Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Ο νέος χρόνος είναι προ των πυλών και κάθε χρόνο τέτοια εποχή κάνω έναν βιβλιο-απολογισμό. Συνεχίζοντας τη συνήθεια των τελευταίων ετών, παρακάτω προτείνω 5 βιβλία με οικονομικο-κοινωνικό πρόσημο και 1 λογοτεχνικό.
«Ελλάδα, Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση: Η πολιτική οικονομία του Χρέους και της Κοινωνικής κατάρρευσης» (Φούσκας και Δημουλάς, 2015)
Η Ελλάδα έχει χρεοκοπήσει πολλές φορές από το 1826 και φαίνεται ότι το να ασχολείται κανείς με την Ελλάδα, σημαίνει ότι ασχολείται με ένα κράτος, του οποίου τα οικονομικά ήταν πάντα προβληματικά. Η Ελλάδα, με την κρίση αποπληρωμής χρέους και την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης του ΔΝΤ το 2012, έθεσε κατά πολλούς σε κίνδυνο το τραπεζικό σύστημα της Ευρώπης. Αιτία αυτής της αγωνίας δεν μπορεί να είναι μόνο η οικονομία, και οι συγγραφείς υιοθετούν μια ευρύτερη προοπτική, συμπεριλαμβάνοντας τη γεωγραφία, την ιστορία και την πολιτική. Εξετάζονται οι αδυναμίες και οι ιδιαιτερότητες της Ελλάδας, δηλαδή η φύση της, ως υποτελές κράτος ήδη από τον 19ο αιώνα και η υποτέλεια της εξωτερικής πολιτικής πρώτα στις Ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις (19ο αιώνα), στη συνέχεια στις Η.Π.Α. (μεταπολεμική περίοδος) και τώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η κρίση δεν έχει να κάνει μόνο με την Ελλάδα, αλλά πρέπει να ειδωθεί με μια συγκριτική προοπτική (Από τον πρόλογο του βιβλίου).
The Debt System: A History of Sovereign Debts and their Repudiation (Toussaint, 2019)
Αυτό το βιβλίο αφηγείται μια ιστορία εκμετάλλευσης και χρήσης του χρέους από τις δυτικές δυνάμεις για να πλουτίσουν σε βάρος άλλων εθνών. Ο συγγραφέας εστιάζει σε τέσσερεις χώρες: το Μεξικό, την Τυνησία, την Αίγυπτο και την Ελλάδα. Αφηγείται τον αντίκτυπο του διεθνούς χρέους με εντυπωσιακή λεπτομέρεια. Συνδέει τις ιστορίες εντοπίζοντας κοινά σημεία μεταξύ τους και κάνει παραλληλισμούς μεταξύ των εποχών, εστιάζοντας στον 19ο και τον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας δείχνει πώς η αποδοχή της ιερότητας του χρέους έχει χρησιμοποιηθεί ως μια εξαιρετικά αποτελεσματική δικαιολογία για ανήθικη δράση από την πλευρά των ισχυρών καπιταλιστικών εθνών που τους επιτρέπει να αντλούν πλούτο από άλλες χώρες, ενώ αποποιείται η ευθύνη τους για τυχόν αρνητικές συνέπειες που προκύπτουν από το διεθνές πιστωτικό σύστημα, από τον εαυτό τους σε αυτούς που υποφέρουν από τις επιπτώσεις των πράξεών τους. Τα δάνεια χορηγούνται από τράπεζες σε καπιταλιστικά έθνη με υψηλά επιτόκια και καταβάλλονται υπέρογκες προμήθειες. Σε περίπτωση που τα περιφερειακά έθνη αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην αποπληρωμή (όπως συμβαίνει συνήθως), οι κυβερνήσεις των εθνών, στα οποία εδρεύουν οι τράπεζες, στέκονται πίσω τους και συχνά είναι έτοιμες να αναλάβουν δράση, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης στρατιωτικής βίας -διεκδικώντας τη λεγόμενη ιερότητα του το χρέος ως δικαιολογία για μια τέτοια παρέμβαση- για την επιβολή της αποπληρωμής του χρέους, ακόμα και όταν οι συνθήκες καθιστούν την αποπληρωμή εξαιρετικά δύσκολη για τα χρεωμένα κράτη και είναι πιθανό να οδηγήσει σε φτωχοποίηση των τοπικών πληθυσμών (Armstrong, 2019).
«Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια» (Graeber, 2013)
Αυτό το βιβλίο, όπως αναφέρεται και στο οπισθόφυλλο, δεν είναι ένα ακόμα βιβλίο για το χρέος και τις επιπτώσεις του, όπως τόσα ακόμα που έχουν γραφτεί από οικονομολόγους και λοιπούς ειδικούς, αλλά συνιστά ένα προκλητικό ταξίδι στην ιστορία της ανθρωπότητας. Μέσα από τις σελίδες του, γίνεται αντιληπτό το είδος, το βάθος και η ποιότητα μιας έννοιας που από απλή ηθική στάση στη συμβίωση των ανθρώπων μετατράπηκε από την ιεραρχία, το κράτος, το χρήμα και τη βία σε βάρος. Στην ουσία, ο ανθρωπολόγος David Graeber λέει ότι μονάχα διαμέσου μιας γενικής ιστορικής κατανόησης του χρέους και της σχέσης του με τη βία, μπορούμε να εκτιμήσουμε την εποχή μας που τώρα γεννιέται. Εδώ προσπαθεί να καλύψει το ιστορικό μας κενό (Void Network, 2012). Το συναρπαστικό συμπέρασμα αυτής της έρευνας είναι ότι κατά τη μελέτη της οικονομικής ιστορίας, τείνουμε συστηματικά να αγνοούμε τον ρόλο της βίας, τον απόλυτα κεντρικό ρόλο του πολέμου και της δουλείας, στη δημιουργία και σχηματοποίηση των βασικών θεσμών, αυτού που σήμερα αποκαλούμε «οικονομία». Ο μεγάλος προβληματισμός που αφήνει να πλανάται, είναι ότι αν τέλει σκεφτούμε το χρέος έξω από τις δίδυμες ιδεολογικές χειροπέδες του κράτους και της αγοράς, τότε ανοίγουν συναρπαστικές δυνατότητες. Λόγου χάρη, μπορούμε να ρωτήσουμε: σε μια κοινωνία, όπου αυτή η θεμελίωση της βίας θα είχε εν τέλει αποταχθεί, τι ακριβώς θα όφειλαν οι ελεύθεροι άνθρωποι ο ένας στον άλλο; Τι είδους υποσχέσεις και δεσμεύσεις θα έκαναν μεταξύ τους;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Armstrong, P. (2019). The Debt System – book review. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 14/12/2021.
- Void Network (2012). “Χρέος: τα πρώτα 5000 χρόνια” από τον ανθρωπολόγο David Graeber. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 14/12/2021.
