Της Αγγελικής Λιάμα,
Πες μου τον πολιτισμό σου, να σου πω από τι είναι πιθανό να νοσήσεις.
Έχεις αναρωτηθεί ποτέ γιατί έχεις καλύτερη διάθεση μια ηλιόλουστη μέρα από ότι μια ήμερα που πλήττεται από συννεφιά και βροχές; Δεν γνωρίζω αν απάντησες ναι, πάντως σε διαβεβαιώνω πως είναι ζωτικής σημασίας να συνειδητοποιήσουμε το πόσο άμεσα η ψυχική και σωματική μας υγεία επηρεάζεται από τις μετεωρολογικές μεταβλητές και γενικότερα από το κλίμα. Άλλος ένας ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας και παράγοντας κινδύνου για τις ψυχικές διαταραχές που είναι πιθανό να εμφανίσουμε, αποτελεί η κουλτούρα, το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνουμε. Συνδυάζοντας τώρα αυτά τα δύο στοιχεία, κλίμα και κουλτούρα, έχουμε δύο σημαντικούς παράγοντες που θα καθορίσουν ως έναν βαθμό εν τέλει τη ψυχική μας υγεία. Για όλους τους προαναφερθέντες λόγους, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και εξάπτει την περιέργεια να ρίξουμε μια ματιά σε ξεχωριστά σύνδρομα και διαταραχές που εμφάνισαν άτομα κάποιας συγκεκριμένης κουλτούρας και κάτοικοι διαφορετικών περιοχών.
1. Αμόκ: Η λέξη αμόκ προέρχεται από τη μαλαισιανή λέξη mengamok, που σημαίνει αιφνίδια έκρηξη βίας. Το φαινόμενο περιεγράφηκε πρώτη φορά από τον Captain Cook τo 1770 και αφορούσε μαλαισιανές φυλές. Πρόκειται για ένα σπάνιο πολιτισμικό, ψυχιατρικό σύνδρομο και συσχετίζεται με ψυχωσικές διαταραχές, διαταραχές διάθεσης, παραληρηματική διαταραχή και διαταραχές προσωπικότητας. Ο Captain Cook περιγράφει άτομα που ξαφνικά συμπεριφέρονται βίαια, χωρίς προφανή αιτία και σκοτώνουν αδιακρίτως ή ακρωτηριάζουν χωρικούς και ζώα σε μια φρενήρη επίθεση! Έπειτα, το άτομο συνήθως πέφτει σε καταστολή, χάνει επαφή με το περιβάλλον ή αυτοκτονεί. Στη μαλαισιανή μυθολογία, το αμόκ εξηγήθηκε ως το κακό πνεύμα του τίγρη που εισβάλλει στο σώμα του ατόμου και δρα χωρίς το ίδιο να έχει επίγνωση. Μια ακόμα ενδιαφέρουσα πληροφορία είναι ότι στα περισσότερα περιστατικά αμόκ που καταγράφηκαν, τα άτομα αυτά είχαν έρθει σε επαφή με ιατρούς πριν εμφανίσουν τη βίαιη συμπεριφορά. Συμπερασματικά, το αμόκ είναι το σύνδρομο ενός βίαιου ξεσπάσματος που ακολουθείται από συναισθήματα καταδίωξης και καταστολή/απόσυρση. Τα συμπτώματα ανακουφίζονται με αντιψυχωσικά φάρμακα ή ακόμα και αντιεπιληπτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για να ελέγξουν τη βίαιη συμπεριφορά σε κάποιες περιπτώσεις ασθενών.
