Του Ελευθέριου Χονδρού,
Επί τέσσερα χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της έδειξαν αξιοσημείωτη αποφασιστικότητά να διατηρήσουν την πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν. Αυτό δεν ήταν αρκετό για να διατηρηθεί η συμφωνία πλήρως ζωντανή, αλλά ήταν περισσότερα από όσα θα περίμεναν πολλοί από τη Γηραιά Ήπειρο. Καθώς οι διαπραγματευτές για τα πυρηνικά από το Ιράν, τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες παγκόσμιες δυνάμεις συνεχίζουν να αναβάλλουν την επιστροφή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στην αυστριακή πρωτεύουσα, τα άσχημα νέα έχουν αρχίσει να συσσωρεύονται και η ρητορική γίνεται πιο απαισιόδοξη. Το παρατεταμένο αδιέξοδο –που συνεχίζεται από τον Ιούνιο– κάνει ορισμένους να εικάζουν τώρα ότι το παράθυρο για την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 με το Ιράν κλείνει.
Οι συνομιλίες της Βιέννης, που περιλαμβάνουν το Ιράν και έξι παγκόσμιες δυνάμεις, είναι μια προσπάθεια ανάκαμψης της συμφωνίας, έπειτα από την απόφαση του πρώην Προέδρου των Η.Π.Α., Donald Trump, να εγκαταλείψει την αρχική συμφωνία το 2018. Όμως, οι συνομιλίες σταμάτησαν τον Ιούνιο εν μέσω των προεδρικών εκλογών στο Ιράν, οι οποίες ολοκληρώθηκαν με έναν πιο συντηρητικό, σκεπτικιστή για την πυρηνική συμφωνία ηγέτη στην εξουσία. Οι εκθέσεις του Διεθνή Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) έκαναν επίσης τις υπόλοιπες εμπλεκόμενες χώρες πιο επιφυλακτικές όσον αφορά την επιστροφή στη συμφωνία. Μάλιστα, ένας ανώτερος δυτικός διπλωμάτης, ο οποίος έχει αρκετή εμπειρία στον πυρηνικό φάκελο του Ιράν, έκανε μια σημαντική παρατήρηση, αναφέροντας πως η συσσώρευση αρνητικών γεγονότων στις δύο εκθέσεις επιβάλλει την ψήφιση ψηφίσματος. Πράγματι, η πρώτη έκθεση του ΔΟΑΕ παρουσίαζε μια ανησυχητική εικόνα του Ιράν να αγνοεί τις εκκλήσεις του Γενικού Διευθυντή του ΔΟΑΕ, Rafael Grossi, να επαληθεύσει την κατάσταση των καμερών του ΔΟΑΕ και άλλου εξοπλισμού παρακολούθησης που είναι εγκατεστημένοι στους πυρηνικούς σταθμούς του Ιράν, το οποίο, όπως υπογραμμίζεται στην έκθεση, θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την τεχνική ικανότητα του Οργανισμού να διατηρεί τη συνέχεια της γνώσης.
Η έλλειψη συνεργασίας του Ιράν, σύμφωνα με τον Eric Brewer, ειδικού στα πυρηνικά στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, αυξάνει τον κίνδυνο το Ιράν να αναπτύξει υλικά ή τεχνολογίες χωρίς να το γνωρίζει ο ΔΟΑΕ. Επιπλέον, το Ιράν απέτυχε να παράσχει τις «απαραίτητες εξηγήσεις» για την παρουσία σωματιδίων πυρηνικού υλικού σε τέσσερις τοποθεσίες στο Ιράν, γεγονός που λένε οι επικριτές ότι θα μπορούσε να υποδηλώνει την προηγούμενη ύπαρξη ενός μυστικού προγράμματος πυρηνικών όπλων. Ενώ το Ιράν επέμενε ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα είναι ειρηνικό, οι διαπραγματεύσεις με τον ΔΟΑΕ για τα σωματίδια είχαν σταματήσει από τον Μάιο.
Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών για τις πυρηνικές δραστηριότητες του περσικού κράτους ξανάρχισαν στις 29 Νοεμβρίου. Ωστόσο, ενώ πολλοί καλωσόρισαν αυτή την εξέλιξη, είχαν κατά νου ότι οι συνομιλίες ήταν απίθανο να επιτύχουν. Τα κύρια εμπόδια στις διαπραγματεύσεις επικεντρώνονται στις τεχνικές πτυχές της επαναφοράς του Ιράν σε συμμόρφωση με τις πυρηνικές του δεσμεύσεις και στο χρονοδιάγραμμα και την έκταση της ελάφρυνσης των κυρώσεων. Το Ιράν απαιτεί την άρση όλων των κυρώσεων των Η.Π.Α. και θέλει εγγυήσεις ότι μια μελλοντική κυβέρνηση των Η.Π.Α. δε θα καταρρίψει τη συμφωνία. Ανώτεροι Ευρωπαίοι διπλωμάτες δήλωσαν ότι η Τεχεράνη αποσύρεται σχεδόν από όλους τους δύσκολους συμβιβασμούς που επετεύχθησαν μετά από μήνες σκληρής δουλειάς σε προηγούμενους γύρους συνομιλιών, και απαιτώντας σημαντικές αλλαγές θέτοντας απαιτήσεις που οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες θεωρούν μη ρεαλιστικές. Οι διπλωμάτες αυτοί εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους στους δημοσιογράφους και τόνισαν πως ανησυχούν για τις αλλαγές που πρότεινε το Ιράν στα κείμενα που είχαν διαπραγματευτεί κατά τους προηγούμενους έξι γύρους συνομιλιών στη Βιέννη. Οι διαπραγματευτές θα επιστρέψουν στις πρωτεύουσές τους για να αξιολογήσουν την κατάσταση και να ζητήσουν οδηγίες πριν συνεδριάσουν εκ νέου την επόμενη εβδομάδα για να δουν εάν τα κενά μπορούν να καλυφθούν ή όχι. Ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), Antonio Gutteres, ζήτησε τον τερματισμό των μονομερών κυρώσεων των Η.Π.Α. στο Ιράν, προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης εφαρμογή του Ψηφίσματος 2231 στην τελευταία του έκθεση σχετικά με το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ τη Δευτέρα.
