Του Βασίλη Πλαΐτη,
Κατά την πάροδο του χρόνου, οι ανερχόμενες παγκόσμιες δυνάμεις επιδιώκουν να αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη, επεκτείνοντας την επιρροή τους σε πιο αδύναμα και ασταθή κράτη. Αυτό το επιτυγχάνουν είτε μέσω μιας άμεσης παρέμβασης (π.χ. με μια στρατιωτική σύγκρουση) είτε μέσω μιας έμμεσης και μακράς διαδικασίας (π.χ. με τις επενδύσεις σε ένα ξένο κράτος), ενώ συνήθως οι δύο κατηγορίες παρέμβασης συμπλέκονται. Στον πρώτο, πιο άμεσο τρόπο παρέμβασης ανήκουν και οι Πόλεμοι της Μπανάνας (Banana Wars), που διεξήγαγαν οι ΗΠΑ έναντι των γειτόνων τους στην Κεντρική Αμερική και που αποτελούν το θέμα του παρόντος άρθρου.
Προτού, όμως, δούμε τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα των Banana Wars, είναι αναγκαίο να τους ορίσουμε. Οι Banana Wars ήταν μια σειρά πολεμικών συγκρούσεων των ΗΠΑ με τα κράτη της Κεντρικής Αμερικής και της Καραϊβικής, από το 1898 και τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο έως το 1934 και την υιοθέτηση της πολιτικής της «Καλής Γειτονίας» (Good Neighbor Policy) από τον Franklin D. Roosevelt. Ο παρεμβατισμός της περιόδου αυτής συνδέεται με την εντυπωσιακή αύξηση επενδύσεων αμερικανικών εταιρειών στην Κεντρική Αμερική. Μάλιστα, ο πρωταγωνιστικός ρόλος εταιρειών μπανάνας (όπως η United Fruit Company και η Vaccaro Bros) σε αυτές τις επενδύσεις «βάφτισε» αυτές τις συρράξεις μικρού μεγέθους. Η παρέμβαση των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική χρονολογείται από το Δόγμα Μονρό (Monroe Doctrine), τον Δεκέμβριο του 1823, που την τοποθετούσε στην αμερικανική σφαίρα επιρροής. Η στρατιωτική συμμετοχή των ΗΠΑ σε αυτούς τους πολέμους δεν ήταν ολοκληρωτική, αλλά περιοριζόταν στο σώμα των Πεζοναυτών (US Marines), που, μάλιστα, συνέταξε ένα ειδικό εγχειρίδιο για τους πολέμους μικρού μεγέθους. Ο ιστορικός Lester Langley, ειδικός στις σχέσεις ΗΠΑ-Λατινικής Αμερικής, ήταν ο πρώτος που ονόμασε αυτές τις συρράξεις ως “Banana Wars”, τη δεκαετία του 1980.
Η ιστορία των Banana Wars ξεκινά με τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο του 1898. Αφορμή της σύγκρουσης ήταν η εξέγερση στην Κούβα και οι βίαιες τιμωρητικές πολιτικές των ισπανικών αρχών στους Κουβανούς επαναστάτες. Ο πόλεμος ξέσπασε μετά από τη βύθιση του αμερικανικού πλοίου και την απόδοση της ευθύνης στην Ισπανία (κάτι που αμφισβητείται μέχρι σήμερα). Η σύγκρουση κατέληξε σε αμερικανικό θρίαμβο και ενέταξε τις ΗΠΑ στις Μεγάλες Δυνάμεις. Με τη Συνθήκη των Παρισίων, οι ΗΠΑ προσάρτησαν το Πουέρτο Ρίκο και τις Φιλιππίνες, ενώ ανέλαβαν την προσωρινή διακυβέρνηση της Κούβας. Για την επόμενη τριετία (1899-1902), ο στρατηγός Leonard Wood διοίκησε την Κούβα, ενώ η χώρα ανεξαρτητοποιήθηκε μετά την παραχώρηση της βάσης του Guantanamo και την υπογραφή της Συμφωνίας Platt, που έδινε περιθώρια επέμβασης των ΗΠΑ στην Κούβα. Με βάση τη Συμφωνία Platt και την πολιτική των μεγάλων ραβδιών (big stick) του Theodore (Teddy) Roosevelt, οι ΗΠΑ επενέβησαν στο νησιωτικό κράτος αρκετές φορές, είτε εγκαθιδρύοντας κατοχικά καθεστώτα (π.χ. 1906-09, 1917-22) είτε κάνοντας μια σύντομη παρέμβαση (π.χ. 1912). Η Συμφωνία Platt του 1903 αντικαταστάθηκε από τη Συμφωνία Κούβας-ΗΠΑ του 1934, που διατήρησε τα περισσότερα δικαιώματα των ΗΠΑ στην Κούβα.
