Της Χριστίνας Κυράντζη,
Σε ένα ειδυλλιακό φυσικό τοπίο στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του Ολύμπου εδρεύει το μεσοβυζαντινό κάστρο του Πλαταμώνα, το οποίο χρονολογείται στην εποχή της φραγκοκρατίας. Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη σημερινή ομώνυμη κωμόπολη. Ο πύργος του είναι ένας από τους πιο εντυπωσιακούς ακρόπυργους σε ελληνικό κάστρο. Στην περιοχή αυτή, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές πηγές, υπήρχε η πόλις Ηράκλεια. Η θέση όπου χτίστηκε το κάστρο δεν ήταν τυχαία, καθώς ήταν στρατηγικής σημασίας, σημείο ελέγχου για το πέρασμα από τη Θεσσαλία στη Μακεδονία.
Στη θέση που χτίστηκε το κάστρο, πιθανόν να υπήρχε ήδη από τον 10ο αιώνα μ.Χ. ένα άλλο Βυζαντινό κάστρο. Λόγω της εξαιρετικής στρατηγικής θέσης του, το κάστρο του Πλαταμώνα υπήρξε αρκετές φορές στο προσκήνιο και στόχος αρκετών σημαντικών ιστορικών φυσιογνωμιών. Πιο συγκεκριμένα, μετά το τέλος της Δ΄ Σταυροφορίας το 1204, η πόλη παραχωρήθηκε στον Βονιφάτιο Μομφερατικό ως μέρος της Πιερίας, τμήμα του Βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Το κάστρο χρησιμοποιήθηκε αρχικά από ιππότες υπό τον Λομβαρδό Ρολάντο Πικέ μεταξύ του 1204 και το 1222. Έπειτα, πέρασε υπό τον έλεγχο του Θεόδωρου Κομνηνού Α΄ μέχρι που προσαρτήθηκε στο δεσποτάτο της Ηπείρου.
Οι πολεμικές συγκρούσεις, όμως, συνεχίστηκαν για αρκετό διάστημα μέχρι και το 1259, όταν η ευρύτερη περιοχή καταλήφθηκε από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας, Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο. Εξαιτίας της στρατηγικής του θέσης, το κάστρο δεν γινόταν να μείνει απαρατήρητο από τους Τούρκους. Ως αποτέλεσμα, υπήρξαν στο επόμενο διάστημα αρκετές συγκρούσεις μεταξύ των Τούρκων και των Ενετών, οι οποίοι το ανακαταλάμβαναν συνεχώς. Στη συνέχεια, πέρασε στη δικαιοδοσία των Ελλήνων. Οι Τούρκοι το εγκατέλειψαν οριστικά το 1897, όταν βομβαρδίστηκε από τον πλοίαρχο Σαχτούρη. Το κάστρο του Πλαταμώνα εμφανίζεται και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αφού βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, ακολούθησε η μάχη μεταξύ Νεοζηλανδών και Γερμανών, το 1941.
Όσον αφορά τα δομικά, αρχιτεκτονικά και οχυρωματικά χαρακτηριστικά, αρχικά στο κάστρο συναντούνται τρία βασικά χαρακτηριστικά των μεσαιωνικών φρουρίων. Ο πρώτος και ο δεύτερος περίβολος και ο κεντρικός πύργος. Εξωτερικά, έχει πολυγωνικό σχήμα και ενισχύεται με τρεις περιβόλους. Το κάστρο είναι διατηρημένο σε αρκετά καλή κατάσταση. Η είσοδος βρίσκεται ακόμη και σήμερα στη νοτιοανατολική πλευρά και είναι η μοναδική.
Στη βορειοανατολική πλευρά του κάστρου, υψώνεται ο επιβλητικός πύργος του, ο οποίος ήταν ο κεντρικός, σε οκταγωνικό σχήμα. Για λόγους ασφαλείας, η είσοδός του βρισκόταν περίπου στα δύο μέτρα πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο πύργος αυτός παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με τον Λευκό Πύργο της Θεσσαλονίκης. Ένα από αυτά είναι η τοιχοποιία. Πάνω από τις δύο πύλες υπήρχε και άλλος πύργος. Σήμερα, όμως, δε σώζεται. Το ύψος των τειχών του κάστρου διέφερε, καθώς δεξιά της εισόδου ήταν ψηλότερα από την αριστερή πλευρά. Στο εσωτερικό του κάστρου, υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Είναι η μοναδική που έχει σωθεί, καθώς στα όρια εντός του υπήρχαν και άλλοι ναοί, πιθανόν της βυζαντινής περιόδου. Κατά την τουρκοκρατία, ο ναός της Αγίας Παρασκευής είχε μετατραπεί σε τζαμί.
Το Κάστρο του Πλαταμώνα πέρασε από αρκετές φάσεις και από την εποπτεία πολλών ιστορικών προσώπων, όμως έχει καταφέρει να διασωθεί μέχρι τη σημερινή εποχή σε έναν μεγάλο βαθμό. Σήμερα, βρίσκεται υπό την ευθύνη της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, είναι επισκέψιμο και τους καλοκαιρινούς μήνες λαμβάνουν χώρα εκδηλώσεις στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ολύμπου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το κάστρο του Πλαταμώνα, Λοβέρδου – Τσιγαρίδα Αικατερίνη, Υπουργείο πολιτισμού. Ταμείο αρχαιολογικών πόρων και απαλλοτριώσεων., Αθήνα, 2006
- Δήμος Δίου-Ολύμπου, dion-olympos.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Βυζαντινό κάστρο στον Πλαταμώνα, odysseus.culture.gr, διαθέσιμo εδώ.
