Της Ευαγγελίας Ανδρεδάκη,
Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, που ξεχασμένα καρτερούσαν στο πατάρι τη στιγμή να λάμψουν ξανά, βρίσκονται πια στολισμένα κι αγέρωχα σε κάθε σπίτι, τα πολύχρωμα στολίδια, πιο λαμπερά από ποτέ, διακοσμούν τα πράσινα κλαδιά τους και το φωτεινό αστέρι στην κορυφή τους «σαν στέμμα» βρίσκεται κι εκείνο στη θέση του. Όλα σύμβολα παγιωμένα, μέρος μίας παράδοσης αιώνων που σαν κλασσικό παραμύθι ζωντανεύει, καθώς οι γιορτινές μέρες μας οδηγούν προς τα Χριστούγεννα, περνώντας από γενιά σε γενιά σαν πολύτιμη κληρονομιά, διατηρώντας πάντα το πέπλο μυστηρίου που ανέκαθεν υπήρχε από εκείνη την πρώτη νύχτα των πρώτων Χριστουγέννων.
Την εποχή αυτή, που οι μεγάλοι γίνονται για λίγο ξανά παιδιά και παρασύρονται από ιστορίες φαντασίας ταξιδεύοντας, όπως οι τρεις μάγοι, χωρίς πυξίδα, σε έναν κόσμο μακριά από τον ρεαλισμό και την επιστημονική ακρίβεια, η μαγεία των γιορτών φαίνεται να αναβιώνει χωρίς να αφήνει απορίες για τα παράδοξα και ανεξήγητα που την ακολουθούν. Όταν, όμως, οι μέρες των εορτών περάσουν, τα δέντρα φυλαχτούν ξανά στο πατάρι, τα στολίδια χάσουν την λάμψη τους και εμείς επιστρέψουμε στην ορθολογική μας πραγματικότητα, αμφιβολίες και ερωτήματα θα αρχίσουν να εγείρονται για όλα αυτά που πλέον δεν θα φαντάζουν τόσο βέβαια.
Ποιοι είναι, λοιπόν, οι μύθοι και οι αλήθειες γύρω από τα Χριστούγεννα;
1) Μύθος: Ανέκαθεν στην Ελλάδα στολίζαμε δέντρο
Ίσως για τους νεότερους η παράδοση του χριστουγεννιάτικου δέντρου να αποτελεί μονόδρομο. Όμως για τους παλαιότερους, όσους θυμούνται την εποχή πριν την παγκοσμιοποίηση και την ενοποίηση των διεθνών αγορών που έφεραν τον μιμητισμό και την μαζοποίηση, το «καραβάκι» αποτελούσε τον κατεξοχήν ελληνικό στολισμό, απόρροια της έντονης ενασχόλησης των Ελλήνων με τη θάλασσα και της ιδιαίτερης σχέσης τους με αυτή.
2) Μύθος: Το έλατο επιλέχθηκε τυχαία
Από την αρχαιότητα ο στολισμός δέντρων σε γιορτές ήταν μία συνηθισμένη πρακτική, λόγω της ιερότητας που αποδιδόταν σε αυτά. Από τους ειδωλολάτρες μέχρι τους Χριστιανούς, η ιδέα της διασύνδεσης του ανθρώπου με τη φύση οδήγησε στην αντίληψη της σπουδαιότητας των δέντρων ως πηγή ζωής. Το έλατο συγκεκριμένα δεν αποτέλεσε μία τυχαία επιλογή, αλλά μία αιτιολογημένη εξήγηση. Όσο κρύο κι αν κάνει, το έλατο δεν χάνει τα φύλλα του, αλλά ακόμη και στον πιο βαρύ χειμώνα παραμένει καταπράσινο και ανθισμένο. Η ιδιότητα του αυτή ταυτίστηκε σταδιακά με την αιώνια ζωή του Χριστού, ενώ το τριγωνικό του σχήμα θεωρήθηκε αναπαράσταση της Αγίας Τριάδας και το καθιέρωσε ως το απόλυτο σύμβολο των Χριστουγέννων.
