Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, που εορτάστηκαν έστω και μέσα σε δυσχερείς συνθήκες, πυροδότησαν μια σειρά από εκδόσεις, συνέδρια και συζητήσεις για τα γεγονότα του εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα, αλλά και όλα όσα συνέβησαν στους δύο περίπου αιώνες ζωής του νέου ελληνικού κράτους. Ο αναστοχασμός για την Επανάσταση κρίθηκε αυτή τη χρονιά περισσότερο επίκαιρος από ποτέ. Πώς, άραγε, εξελίχθηκε η Ελλάδα αυτά τα 200 χρόνια, και -κυριότερα- τι μπορούμε να μάθουμε από αυτά για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον;
Αυτά τα ερωτήματα δείχνουν, μεταξύ άλλων, να απασχολούν τον συγγραφέα στο νέο βιβλίο Παλιγγενεσία και αναστοχασμός, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Πατάκη. Το πόνημα αυτό υπογράφει ο γνωστός σε όλους για την πολιτική και ακαδημαϊκή του καριέρα, Ευάγγελος Βενιζέλος. Αν και για ένα τόσο αναγνωρισμένο πρόσωπο οι συστάσεις ίσως περιττεύουν, αξίζει να αναφερθεί ότι, εκτός από τη λαμπρή πολιτική του σταδιοδρομία, ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι ένας εγνωσμένης αξίας ακαδημαϊκός στα Νομικά.
Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά μια συλλογή οκτώ κειμένων και ομιλιών. Στην εισαγωγή, αλλά και τον πρόλογο της έκδοσης, ο συγγραφέας εξηγεί ότι το έργο αυτό εξετάζει τα ζητήματα υπό το πρίσμα του θεωρητικού πλαισίου που ονομάζει «σύγκρουση των ολοκληρώσεων». Αυτή η κατασκευή αναφέρεται στο γεγονός ότι η ολοκλήρωση κάθε τομέα ξεχωριστά στην ιστορική διαδρομή του ελληνικού κράτους έφτασε να εμπλέκεται με τους άλλους τομείς, με αποτέλεσμα οι στόχοι άλλοτε να ταυτίζονται και άλλοτε -ίσως και συχνότερα- να συγκρούονται. Επί παραδείγματι, η εδαφική ολοκλήρωση και η εθνική ολοκλήρωση βρέθηκαν συχνά να αντιμάχονται η μια την άλλη, ενώ συνθήκες όπως η δημοσιονομική ολοκλήρωση, που παραπέμπει ασφαλώς και στη σημερινή εποχή, περιέπλεξαν περισσότερο την κατάσταση.
Το πρώτο κείμενο της έκδοσης τιτλοφορείται «Οι προϋποθέσεις μιας επετείου εθνικού αναστοχασμού» και αναφέρεται στις δύσκολες συνθήκες, υπό τις οποίες πραγματοποιήθηκε φέτος ο εορτασμός των 200 χρόνων από την Επανάσταση, αλλά και στο τι πρέπει να σημαίνει για εμάς αυτή η ευκαιρία για σκέψη. Ο συγγραφέας μάς καλεί να αποφύγουμε τα στερεότυπα, να αναγνωρίσουμε τις επιτυχίες της Ελλάδας στους δύο αιώνες ζωής της, αλλά να μην παραβλέψουμε και τις όποιες ήττες της, κρατώντας πάντα στον νου μας ότι η πορεία της χώρας μας περνά τόσο από ευχάριστες όσο και από δυσάρεστες στάσεις. Το δεύτερο κείμενο, που είναι και αρκετά γνώριμο σε όσους διάβασαν το «Εργαστήριον η Ελλάς», καθώς αποτελεί την εισαγωγική ομιλία του συνεδρίου, εξηγεί πώς ο τίτλος αυτός αντικατοπτρίζει την Ελλάδα, στην οποία από την Επανάσταση έως και σήμερα, και από τα Συντάγματα του Αγώνα έως τις δημοσιονομικές πολιτικές της δεκαετίας του 2010, δοκιμάστηκαν με περισσότερη ή λιγότερη επιτυχία νέες ιδέες και πολιτικοί θεσμοί.