2. Κόρο: Το σύνδρομο Κόρο αφορά μια ψυχιατρική διαταραχή κατά την οποία τα άτομα εμφανίζουν έντονο φόβο ότι τα γεννητικά όργανα θα συρρικνωθούν, θα υποχωρήσουν μέσα στο σώμα και αυτό θα επιφέρει τον θάνατο. Οι πάσχοντες νιώθουν ιδιαίτερα ανήσυχοι και συχνά διακατέχονται από ιδεοληπτικές σκέψεις και καταναγκαστικές συμπεριφορές: προσπαθούν να διατείνουν ή να διευρύνουν το πέος ή τις θηλές τους με επικίνδυνους τρόπους. Το σύνδρομο εντοπίζεται, κυρίως, σε χώρες όπως η Ινδία, η Κίνα και η Ιαπωνία, ενώ τα περιστατικά σε Η.Π.Α. και Ευρώπη είναι λιγότερα σε αριθμό. Η διαταραχή μπορεί να ερμηνευθεί ως παραληρητική διαταραχή ή ως σύμπτωμα μιας άλλης ψυχωτικής διαταραχής. Ορισμένοι ασθενείς έχουν θεραπευτεί με ψυχοθεραπεία, αντιψυχωτικά φάρμακα και σε λίγες περιπτώσεις με ηλεκτροσπασμοθεραπεία. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι έχουν παρατηρηθεί ακόμα και επιδημίες του συνδρόμου. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις μαζικής υστερίας του συνδρόμου Κόρο, δηλαδή ομάδων ανθρώπων στους οποίους εμφανίζονται τα συμπτώματα, οι οποίοι προφανώς θα είχαν «έρθει σε επαφή» μεταξύ τους. Πολιτισμικές μελέτες, ωστόσο, αποδεικνύουν ότι όλα αυτά είναι αποτέλεσμα υπέρμετρου άγχους που σωματοποιείται, λόγω ελλιπούς σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.
3. Pibloktoq: Πρόκειται για ένα ψυχιατρικό σύνδρομο, το οποίο εμφανίζεται με τη μορφή οξέος επεισοδίου και υστερικής κρίσης που μπορεί να διαρκέσει έως και 30’. Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου, το άτομο ξεσκίζει τα ρούχα του, τρέχει γυμνό, γίνεται βίαιο και φωνάζει. Έχει καταγραφεί, επίσης, να ακολουθούν επιληπτικές κρίσεις και κώμα. Η μνήμη του ατόμου σχετικά με το συμβάν, μόλις συνερχόταν από το κώμα, παρουσίαζε κενά, καθώς τα άτομα αδυνατούσαν να θυμηθούν οτιδήποτε είχε προηγηθεί. Το σύνδρομο αυτό καταγράφεται σε κοινότητες Εσκιμώων (Ινουίτ). Πειραματικές και κλινικές μελέτες αναφέρουν συσχέτιση του συνδρόμου αυτού με υπερβιταμίνωση Α και, καθώς η διατροφή των Εσκιμώων είναι πλούσια σε αυτή τη βιταμίνη, θεωρείται πιθανή η υπερβιταμίνωσή τους μέσω της κατάποσης συκωτιών, νεφρών και λίπους ψαριών και θηλαστικών της Αρκτικής, όπου η βιταμίνη συχνά αποθηκεύεται σε δηλητηριώδεις ποσότητες.
4. Ghost sickness: Το σύνδρομο αυτό αφορά αμερικανικές φυλές Ινδιάνων και πρόκειται για μια επίμονη και εμμονική ενασχόληση με τον θάνατο και τους νεκρούς. Τα συμπτώματα αυτού του συνδρόμου περιλαμβάνουν απώλεια όρεξης, διαταραχές ύπνου, αίσθηση ασφυξίας, κρίσεις πανικού και άγχος. Η εμμονική αυτή ενασχόληση με τον θάνατο οδήγησε, επίσης, σε παθολογικοποίηση του πένθους, σε παραλογισμούς και ψευδαισθήσεις. Οι ασθενείς, για να διαχειριστούν το υπέρμετρο άγχος που τους προκαλούσε ο θάνατος και σε μια απέλπιδα προσπάθεια να συνδεθούν με τους αποθανόντες συγγενείς τους, κατέφευγαν σε παράξενα τελετουργικά και μαγείες που επιδείνωναν τη ψυχική τους υγεία και παρέτειναν το παραλήρημα και τις παράλογες πεποιθήσεις.
