Του Βασίλη Χουρσανίδη,
Οι συνηθέστερες στη συναλλακτική ζωή υποχρεώσεις είναι οι χρηματικές. Είναι το πιο σύνηθες στην πράξη φαινόμενο, κατά το οποίο κάποιος έχει έναντι άλλου προσώπου μια υποχρέωση προς καταβολή κάποιου χρηματικού ποσού. Αυτό δε που πρωτίστως ενδιαφέρει τα μέρη σε μία συναλλαγή με φυσικό χρήμα (το οποίο όλο και τείνει να υποχωρεί έναντι του λογιστικού και του ηλεκτρονικού χρήματος) είναι όχι ο υλικός φορέας ενσωμάτωσης του χρήματος, αλλά η ίδια η αξία που αυτός ενσωματώνει. Και αυτό διότι το χρήμα συνιστά το μόνο νόμιμο και υποχρεωτικό μέσο διενέργειας πληρωμών και ανταλλαγής αγαθών, καθώς και το κοινό σημείο αναφοράς για τη μέτρηση της αξίας των αγαθών, που βρίσκονται σε κυκλοφορία.
Το χρήμα δεν είναι μονοσήμαντο. Κάθε κράτος ή συνασπισμός κρατών (π.χ. ΟΝΕ) εκδίδει το δικό του χρήμα, το οποίο αποτελεί το νόμιμο μέσο πληρωμών εντός της δικαιοδοσίας του. Μάλιστα, το χρήμα προσδιορίζεται με βάση μία νομισματική μονάδα (ευρώ, δολάριο, λίρα κτλ). Ο συνηθέστερος δε τρόπος εμφάνισής του στις συναλλαγές παραμένει ακόμα και σήμερα η ενσωμάτωση του σε υλικό φορέα, τα κέρματα και τα τραπεζογραμμάτια (φυσικό χρήμα). Καθένα από αυτά έχει επάνω του έναν αριθμό, ο οποίος υποδηλώνει τον αριθμό των νομισματικών μονάδων που ενσωματώνει. Αυτός ο αριθμός αποτελεί την ονομαστική αξία του χρήματος. Πέρα από αυτή την αξία, το χρήμα έχει και αγοραστική αξία, η οποία καθορίζεται από την κτητική του δύναμη, δηλαδή από το πόσα οικονομικά αγαθά μπορεί κανείς να προμηθευτεί χρησιμοποιώντας το, καθώς και συναλλαγματική αξία, δηλαδή αξία σε σχέση με άλλα νομίσματα, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσω των συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Από νομική άποψη κρίσιμη στις συναλλαγές στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων είναι η ονομαστική του αξία. Αυτό ακριβώς σημαίνει νομιναλιστική αρχή ή αρχή της ονομαστικής αξίας, όπως λέγεται. Αυτό δε είναι σημαντικό διότι η ονομαστική αξία είναι απολύτως αμετάβλητη, σε αντίθεση με τις άλλες δύο που εκτέθηκαν. Πράγματι, ένα χαρτονόμισμα των 50 ευρώ πάντοτε θα ενσωματώνει 50 νομισματικές μονάδες ευρώ. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι πάντοτε η κτητική του δύναμη και η αντιστοιχία του με άλλα συναλλάγματα θα είναι η ίδια. Μάλιστα, κάθε λεπτό η αγοραστική του αξία αυξομειώνεται, κάθε λεπτό μειώνεται ή αυξάνεται ο αριθμός των αγαθών που μπορεί κανείς να προμηθευτεί με ένα χαρτονόμισμα των 50 ευρώ, κι αυτό αποτελεί απόρροια πολλών παραγόντων που διαμορφώνουν τις πληθωριστικές και αποπληθωριστικές τάσεις, κυρίως όμως της προσφοράς και της ζήτησης και της ποσότητας χρημάτων που βρίσκονται σε κυκλοφορία.
Όπως όμως προαναφέρθηκε, κρίσιμη κατά κανόνα είναι η ονομαστική του αξία. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μία χρηματική οφειλή, μία οφειλή συγκεκριμένης χρηματικής ποσότητας, είναι αμετάβλητη στο χρόνο. Τυχόν υποτίμηση ή ανατίμηση του νομίσματος αναφοράς μεταξύ του χρόνου δημιουργίας της και του χρόνου καταβολής της δεν επηρεάζει το ύψος της. Ο οφειλέτης οφείλει την ίδια χρηματική ποσότητα, ακόμα κι αν εν τω μεταξύ η κτητική δύναμη του νομίσματος αναφοράς έχει μειωθεί σε σχέση με το χρόνο δημιουργίας της οφειλής. Γι’ αυτό και λέγεται ότι στις χρηματικές οφειλές τον κίνδυνο υποτίμησης του νομίσματος φέρει ο δανειστής και όχι ο οφειλέτης. Όμως, και η αντίστροφη όψη αυτού είναι ότι τυχόν ανατίμηση λειτουργεί προς όφελος του δανειστή. Σε κάθε περίπτωση, αυτός που δεν βλάπτεται διόλου στη νομιναλιστική αρχή είναι ο οφειλέτης, ο οποίος οφείλει πάντοτε το ίδιο ποσό ανεξαρτήτως τυχόν μεταβολών στην πραγματική αξία του νομίσματος αναφοράς. Κι αυτός είναι και ο λόγος που κρατεί σχεδόν απόλυτα η νομιναλιστική αρχή, δηλαδή η ασφάλεια των συναλλαγών και η αποτροπή του ενδεχομένου οι οφειλέτες να υφίστανται δυσμενείς αυξήσεις των χρεών τους εξαιτίας παραγόντων για τους οποίους δεν ευθύνονται. Αυτό θα λειτουργούσε ανασταλτικά στις συναλλαγές και θα αύξανε κατακόρυφα τις αποταμιευτικές τάσεις εις βάρος της ανάπτυξης.
Υπό το καθεστώς της δραχμής, ενός κατά βάση αδύναμου νομίσματος, η αρχή αυτή λειτουργούσε συνήθως εις βάρος του δανειστή. Υπό το καθεστώς όμως του ευρώ, ενός ισχυρού νομίσματος, η αρχή αυτή προσφέρει γενική ασφάλεια και σταθερότητα, καθώς ο πληθωρισμός κινείται συνήθως σε χαμηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα το χρήμα να χάνει αργά και σταθερά, χωρίς απότομες μεταβολές, την αξία του, ώστε και οι δανειστές να μην βγαίνουν ιδιαίτερα χαμένοι. Αυτό, δε κυρίως, διότι λόγω της σταθερότητας του πληθωρισμού, η υποτίμηση του νομίσματος είναι ευχερώς υπολογίσιμη από τους δανειστές, οι οποίοι έτσι μπορούν να αντισταθμίσουν τη ζημία τους με συνομολόγηση επιτοκίων που υπερβαίνουν τον πληθωρισμό, πάντοτε εντός των ορίων της νομιμότητας (μη υπέρβαση ανώτατων επιτρεπτών βάσει νόμου δικαιοπρακτικών επιτοκίων -> τοκογλυφία).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Επιτομή Γενικού Ενοχικού Δικαίου, Απόστολος Γεωργιάδης, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2016
