Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Όσο αιματηρές ήταν οι μάχες εκ του συστάδην, που πότιζαν με αίμα τα πεδία των μαχών στην Αρχαία Ελλάδα, άλλο τόσο πολύνεκρες ήταν και οι ναυμαχίες στην εν λόγω εποχή. Τόσο η κατασκευή ποιοτικών πλοίων, όπως η τριήρης, η οποία με το έμβολό της κυριάρχησε στη Μεσόγειο για τρεις περίπου αιώνες, όσο και η ανδρεία των πληρωμάτων συνηγορούσαν στη διεξαγωγή τρομερών ναυμαχιών. Βέβαια, η κατά μέτωπον επίθεση σπάνια επέφερε νικηφόρα αποτελέσματα. Έτσι, η επιθυμία για επικράτηση «γέννησε» ευφυείς τακτικές και ελιγμούς, που μετέτρεψαν τις ναυμαχίες σε μια πολεμική τελετουργία· όμορφη, αλλά θανάσιμη.
Μία από τις βασικότερες τακτικές επίθεσης στις θάλασσες της Αρχαίας Ελλάδας ήταν ο διέκπλους. Οι επιτιθέμενοι οργανώνουν τον στόλο τους σε δύο παράλληλες μεταξύ αυτών και κάθετες προς τον αμυνόμενο γραμμές, οι οποίες κινούνται παράλληλα. Στη συνέχεια, η γραμμή που βρίσκεται πιο κοντά στη φίλια ακτή, εάν αυτή βρισκόταν κοντά και, συνεπώς, καλυπτόταν από τα φίλια πυρά, πραγματοποιεί επίπλου, προσπαθώντας να διαρρήξει την αντίπαλη παράταξη, περνώντας μέσα από τα κενά μεταξύ των πλοίων.
Σε αυτό τον ελιγμό, βασικό «συστατικό» επιτυχίας αποτελεί η συνεργασία τόσο των κωπηλατών, οι οποίοι πρέπει να διατηρήσουν την ταχύτητα και να ολοκληρώσουν τον ελιγμό των επιβατών-οπλιτών, οι οποίοι πρέπει να παραμείνουν καθισμένοι στο κατάστρωμα, προκειμένου να μη χάσουν την ισορροπία τους και βρεθούν στη θάλασσα, και να πλήττουν τα αντίπαλα πληρώματα στα κοντινά πλοία με τοξεύματα, καθώς και των κυβερνητών του πλοίου, οι οποίοι με τις εντολές τους οφείλουν να οδηγήσουν το πλοίο με ασφάλεια. Ένας ακόμη στόχος του ελιγμού αυτού είναι η αχρήστευση, κυρίως με τον όγκο του πλοίου, των αντιπάλων κουπιών. Μόλις περνούσαν από τα διάκενα και ο επίπλους ολοκληρωνόταν, διενεργούσαν αναστροφή, με τους κωπηλάτες της μιας πλευράς να λάμνουν αντίθετα από αυτούς της άλλης, εμβολίζοντας το πλοίο από πίσω.
Υπολογίζεται πως η ταχύτητα με την οποία ο ελιγμός εκτυλισσόταν ήταν 5 κόμβοι και η γωνία πρόσκρουσης περίπου 30 μοίρες. Μόλις η πλευρά του επιτιθέμενου πλοίου άγγιζε τον στόχο, τα κουπιά μαζεύονταν για να αποφευχθεί η καταστροφή τους, ενώ η επιτυχία του εγχειρήματος εξαρτιόταν και από την έγκαιρη απαγκίστρωση του πλοίου μετά τον εμβολισμό, καθώς υπήρχε κίνδυνος το έμβολο να εγκλωβιστεί στα ύφαλα του αντιπάλου ή, στη χείριστη περίπτωση, να αποκολληθεί και να δημιουργήσει μια τρύπα στο πλοίο, εξέλιξη ολέθρια για την επιβίωση αυτού, καθώς τίθετο εκτός μάχης και κινδύνευε να γίνει στόχος των αντιπάλων.