3) Αλήθεια: Το πνεύμα των Χριστουγέννων σταμάτησε τον πόλεμο
Τα μεσάνυχτα της παραμονής Χριστουγέννων του 1914, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι πυροβολισμοί από τα γερμανικά στρατεύματα έπαψαν και μέσα στην ξαφνική σιγή άρχισαν να ακούγονται χριστουγεννιάτικες μελωδίες και τραγούδια. Οι Γερμανοί βγήκαν από τα χαρακώματα πηγαίνοντας προς τα χαρακώματα των συμμάχων φωνάζοντας «Καλά Χριστούγεννα». Η καχυποψία της αρχής από τους στρατιώτες των συμμάχων, οι οποίοι θεώρησαν την κίνηση αυτή ως κόλπο των Γερμανών, αντικαταστάθηκε σύντομα, καθώς και εκείνοι βγήκαν από τα χαρακώματα, κάνοντας χειραψίες με τους αντιπάλους τους. Η εκεχειρία κράτησε λίγες μέρες και κατά την διάρκειά της οι στρατιώτες τραγούδησαν και στο τέλος έπαιξαν ποδόσφαιρο.
4) Μύθος: Η ανταλλαγή δώρων τα Χριστούγεννα τηρείται ως συνέχεια της χειρονομίας των μάγων οι οποίοι έκαναν δώρα στον Ιησού
Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι αντάλλασσαν δώρα στις 25 και 26 Δεκεμβρίου αιώνες πριν να έρθει ο Χριστός, πράγμα που αποτελούσε μέρος των εορτασμών του ηλιοστασίου. Οι μάγοι προσέφεραν δώρα στον Ιησού, και όχι μεταξύ τους, σε αρμονία με το έθιμο εκείνης της εποχής για την περίπτωση που κάποιος επισκεπτόταν ένα σημαντικό πρόσωπο. Η ανταλλαγή δώρων, έτσι, όσο κι αν βρίσκεται περιτυλιγμένη από αξίες όπως η ένδειξη αγάπης και στοργής, ανταποκρίνεται περισσότερο στην σύγχρονη καπιταλιστική νοοτροπία και όχι στον πνεύμα της προσφοράς και της αλληλοβοήθειας.
5) Μύθος: Ο Άγιος Βασίλης είναι ένας
Πολλά θα μπορούσαν να γραφτούν για τη μορφή και το έθιμο του Άγιου Βασίλη, εκείνου που μέσα σε μία νύχτα επισκέπτεται όλα τα παιδιά του κόσμου, αφήνοντας δώρα και πραγματοποιώντας τις ευχές τους. Η ύπαρξή του κινείται ανάμεσα στα όρια του μύθου και της πραγματικότητας. «Άγιος Βασίλειος» για εμάς, «Σάντα Κλάους» ή “Father Christmas” των Άγγλων, «Περ Νοέλ» των Γάλλων, «Σίντερ-Κλάας» (Άγιος Νικόλαος) των Ολλανδών, ο «Βάιναχτσμαν» των Γερμανών, ο «Λαμ-Κουνγκ-Κουνγκ» των Κινέζων, ο «Χοτέισο» των Ιαπώνων, “Babbo Natale” των Ιταλών, ο «Άγιος των Πάγων» των Ρώσων και πάει λέγοντας. Η σημερινή εικόνα του Άγιου Βασίλη είναι προϊόν του Αμερικανού σχεδιαστή Haddon Sundblom, ο οποίος δημιούργησε την εικόνα του Αγίου για να την εντάξει σε διαφημίσεις της Coca-Cola, παγιώνοντας την εμφάνισή του και ειδικά τα κόκκινα ρούχα μέσα από την μακροχρόνια χρήση, αλλά και τη δημοτικότητα της διαφήμισης. Στα ελληνικά δεδομένα, η μετατροπή αυτή φαίνεται να πέρασε περίπου στη δεκαετία του ‘50-‘60 κυρίως στον αστικό πληθυσμό, από τους Έλληνες μετανάστες, που με τις ευχετήριες κάρτες τους εισήγαγαν το «δυτικό» Άι-Βασίλη.
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χριστούγεννα: Μύθοι και αλήθειες, Jenny.gr, διαθέσιμο εδώ
- Χριστούγεννα: Μύθοι, αλήθειες, περίεργα, The Toc, διαθέσιμο εδώ
- Χριστούγεννα: Αλήθειες ή μύθοι;, Wol JW, διαθέσιμο εδώ
- Τι συμβολίζει το Χριστουγεννιάτικο δέντρο;, Coolweb, διαθέσιμο εδώ
- Μύθοι και αλήθειες για τον Άγιο Βασίλη, Έθνος, διαθέσιμο εδώ
