρόκληση. Ωστόσο, αυτού του είδους οι δυσκολίες είναι που προσελκύουν περισσότερο το ενδιαφέρον μας.
Ξεκινώντας από την αρχή, η γέννησή του τοποθετείται μεταξύ του 6ου – 5ου αιώνα π.Χ. στη σημερινή επικράτεια του Νεπάλ, όπου διάσπαρτα βασίλεια μικρού βεληνεκούς δέσποζαν επί δεκαετίες. Ο πατέρας του, ο Śuddhodana Gautama, ήταν ηγεμών της φυλής των Shakya (Σάχυα), με επίκεντρο του βασιλείου του την πόλη Kapilavatthu. Αντιστοίχως, η μητέρα του, η πριγκίπισσα Mahamaya, κατάγονταν από τη φυλή των Κολύα. Σύμφωνα με το εθιμοτυπικό, η τεκούσα βασίλισσα όφειλε να γεννήσει το τέκνο στον βασιλικό οίκο του πατρός της. Έτσι, η νεαρή μητέρα αναχώρησε προς την πόλη Devadaha (Ντεβαντάχα), απ’ όπου κατάγονταν. Όμως, η πόλη Λουμπίνι, που διασώζεται έως σήμερα, έλαβε την τιμή να θεωρείται η γενέθλια πόλη του, κάτι που δεν θεωρείται τυχαίο σύμφωνα με τις ιερές παραδόσεις. Επίσης, υποστηρίζεται πως και η στιγμή της σύλληψής του θεωρείται σημαδιακή, καθώς εκείνη τη νύχτα ένας λευκός ελέφαντας επισκέφτηκε τη σύζυγο του βασιλέως. Τέλος, ο μύθος αναφέρει πως η γέννησή του πραγματοποιήθηκε κάτω από το ιερό δέντρο Σαλ.
Mε την παρέλευση πέντε ημερών από το χαρμόσυνο γεγονός, έγινε συμβούλιο οκτώ σοφών δημογέροντων υπό την προεδρία του ηγεμόνος, προκειμένου να αποφασιστεί το όνομα του νεογέννητου όσο και να συζητηθεί το μέλλον του. Η πλειοψηφία, και συγκεκριμένα οι επτά από τους οκτώ, υποστήριξαν πως θα έπρεπε να ονομαστεί “Samma-Sambuddha”, δηλαδή «μοναδικός ανώτατος φωτισμένος», λόγω της επικείμενης ένδοξης βασιλείας του. Ωστόσο, ο τελευταίος πρότεινε πως η κατάλληλη ονομασία θα ήταν «ανώτατος φωτισμένος Βούδας». Ας σημειωθεί πως η ονομασία «Βούδας» αναφέρεται σε εκείνη την προσωπικότητα, η οποία κατόρθωσε να συλλάβει την αλήθεια του Σύμπαντος. Ωστόσο, ο πατέρας του, παρά τις προσπάθειές του να λησμονήσει την προφητεία του μειοψηφούντος μέλους, διαισθανόταν πως ο νεαρός θα εγκαταλείψει κάποτε τον βασιλικό θώκο και θα στραφεί στην αναζήτηση της Αλήθειας, όπως οφείλει να πράττει ο Βούδας. Προκειμένου, λοιπόν, να κατανοήσουμε την προφητεία αυτή, κρίνεται σκόπιμη μία ανασκόπηση της παιδικής και εφηβικής του ηλικίας κατά τη διάρκεια της οποίας συνέβη η μεταστροφή αυτή.
Σχετικά με τα παιδικά του χρόνια, ο νεαρός Siddhartha ανατράφηκε υπό την εποπτεία της αδερφής της μητέρας του, Pajapati Gotami, καθώς η μητέρα του απεβίωσε την έβδομη ημέρα μετά τον τοκετό. Σαφώς, καταλυτικό ρόλο στην ανατροφή του διαδραμάτισε και ο πατέρας του, ο οποίος φρόντισε να λάβει επιμελημένη εκπαίδευση ως μελλοντικός ηγέτης. Η αλήθεια είναι πως ο νεαρός επέδειξε άρτιες επιδόσεις τόσο σε σωματικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο. Όσο για το ηθικό, αποτελούσε πρότυπη μορφή. Βέβαια, ο βασιλιάς δεν ενεφύσησε στον νεαρό διάδοχο μία από τις βασικότερες αρχές της ορθής διακυβέρνησης, δηλαδή το αίσθημα του ρεαλισμού, καθώς γνώριζε πως αυτή ακριβώς η αρχή θα αποτελούσε το έναυσμα για την αναζήτηση της Αλήθειας, άρα και την αποποίηση των βασιλικών καθηκόντων εκ μέρους του τέκνου. Η μέρα αυτή δεν άργησε να πραγματοποιηθεί. Κάποια χρόνια μετά τον γάμο του, σε ηλικία δεκαέξι ετών, με την ξαδέλφη του, πριγκίπισσα Yashodhara (Γιασοδάρα), εγκατέλειψε τις βασιλικές ανέσεις, εξαιτίας τεσσάρων συμβάντων που θα αναλυθούν παρακάτω.