Από την πλευρά των αμυνόμενων, η αντιμετώπιση της τακτικής του διέκπλου γινόταν είτε με την εκμετάλλευση του χώρου είτε με την αλλαγή παράταξης. Πιο συγκεκριμένα, ο αμυνόμενος διάλεγε χώρο στενό ή μέρος κοντά σε παραλία, προκειμένου να περιορίσει σημαντικά τον διαθέσιμο για ελιγμούς χώρο. Επίσης, μπορούσε να πυκνώσει την παράταξη των πλοίων του, είτε περιορίζοντας τα διάκενα είτε αναπτύσσοντας δεύτερη γραμμή μετώπου, με τα πλοία αυτής να τοποθετούνται είτε πίσω από τα αντίστοιχα της πρώτης είτε πίσω από τα διάκενα αυτής, αποτελώντας απειλή για τους αντιπάλους που θα πραγματοποιούσαν επίπλου. Ένας ακόμη τρόπος αντιμετώπισης είναι και η μετωπική σύγκρουση.
Μία ακόμη τακτική ναυμαχίας με εξίσου καλά αποτελέσματα είναι ο περίπλους, ο οποίος αποτελεί το αντίστοιχο της κύκλωσης του χερσαίου πολέμου. Σε αυτή την τακτική, οι επιτιθέμενοι διενεργούν συνεχώς κύκλους γύρω από τον αντίπαλο σχηματισμό σε μονή γραμμή, οι οποίοι στενεύουν όλο και περισσότερο σε διάμετρο, μέχρι που φτάνουν στο σημείο να περνούν μπροστά από τις αμυνόμενες πλώρες. Η τακτική αυτή προκαλούσε σύγχυση στους αμυνόμενους, με αποτέλεσμα να προκαλείται αταξία στις γραμμές τους και να δίνεται, έτσι, η ευκαιρία στους επιτιθέμενους να επιτεθούν και να εμβολίσουν τα πλοία στο σημείο σύγχυσης, προκαλώντας ρήγμα στο μέτωπο.
Βέβαια, ο τρόπος αντιμετώπισης του περίπλου είναι αρκετά αποτελεσματικός και ονομάζεται κύκλος. Σύμφωνα με αυτόν, τα αμυνόμενα σκάφη, τα οποία κατά κανόνα υστερούσαν αριθμητικά των σκαφών που επιχειρούσαν κυκλωτική κίνηση, παρατάσσονταν σε ομόκεντρους κύκλους, με τον εξωτερικό κύκλο να απαρτίζεται από τις ικανότερες και ταχύτερες τριήρεις, ενώ οι εσώτεροι κύκλοι απαρτίζονταν από τις λιγότερο ικανές. Έτσι, σχηματίζοντας ουσιαστικά επάλληλα μέτωπα, απέτρεπαν την πραγματοποίηση επίπλου από τους αντιπάλους, ενώ αντίθετα οι ίδιοι μπορούσαν να επιτεθούν στα εκτεθειμένα εχθρικά πλευρά, αν διέβλεπαν πως η κύκλωση θα επέφερε σύγχυση στις γραμμές τους.
Παραλλαγή της παραπάνω τακτικής αποτελεί ο διπλός περίπλους. Σύμφωνα με αυτόν, οι αμυνόμενοι, βλέποντας τους αντιπάλους τους να προσπαθούν να περιπλεύσουν από τη μια πλευρά την παράταξή τους, επεκτείνουν το μέτωπό τους και από τις δύο πλευρές. Με αυτόν τον τρόπο αποδυναμώνουν το κέντρο τους, όμως υπερφαλαγγίζουν τους αντιπάλους τους και από τις δύο πλευρές, αιφνιδιάζοντάς τους.
Φυσικά, σε αυτές τις τακτικές, μεγάλο ρόλο έπαιζε το φυσικό τοπίο και η ικανότητα πραγματοποίησης ενέδρας σε αυτό, προς αιφνιδιασμό του αντιπάλου, οι φιλικές ή εχθρικές ακτές και η συμβολή τους στη ναυμαχία, και πάνω απ’ όλα η ικανότητα των πληρωμάτων και η ετοιμότητα των διοικητών να αντιμετωπίσουν με στρατηγήματα τις αντίπαλες αξιώσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- De La Graviere, J. (1890), , Ιστορία του Ναυτικού των Αρχαίων Ελλήνων, μτφ. Κωνσταντίνος Ράδος, Αθήνα: Εκδ. Δημιουργία
- Συλλογικό Έργο (2005), Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τόμος 29, Αθήνα: Εκδ. Δομή
- Ηλιόπουλος, Ζ. Γ. «Οι περίτεχνες τακτικές της αρχαίας ναυμαχίας», στο Συλλογικό έργο (επιμ. Δοδόπουλος Γ.) Η επική Ναυμαχία της Σαλαμίνας Αθήνα: Εκδ. Πήγασος
