Της Γλυκερίας Σταύρου,
Το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ένα βαθύ ιστορικό κυρώσεων εδώ και δεκαετίες τώρα. Όλα ξεκίνησαν με τη Συνθήκη μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, που το Ιράν ενέκρινε το 1967, ωστόσο φαινόταν ότι θα αθετεί, ενώ η έριδα κορυφώθηκε με την ανατροπή του φιλο-Αμερικανού Σάχη το 1979, από τον Αγιατολάχ Ruhollah Khomeini. Το ιστορικό των κυρώσεών τους πρόκειται να διερευνηθεί, καθώς η έριδα μεταξύ των δύο κρατών, αναζωπυρώθηκε με την Προεδρία Trump.
Στις 4 Νοεμβρίου του 1979, Ιρανοί μαθητές προχώρησαν στην κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας, κρατώντας περισσότερους από 60 Αμερικανούς πολίτες ως ομήρους. Το γεγονός αυτό κράτησε για 444 ημέρες. Ο τότε Πρόεδρος των Η.Π.Α., Jimmy Carter, διέταξε το πάγωμα των ιρανικών περιουσιακών στοιχείων, αξίας 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων, και τις ιρανικές εισαγωγές στις Η.Π.Α. Οι κυρώσεις αυτές ήρθαν ως μια πιο σκληρή τιμωρία, καθώς η κρίση των ομήρων διαρκούσε περισσότερο από όσο προέβλεπαν. Οι διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών και η επισιτιστική βοήθεια διακόπηκαν, ενώ όλα τα ιρανικά ιδρύματα στη χώρα έκλεισαν. Όλες οι κυρώσεις αυτές δεν ήταν τόσο αποτελεσματικές όσο αναμενόταν, και οι όμηροι απελευθερώθηκαν μόνο όταν ο Carter έχασε την εκλογική αναμέτρηση από τον Reagan.
Η θύελλα των κυρώσεων συνεχίστηκε το 1984, με νέο κύμα μέτρων. Το Ιράν βρισκόταν σε πόλεμο από το 1980 με την εισβολή του Ιράκ, που θα διαρκούσε έως το 1988. Οι Η.Π.Α. φαινόταν να παίρνουν σταδιακά το μέρος του Ιράκ. Η υποτροπή των σχέσεών τους οφειλόταν στη βομβιστική επίθεση του 1983, στην αμερικανική βάση της Βηρυτού, πρωτεύουσας του Λιβάνου, που σκότωσε 241 άτομα του αμερικανικού προσωπικού. Αργότερα, αποδόθηκαν ευθύνες στη Hezbollah και την ιρανική ανάμιξη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το εμπάργκο ιρανικών εισαγωγών αργού πετρελαίου που ακολουθήθηκε από κυρώσεις σε όλα τα ιρανικά προϊόντα. Το Ιράν ονομάστηκε ως “state sponsor of terrorism” από τον Raegan, δηλαδή, ότι υποστήριζε την τρομοκρατία. Το Ιράν δεν μπορούσε πλέον να αγοράσει οπλισμό από τις Η.Π.Α., ενώ ο δανεισμός χρηματικών ποσών ήταν πλέον εξαιρετικά δύσκολος.
Το 1992, οι Η.Π.Α. εγκρίνουν την πράξη μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων των χωρών Ιράν-Ιράκ. Η πράξη αυτή αναφέρει πως: «Έίναι πολιτική των Η.Π.Α. να αντιτίθενται σε οποιαδήποτε μεταφορά αγαθών ή τεχνολογίας στο Ιράκ ή το Ιράν, όποτε υπάρχει λόγος να πιστεύεται ότι μια τέτοια μεταφορά θα μπορούσε να συμβάλει στην απόκτηση χημικών, βιολογικών, πυρηνικών ή προηγμένων συμβατικών όπλων από τη χώρα αυτή».
Το 1996, εγκρίνεται η πράξη για τις κυρώσεις στο Ιράν και τη Λιβύη, που σκόπευε στην τιμωρία πιθανών επενδυτών στη βιομηχανία πετρελαίου του Ιράν, καθώς αυτό θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει όπλα μαζικής καταστροφής, ή ακόμα και τρομοκρατικές ομάδες. Πάνω από 20 εκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις για πετρέλαιο και αέριο τον χρόνο είχαν ως συνέπεια κυρώσεις στις εταιρείες αυτές. Ακόμα, ο Πρόεδρος Bill Clinton απαγόρευσε την εξαγωγή υπηρεσιών και αγαθών από τις Η.Π.Α. στο Ιράν και το αντίστροφο.