Ειδικότερα, μία μέρα, περπατώντας στο προαύλιο των ανακτόρων με τη συνοδεία του ηνιόχου του, Channa, είδε έναν ηλικιωμένο κύριο ο οποίος τον παρακαλούσε να τον βοηθήσει. Αυτή ήταν η πρώτη του επαφή με το γήρας. Σαν να μην αρκούσε αυτό, αμέσως μετά είδε έναν πολίτη σε αδύναμη κατάσταση. Τότε, γνώρισε αιφνιδίως την κατάπτωση του σώματος. Το αποκορύφωμα ήταν η πομπή ενός νεκρού, ο οποίος οδηγούνταν στην καύση. Μέσω αυτών των αλλεπάλληλων συμβάντων κατάλαβε πως ο ανθρώπινος βίος αποτελούσε την «προσωποποίηση» του πόνου, γι’ αυτό και αποπειράθηκε να αναζητήσει τον δρόμο προς την ευτυχία. Βέβαια, και το τέταρτο συμβάν συνετέλεσε καθοριστικά σε αυτού του είδους την αναζήτηση. Υποστηρίζεται πως συνάντησε έναν άνθρωπο, του οποίου η ιερότητα παρομοιάστηκε με την Αλήθεια της Ζωής. Αντιλήφθηκε λοιπόν πως η κατάκτηση της Αλήθειας έπονταν τη διευθέτηση του προβλήματος του πόνου, που δεν ήταν και εύκολη υπόθεση.
Ο ασκητισμός αποτέλεσε το πρώτο στάδιο της «πνευματικής του απελευθέρωσης», καθώς θεώρησε πως η απάρνηση των πανταχού υλικών αγαθών ήταν το κλειδί για την επίτευξη της ψυχικής ηρεμίας. Ωστόσο, συνειδητοποίησε πως η παρουσία του πόνου εξακολουθούσε να υπάρχει, παρά τον συγκεκριμένο τρόπο ζωής, που επέλεξε. Διαπίστωσε, λοιπόν, πως η ευτυχία θα επέρχονταν μέσω ορισμένων αρχών των οποίων βασική συνιστώσα θεωρούνταν η μεσότητα. Επίσης, η αποκρυστάλλωση των πεποιθήσεών του συνεπάγονταν και τη μεταλαμπάδευσή τους σε άλλους ανθρώπους, και συγκεκριμένα στους δύο προγενέστερους πνευματικούς του δασκάλους. Ωστόσο, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένος «ο διαφωτισμός» των υπολοίπων, καθώς ο Πεφωτισμένος Δάσκαλος γνώριζε πως τα θυμικά στοιχεία του ανθρώπινου πνεύματος δε θα επέτρεπαν τόσο εύκολα αυτό το είδος αναγέννησης.
Η παράθεση του φιλοσοφικού-θεολογικού συστήματος του Βουδισμού στην παρούσα περίπτωση κρίνεται ουτοπική, καθώς απαιτεί μία εκτεταμένη παρουσίαση, προκειμένου να διασφαλιστεί ένα άρτιο αποτέλεσμα. Ωστόσο, μία συνοπτική ανασκόπηση κάποιων βασικών αρχών κρίνεται μία πρόσφορη ευκαιρία, ώστε να κατανοηθεί αυτό το τόσο ενδιαφέρον ζήτημα.
Αρχικά, η Dukkha, Anatta και Anicca εκλαμβάνονται ως τρεις σημαίνουσες έννοιες, οι οποίες βοηθούν τους ανθρώπους να αντιληφθούν τον χαρακτήρα της ανθρώπινης ζωής και να κατανοήσουν το μονοπάτι προς την ευδαιμονία. Πρώτον, η Dukkha συνοψίζει όλες τις εκφάνσεις του πόνου, ο οποίος μπορεί να είναι είτε σωματικός, είτε ψυχικός. Ωστόσο, ο πόνος συνυφαίνεται πάντα με την αλλαγή και δεν είναι ποτέ μόνιμος, χαρακτηριστικό που παραβλέπουμε. Μάλιστα, ορισμένες φορές αγγίζει τα όρια της παράκρουσης, καθώς η απώλεια ενός φθαρτού υλικού αγαθού είναι αναμενόμενη, λόγω του εφήμερου χαρακτήρα του, γεγονός που δεν πρέπει να μας προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Έπειτα, η Anatta εστιάζει σε μία περισσότερο οντολογική προσέγγιση υποστηρίζοντας πως όλα τα έμβια όντα δε διαθέτουν ψυχή. Φυσικά, η αντίληψη αυτή είναι συνυφασμένη με την παροδικότητα που διέπει όλον τον κόσμο, αφού τίποτα δεν παραμένει σταθερό, λόγω της ρευστότητας που επικρατεί στο Σύμπαν. Τέλος, η Anicca επιβεβαιώνει τις δύο παραπάνω αρχές, καθώς υποστηρίζει πως οι φυσικοί νόμοι επιτάσσουν την απουσία μονιμότητας στον φυσικό κόσμο (π.χ. ένα μωρό όταν γεννιέται δεν παραμένει πάντα μωρό). Αυτές είναι κάποιες από τις βασικές αρχές του σπουδαίου συστήματος που εξετάσαμε προ ολίγου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Keown, Damien (1996), Buddhism: A Very Short Introduction, Oxford University Press
- Carrithers, Michael (1996), The Buddha: A Very Short Introduction, Oxford University Press
- Mollier, Christine (2008), Buddhism and Taoism Face to Face: Scripture, Ritual, and Iconographic Exchange in Medieval China, Honolulu: University of Hawai Press
- Συλλογικό έργο (2004), Encyclopedia of Buddhism (A-L), vol. 1, Robert E. Buswell, Jr. (ed.), USA: Thomson and Gale
- Συλλογικό έργο (1989), The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion, Stephan Schuhmacher Gert Woerner (eds.) Boston: Shambhala Publications, Inc.
