Της Αλεξάνδρας Γκασδρόγκα,
Αν κάτι θα μπορούσε να συνδέσει τον αρχαίο τραγικό Ευριπίδη, τον φυσιοδίφη Κάρολο Δαρβίνο, τον συγγραφέα Αλέξανδρο Δουμά και τον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη, αυτό είναι ο υπερτονισμός της ομαδικότητας και της συνεργασίας σε πολλά σημεία του έργου του καθενός ως βασικό παράγοντα για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Παίρνοντας τη σκυτάλη μεταξύ άλλων και οι Αμερικανοί και Γερμανοί ψυχολόγοι που εντρύφησαν στη μουσική παιδαγωγική, τοποθετούν το ομαδικό μάθημα μουσικής πολύ ψηλά στην πυραμίδα των αποτελεσματικών διδακτικών πρακτικών, εντάσσοντάς το ως βασικό στοιχείο σε εκπαιδευτικές μεθόδους όπως οι Suzuki, Feldenkrais κλπ.
Σε δύο βασικούς τομείς της μουσικής εντάσσεται το ομαδικό μάθημα, τον θεωρητικό και τον πρακτικό. Στον θεωρητικό τομέα, το μάθημα γίνεται τις περισσότερες φορές σε ομάδες ομοιογενείς, με άτομα παρόμοιου θεωρητικού υπόβαθρου που έχουν αντίστοιχες θεωρητικές βάσεις και δεξιότητες (π.χ. μάθημα αρμονίας, ιστορίας της μουσικής, ακουστικών ασκήσεων κλπ). Συναντάται λιγότερο συχνά στο μουσικό πρόγραμμα σπουδών, αλλά είναι εξίσου σημαντικό το ομαδικό μάθημα στο ίδιο το όργανο, κατά τη μορφή οργανικού συνόλου ομοιογενούς (πχ τρίο ή κουαρτέτο εγχόρδων) είτε ετερόκλητου (πχ μικτής σύνθεσης, σύνολο μουσικής δωματίου, ορχήστρα). Διαφορετικοί ως προς το ειδικότερο αντικείμενο ενασχόλησής τους, ο θεωρητικός και πρακτικός τομέας ενώνουν τα μέλη μίας τάξης ή ενός συνόλου με τη χρήση των αντίστοιχων μέσων και τεχνικών.
Οι δύο αυτοί τομείς χρήζουν διαφορετικής προσέγγισης, αλλά συγκλίνουν στα οφέλη που αποκομίζει ο μαθητής από το εκάστοτε ομαδικό μάθημα. Η ανάπτυξη της συνεργατικότητας και της ευγενούς άμιλλας, σε συνδυασμό με την αίσθηση του «ανήκειν», αλλά και το σεβασμό στην ιεραρχία της ομάδας, επιδρά καταλυτικά στη διαμόρφωση ενός υγιούς μουσικού και εν γένει κοινωνικού προφίλ, ιδιαίτερα στις μικρότερες ηλικίες. Η δυναμική, επίσης, της ομάδας, «έμβολο» στην επίτευξη ενός επιθυμητού μουσικού στόχου, δεν επικαλύπτει τον μαθητή ως αυτόνομη και ανεξάρτητη μουσική προσωπικότητα. Αντιθέτως, μέσα από την ομαδική δουλειά ο μουσικός καλείται να λειτουργήσει ως αυτόφωτο μέρος του όλου, επωμιζόμενος την ευθύνη να περατώσει και να παρουσιάσει στο σύνολο το μουσικό μέρος που του έχει ανατεθεί.