Με αφορμή τα προαναφερθέντα ακολούθησαν πολλές δηλώσεις, συγκεκριμένα, ένας από τους κορυφαίους διαπραγματευτές πυρηνικών του Ιράν, ο Ali Bagheri Kani προκλητικά δήλωσε πως η Δύση πρέπει να πληρώσει ένα τίμημα επειδή απέτυχε να διατηρήσει το μέρος της συμφωνίας, και πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος να διασφαλιστεί ότι οποιαδήποτε επικείμενη συμφωνία θα είναι σιδερένια. Συγχρόνως, άλλοι διπλωμάτες είπαν ότι η Ουάσιγκτον πρότεινε τη διαπραγμάτευση μιας ενδιάμεσης συμφωνίας αορίστου χρόνου με την Τεχεράνη, εφόσον δεν επιτευχθεί μόνιμη συμφωνία. Ωστόσο, ο διπλωμάτης της ΕΕ Enrique Mora, ο οποίος προεδρεύει των συνομιλιών της Βιέννης, παρατήρησε «μια ανανεωμένη αίσθηση σκοπού» από τα μέρη να επαναφέρουν τη συμφωνία «στη ζωή».
Η αναβίωση της συμφωνίας όμως έρχεται με πολλές αδυναμίες αφού δεν λαμβάνει υπόψιν τις πολιτικές σκοπιμότητες του Ιράν. Το Ιράν θα μπορούσε να επανέλθει στη συμφωνία του 2015 και, ενώ συμμορφώνεται με αυτήν, να επιταχύνει την παραγωγή βαλλιστικών πυραύλων (που δεν καλύπτονται από το σύμφωνο) και, μετά το 2030, να επεκτείνει δραματικά το απόθεμά του σε εμπλουτισμένο ουράνιο. Επιπλέον, το Ιράν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει σχετική ανάπτυξη όπλων σε κρυφές τοποθεσίες που θα βασιζόταν σε όσα έμαθε τα τελευταία χρόνια, μια δραστηριότητα που θα μπορούσε να αυξήσει την ποιότητα και την ποσότητα τυχόν πυρηνικών όπλων εάν αποφασίσει να τα επιδιώξει.
Το ερώτημα δεν είναι εάν, αλλά πότε, φτάνουμε σε αυτή τη συγκυρία: σε μήνες εάν αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις ή σε λιγότερο από μια δεκαετία εάν επιτύχουν. Ένα Ιράν που επιτρέπεται να εκτοξεύσει πυρηνικά όπλα ή να πλησιάσει σε ένα τέτοιο σημείο (να γίνει χώρα κατώφλι πυρηνικών όπλων) πιθανότατα θα ήταν ακόμη πιο επιθετικό στις προσπάθειές του να διαμορφώσει την περιοχή κατ΄ εικόνα του. Ταυτόχρονα, ένα Ιράν με πυρηνικά όπλα ή την ικανότητα να τα παράγει σε ημέρες ή εβδομάδες θα μπορούσε να ωθήσει έναν ή περισσότερους από τους γείτονές του, πιθανότατα τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο ή την Τουρκία να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους και θα απειλούσε άμεσα και την Ε.Ε.
Η εναλλακτική είναι η αντικατάσταση της επίσημης διπλωματίας με κάτι λιγότερο επίσημο όπως σιωπηρή διπλωματία ή έλεγχο των όπλων χωρίς συμφωνίες. Οι Η.Π.Α. και άλλες ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις θα κοινοποιούσαν στο Ιράν τα όρια της ανοχής τους όσον αφορά την πυρηνική του ικανότητα. Εάν το Ιράν περνούσε αυτές τις ποσοτικές ή ποιοτικές κόκκινες γραμμές, θα πλήρωνε ένα σημαντικό τίμημα. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι τέτοιες «επιθέσεις» θα πετύχουν, δεδομένου ότι το Ιράν θα μπορούσε και θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να προστατεύσει σημαντικά στοιχεία του πυρηνικού του προγράμματος και να τα ανασυνθέσει εάν χρειαζόταν. Το Ιράν θα είχε, επίσης, την επιλογή να ανταπαντήσει με μια σειρά μέσων εναντίον στόχων της επιλογής του σε όλη την περιοχή και τον κόσμο. Συνεπώς, σε αυτό το πλαίσιο τόσο των αυξημένων διακυβεύσεων όσο και των αυξημένων δυσκολιών, οι Ευρωπαίοι πρέπει να χαράξουν μια κοινή πορεία με την κυβέρνηση Biden όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Nuclear talks resume as West asks whether Iran is serious or stalling, Euractiv, διαθέσιμο εδώ
- Iran’s Nuclear Choices and Ours, Council on Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
- Hope fades as Iran pushes nuclear program and talks stall, Politico, διαθέσιμο εδώ
- US, European allies sound a pessimistic note as Iran nuclear talks break in Vienna, CNN, διαθέσιμο εδώ