5. Sangue dormido: Στα ελληνικά, μεταφράζεται ελεύθερα ως «το κοιμώμενο αίμα» και πρόκειται για ακόμα ένα σύνδρομο που προσδιορίζεται πολιτισμικά και, αν μη τι άλλο, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Παρατηρήθηκε μόνο σε άτομα που κατοικούσαν στο Πράσινο Ακρωτήριο, μια νησιωτική χώρα της δυτικής Αφρικής, δυτικά της Σενεγάλης. Κάτοικοι του Πράσινου Ακρωτηρίου ανέφεραν ως συμπτώματα τρόμο, πόνους, αιμωδίες, παράλυση, σπασμούς, αποπληξία, τύφλωση, καρδιακά επεισόδια, λοιμώξεις και αποβολές. Αναφέρθηκαν ακόμα και μαζικά επεισόδια, κάτι σαν «ψυχολογική επιδημία» στους κατοίκους της περιοχής αυτής. Κλινικά, τα συμπτώματα αυτά δεν μπόρεσαν να εξηγηθούν και έως σήμερα, δεν έχουν αποδοθεί αιτίες για αυτό το σπάνιο σύνδρομο, ούτε έχουν προσδιοριστεί προβλεπτικοί παράγοντες που να συνδέονται με το περιβάλλον. Το Sangue dormido παραμένει, λοιπόν, ένα κλινικό μυστήριο, ένας άλυτος γρίφος!
6. Susto: Η διαταραχή αυτή απαντάται σε λατινικές κοινότητες και αφορά μια έντονη αντίδραση, ένα επεισόδιο νεύρωσης, κατά το οποίο το άτομο παρουσιάζει έντονο φόβο ότι η ψυχή έχει εγκαταλείψει το σώμα. Μεταξύ των συμπτωμάτων που αναφέρθηκαν από τα άτομα που βίωσαν το σύνδρομο αυτό, κυριάρχησαν τα εξής: κατάθλιψη, νευρικότητα, ανορεξία, αϋπνία, ατονία, πυρετός και διάρροια, ενώ προέκυψαν ακόμα και καρδιακά επεισόδια. Δεν υπάρχει επίσημη θεραπεία για το σύνδρομο, ούτε έχουν εξακριβωθεί οι παράγοντες επικινδυνότητας ή η αιτιολογία για τη διαταραχή αυτή. Ωστόσο, οι ντόπιοι επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν το susto με δικούς τους, εναλλακτικούς τρόπους: φυτά και βότανα, έντονες σωματικές ασκήσεις ώστε ο ιδρώτας να απομακρύνει τις τοξίνες από το σώμα, μασάζ για καλύτερη κυκλοφορία του αίματος και τελετουργικά με προσευχές.
7. Σύνδρομο του Παρισιού: Τέλος, ένα σύνδρομο που κεντρίζει την περιέργεια και εξάπτει το ενδιαφέρον, είναι το σύνδρομο του Παρισιού. Περιλαμβάνεται στις πολιτισμικά προσδιορισμένες διαταραχές, καθώς για λόγους που ακόμη δεν έχουν εξακριβωθεί, παρουσιάζεται πιο έντονα σε Ιάπωνες και συγκεκριμένα σε Ιάπωνες τουρίστες. «Η ουρική αρθρίτιδα του 21ου αιώνα», είναι ο τίτλος με τον οποίο πολλοί το χαρακτηρίζουν και ως ένα πρόβλημα που αφορά αποκλειστικά την ελίτ. Οι Ιάπωνες τουρίστες, λοιπόν, εκδηλώνουν συμπτώματα έντονου στρες, κατάθλιψης και νευρικού κλονισμού κατά την άφιξή τους στο Παρίσι, καθώς η εξιδανικευμένη εικόνα που έχουν πλάσει για την πρωτεύουσα της Γαλλίας, δεν συνάδει με την ωμή πραγματικότητα. Καταλήγουν, έτσι, να απογοητεύονται και μη δυνάμενοι να διαχειριστούν την έντονη απογοήτευση και απόρριψη, σωματοποιούν τα συναισθήματά τους τρέποντάς τα σε διαταραχή και δημιουργώντας το δικό τους σύνδρομο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Landy D., Pibloktoq (hysteria) and inuit nutrition: Possible implication of hypervitaminosis A, Social Science & Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Σύνδρομο Koro Συμπτώματα, αιτίες, θεραπείες, el.thpanorama.com. Διαθέσιμο εδώ
- Teoh J I, The changing psychopathology of Amok, Psychiatry. Διαθέσιμο εδώ
- Videbeck S. L., Psychiatric-mental Health Nursing, chapter 13. Διαθέσιμο εδώ