Κατά την προεδρία του Theodore Roosevelt (1901-1909) και του διαδόχου του, William Howard Taft (1909-1913) -και οι δύο μέλη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος-, οι ΗΠΑ συνέχισαν να παρεμβαίνουν δυναμικά στην Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική. Η κατασκευή μιας διώρυγας στην Κεντρική Αμερική οδήγησε σε νέες ευκαιρίες παρέμβασης, αυτή τη φορά στον Παναμά, που άνηκε στην Κολομβία. Παρά την αρχική του προτίμηση για τη διάνοιξη της διώρυγας στη Νικαράγουα, ο Παναμάς επιλέχθηκε για γεωγραφικούς και πολιτικούς λόγους (πίεση από επιχειρηματικούς κύκλους). Παρότι συνήφθη συμφωνία μεταξύ των διπλωματών της Κολομβίας και των ΗΠΑ, αυτή απορρίφθηκε από τη Βουλή της πρώτης. Οι διαφωνίες μεταξύ των δύο κρατών οδήγησαν σε μετωπική σύγκρουση μεταξύ τους, με τις ΗΠΑ να εκμεταλλεύονται το αυτονομιστικό κίνημα στον Παναμά (στηρίζοντάς το στρατιωτικά και διπλωματικά) και να οδηγούν στην -σχετικά αναίμακτη- ανεξαρτητοποίηση της περιοχής. Η διώρυγα άνοιξε το 1912 και είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της αμερικανικής διπλωματίας. Ωστόσο, δεν ήταν όλες οι παρεμβάσεις αυτής της περιόδου αναίμακτες. Στη Δομινικανή Δημοκρατία, ο Αμερικανικός Στρατός παρενέβη το 1903 και το 1904, για να προστατεύσουν τη θέση των αμερικανικών επιχειρήσεων και να εξασφαλίσουν την τήρηση των συμφωνιών που επέτρεπαν τον έλεγχο της οικονομίας από τις ΗΠΑ. Παρομοίως, ο Αμερικανικός Στρατός παρενέβη στη Νικαράγουα το 1912, ώστε να καταπνίξει μια εξέγερση εναντίον του προέδρου Adolfo Diaz. Από εκείνη τη στιγμή, η Νικαράγουα έγινε de facto προτεκτοράτο των ΗΠΑ, μέχρι το 1933.
Η επόμενη φάση των Banana Wars σηματοδοτείται από την εκλογή του Δημοκρατικού Woodrow Wilson στον προεδρικό θώκο (1913-1921). Ο Γουίλσον, ιστορικός και πρύτανης του Πανεπιστημίου Prinston, θεώρησε ότι η Αμερική είχε το καθήκον να εγκαθιδρύσει τη δημοκρατία στον κόσμο, κάτι που είχε ως συνέπεια την αύξηση του διεθνούς της ρόλου. Αυτό εκφράστηκε και στην αυξανόμενη παρεμβατικότητα των ΗΠΑ στις γειτονικές της χώρες εκείνο το διάστημα, με πρώτη της επέμβαση να είναι αυτή στο Μεξικό. Η κυβέρνηση του στρατηγού Huertas, που ανέτρεψε την προηγούμενη με τη στήριξη του Προέδρου Taft και της Γερμανίας, δεν αναγνωρίστηκε από την Κυβέρνηση Wilson το 1913, με τη δεύτερη να επιβάλλει εμπάργκο όπλων στο Μεξικό. Οι σχέσεις τους εντάθηκαν τους επόμενους μήνες και στις 21 Απριλίου του 1914, οι ΗΠΑ κατέλαβαν το λιμάνι του Veracruz, ώστε να αποτρέψουν την υποτιθέμενη παράδοση γερμανικών όπλων, αποχωρώντας το Νοέμβρη. Επίσης, το 1916-17, ο Αμερικανικός Στρατός διεξήγε μια εκστρατεία για την ανεύρεση του Pancho Villa, που είχε κάνει επιδρομές στο Columbus του Νέου Μεξικό. Πέρα από το Μεξικό, οι αμερικανικές δυνάμεις λειτούργησαν ως δυνάμεις κατοχής και στη Δομινικανή Δημοκρατία (1916-1924), στην Αϊτή (1915-1932) και παρενέβησαν επανειλημμένα στην Ονδούρα (1919,1924,1925).
Η τελευταία φάση χαρακτηρίζεται από τη δωδεκαετία Ρεπουμπλικανών προέδρων (Harding, 1921-23, Coolidge 1923-29, Hoover 1929-33) και από το μεταπολεμικό παγκόσμιο σκηνικό. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από τη σταδιακή μείωση της άμεσης παρέμβασης στην Κεντρική Αμερική και τη συγκρότηση εμπορικών σχέσεων. Ωστόσο, δεν έλειψαν και οι ένοπλες επεμβάσεις: στη Νικαράγουα (de facto προτεκτοράτο των ΗΠΑ από το 1912), ο Εμφύλιος Πόλεμος του 1926 έδωσε μια νέα ευκαιρία παρέμβασης, για την ειρήνευση των δύο παρατάξεων, των Φιλελεύθερων και των Συντηρητικών. Όμως, ο Augusto Sandino, φιλελεύθερος στρατιωτικός, συνέχισε τον πόλεμο κατά της συντηρητικής κυβέρνησης και των Αμερικανών μέχρι το 1933, όταν υπεγράφη ανακωχή και ο Πρόεδρος Hoover ανέστειλε τις συνθήκες προστασίας της Νικαράγουα. Επίσης, το 1933, την προεδρία ανέλαβε ο Franklin Roosevelt. Ο Roosevelt σηματοδότησε και το τέλος των Banana Wars, καθώς υιοθέτησε την πολιτική της «Καλής Γειτονίας». Η πολιτική αυτή διακήρυξε τη συγκρότηση εμπορικών σχέσεων με τη Λατινική Αμερική και τη διακοπή του αμερικανικού παρεμβατισμού στις μικρότερες χώρες. Αυτή η πολιτική εκφράστηκε έμπρακτα με την αποχώρηση από την Αϊτή, την 1η Αυγούστου του 1934, που αποτέλεσε και την τελευταία πράξη των Banana Wars.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Langley, Lester D. (1983), The Banana Wars: an inner history of American empire (1900-1934), Lexington, Ky.: University Press of Kentucky.
- Gilderhus, Mark T. (2000), The second century: US-Latin American relation since 1889, Wilmington, Del.: SR Books
- Dent, David W. (1999), The legacy of the Monroe doctrine: a reference guide to US involvement in Latin America and the Caribbean, Westport, Conn.: Greenwood Press