Δεν είναι, όμως, λίγες και οι δυσκολίες που προκύπτουν κατά τη διδακτική πράξη. Εξαιτίας αυτού, αμφισβητείται συχνά και η αποτελεσματικότητα του ομαδικού έναντι του ατομικού μαθήματος και ο βαθμός της αναγκαιότητάς του στο μουσικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Για να κατανοήσουμε τα εμπόδια που καλείται να διαχειριστεί ένας καθηγητής κατά τη διάρκεια ενός ομαδικού μαθήματος, αξίζει να προσέξουμε τη σύνθεση του «σώματος», δηλαδή της ομάδας. Έχουμε μπροστά μας ένα σύνολο πολυμερές, μικρότερο ή μεγαλύτερο με διαφορετικές μουσικές προσωπικότητες, διαφορετικούς τύπους μαθητών, συχνά και διαφορετικές ηλικίες. Ο διστακτικός-ντροπαλός, για παράδειγμα, μαθητής καλείται να συνυπάρξει με τον ορμητικό- εξωστρεφή, σε ένα υγιές κλίμα που ο καθηγητής θα πρέπει να δημιουργήσει. Στο ίδιο κλίμα χρειάζεται επίσης να παρακινηθούν αυτοί οι δύο, παράδειγμα, διαφορετικοί τύποι μαθητών στον ίδιο βαθμό και να διατηρήσουν στο μάθημα αμείωτο κατά το δυνατόν το ενδιαφέρον τους. Τέλος, συχνά παρατηρείται το φαινόμενο της «αλληλοεπικάλυψης» μεταξύ των μαθητών, ώστε οι λιγότερο διαβασμένοι να «ξεφύγουν» από τον έλεγχο του καθηγητή. Και αυτή η περίπτωση χρειάζεται έναν ιδιαίτερο τρόπο διαχείρισης, ώστε ο μαθητής να αισθάνεται άνετα να δείξει τις όποιες αδυναμίες του, αλλά και να παρακινηθεί να γεφυρώσει με τη βοήθεια του διδάσκοντα το χάσμα με την υπόλοιπη ομάδα.
Τελικά, λένε πολλοί, μήπως θα πρέπει να δώσουμε περισσότερη προσοχή στο ατομικό μάθημα παρά στο ομαδικό, στην προσπάθεια δημιουργίας καλύτερων μουσικών; Η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση. Κι αυτό γιατί η έννοια ενός καλού μουσικού δεν ταυτίζεται αποκλειστικά και μόνο ούτε με αυτή της «καλοκουρδισμένης μηχανής», αλλά ούτε και με εκείνη του «οργανοπαίκτη διασκεδαστή». Η εξατομικευμένη δουλειά του ιδιαίτερου μαθήματος, που μπορεί να επιφέρει την άρτια τεχνική και τη μέγιστη μουσική κατάρτιση, θα πρέπει να συνδυαστεί εξαρχής και με τη συνύπαρξη με άλλους μαθητές. Το ίδιο το αντικείμενο στην ουσία του βασίζεται σε έναν κύκλο που έχει κέντρο του το κοινό και τους ίδιους τους μουσικούς, οι οποίοι συμμετέχουν στη μουσική μέθεξη. Ένας καλά καταρτισμένος, λοιπόν, μουσικός χρειάζεται την επαφή και τη συνεργασία με τους ανθρώπους γύρω του, αλλά και το ίδιο το σύνολο έχει ανάγκη ισχυρές μουσικές οντότητες για να διαχυθούν οι μουσικές ιδέες στο χώρο του ακροατηρίου στη βέλτιστη μορφή τους.
Η ομαδικότητα διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μίας υγιούς μουσικής προσωπικότητας, γι’ αυτό και χρειάζεται να έχει θέση αντίστοιχη με εκείνη του ατομικού μαθήματος στη μουσική παιδαγωγική πράξη. Ο μουσικός είναι πρωτίστως άνθρωπος και ως εκ φύσεως κοινωνικό ον, που συνεργάζεται για να μεταδώσει ως μέλος μίας ισχυρής καλλιτεχνικής γροθιάς τις αισθητικές ιδέες στους γύρω του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Anselm Ernst, Lehren und Lernen im Instrumentalunterricht, Schott Verlag, Mainz 2012
- Η μέθοδος Suzuki, arsmusicalisodeio.com, Διαθέσιμο εδώ
- H μέθοδος Feldenkrais για τους μουσικούς, dspace.lib.uom.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Πρόταση εφαρμογής ομαδικής διδασκαλίας πιάνου σε αρχάριους μαθητές της Α’ Γυμνασίου των Μουσικών Σχολείων, dspace.lib.uom.gr, Διαθέσιμο εδώ