Στο επόμενο απόσπασμα, που τιτλοφορείται «Η ελληνική αμφιταλάντευση – Μια διαρκής κρίση ταυτότητας», γίνεται λόγος για το πάγιο πρόβλημα της ταυτότητας των Ελλήνων. Ο συγγραφέας αναλύει τις διάφορες συγκρούσεις που σχημάτισαν αυτές τις κρίσεις, ενώ εύστοχα συνδέει την ελληνική ταυτότητα και τους προβληματισμούς σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση με τις αντίστοιχες τάσεις που οδήγησαν στο Brexit στη Μεγάλη Βρετανία.
Στη συνέχεια, παρατίθενται κείμενα που αφορούν τα Συντάγματα του Αγώνα και τις δανειακές συμβάσεις της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Το τέταρτο και πέμπτο κείμενο αφορούν την πρώτη συνταγματική φάση της Ελλάδας (1822-1827) και την εξέλιξη των ελληνικών Συνταγμάτων μέχρι τη Μεταπολίτευση, όπως αυτή εξέφρασε τη σύγκρουση των ολοκληρώσεων. Ενώ τα πρώτα ελληνικά Συντάγματα ήταν δυσεφάρμοστα, θεωρητικά οι προβλέψεις τους εξέφραζαν ένα ιδιαίτερα δημοκρατικό κράτος με πολλά όργανα, ενώ σημαντικά στοιχεία ήταν η νομική υπεροχή του Συντάγματος και το γεγονός ότι αυτός ο πειραματισμός δημιούργησε «συνταγματικά υλικά» για την επόμενη περίοδο. Στη συνέχεια, η αναδρομή στα Συντάγματα της Ελλάδος από το 1827 έως τη Μεταπολίτευση δείχνουν πώς το συνταγματικό κείμενο επηρεάστηκε από τις προκλήσεις και τις φιλοδοξίες κάθε εποχής.
Οι δανειακές συμβάσεις της Ελλάδας με το εξωτερικό εξετάζονται στα δύο προτελευταία κείμενα. Στο έκτο, ο συγγραφέας πραγματοποιεί μια αναδρομή στο ελληνικό χρέος, συγκρίνοντας τα δάνεια της Επανάστασης με το δημόσιο χρέος της πρόσφατης κρίσης, υπό το πρίσμα της αντιμετώπισής τους από την κοινή γνώμη. Τα δάνεια της Επανάστασης αντιμετωπίστηκαν πάντα ως ένα αναπόφευκτο, αλλά αναβαλλόμενο χρέος, ενώ, αντίθετα το σύγχρονο χρέος έχει σε μεγάλο βαθμό καταγγελθεί ως ηθικά μεμπτό. Ιδιαίτερη σημασία σε αυτό το πλαίσιο έχει, όπως αναφέρεται στο έβδομο κείμενο, το γεγονός ότι η Ελλάδα συνήψε τα δάνεια της Επανάστασης πριν αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος, πράγμα που άτυπα επικύρωσε την κυριαρχία των επαναστατημένων Ελλήνων.
Τέλος, στο όγδοο κείμενο, ο αναγνώστης μπορεί να βρει μια περιγραφή του πώς ο Διονύσιος Σολωμός ανήχθη σε εθνικό ποιητή, πράγμα που συντέλεσε πάντως σε μια αποσπασματική του πρόσληψη, αλλά και καθιστά πάντα επίκαιρη και απαιτητική την ερμηνεία του έργου του. Το πόνημα αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για άτομα που ασχολούνται με την Ιστορία και τις Πολιτικές Επιστήμες όσο και σε οποιονδήποτε θα ήθελε να προβληματιστεί σχετικά με την Επανάσταση. Με τη χρονιά του αναστοχασμού να έρχεται στο τέλος της, σας το προτείνουμε ανεπιφύλακτα!