Τα συμβάντα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 συμπεριέλαβαν τη χώρα στον «άξονα του κακού», σύμφωνα με τον τότε Πρόεδρο των Η.Π.Α., George W. Bush, και οι σχέσεις των δύο χωρών, για μια ακόμα φορά, κατρακύλησαν. Οι κυρώσεις έσφιξαν, και όποιο πρόσωπο ή επιχείρηση βοηθούσε το Ιράν, θα τιμωρούταν. Η Προεδρία Obama χειροτέρευσε τις υπάρχουσες κυρώσεις, ενώ τη θέση των Η.Π.Α. υποστήριζαν και άλλες χώρες, με επιπλέον οικονομικές και πολιτικές κυρώσεις. Ο πληθωρισμός και η ανεργία κορυφώθηκαν στη χώρα.
Παρά την οικονομικά ρημαγμένη κατάσταση της χώρας, ο εμπλουτισμός ουρανίου συνέχισε, προκαλώντας παγκόσμια ανησυχία. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε διάφορα ψηφίσματα για να θέσει ένα τέλος στη στάση αυτή. Οι νέες κυρώσεις των Η.Π.Α., στις 31 Δεκεμβρίου του 2011, στόχευαν σε κυρώσεις στις χώρες που εισήγαγαν ιρανικό πετρέλαιο και δεν θα το μείωναν δραστικά τους επόμενους έξι μήνες.
Τον Νοέμβριο του 2013, ο Υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Javad Zarif, συναντιέται στη Γενεύη με τους P5+1 και την Ύπατη Εκπρόσωπο της ΚΕΠΠΑ, για να διαπραγματευτούν ένα σχέδιο κοινής δράσης, το οποίο και υπεγράφη στις 24 του μήνα. Το σχέδιο αυτό αφορούσε τη μείωση του εμπλουτισμού ουρανίου κατά 20%, ενώ θα επέτρεπε την επιτήρηση της διαδικασίας στο Ιράν από άτομα του ΟΗΕ. Το αντάλλαγμα θα ήταν η μερική ανακούφιση από τους δασμούς που είχαν θέσει οι Η.Π.Α. Αυτό εμπεριείχε την άρση της απειλής των κυρώσεων σε ξένες εταιρείες που ασχολούνται με τον τομέα αυτοκινήτων του Ιράν, ή αγοράζουν ιρανικά πετροχημικά.
Η φαινομενικά υπάκουη στάση του Ιράν οδήγησε στην υπογραφή του πολυσυζητημένου “Joint Comprehensive Plan of Action” (JCPA), με αποτέλεσμα την ανακούφιση της χώρας από τους δασμούς που σχετίζονται με τα πυρηνικά.
Η παραπάνω συμφωνία, που καλλιεργήθηκε επί θητείας Obama, βρέθηκε σε αδιέξοδο με την Προεδρία Donald Trump. Στις 8 Μαΐου το 2018, οι Η.Π.Α. αποχώρησαν από τη συμφωνία αυτή, οι κυρώσεις επανήλθαν και δύο χρόνια διαπραγματεύσεων χάθηκαν στα τάρταρα. Η αποχώρηση αυτή δικαιολογήθηκε, κάνοντας λόγο για μια «ελλαττωματική συμφωνία». «Αυτή ήταν μια φρικτή μονόπλευρη συμφωνία που δεν έπρεπε να είχε γίνει ποτέ, μα ποτέ», είπε ο Trump. Το Ιράν είδε, το 2019, τις κυρώσεις να στενεύουν, γι’ αυτό και η συμπεριφορά του ξεκίνησε να αλλάζει. Το εμπλουτισμένο του ουράνιο αυξήθηκε πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια, ενώ μείωσε τη δυνατότητα επιτήρησης πολλών ειδικών.
Στις 3 Ιανουαρίου του 2020, ο πανίσχυρος στρατηγός Qasem Soleimani δολοφονήθηκε από πυραύλους που εκτοξεύθηκαν από αμερικανικά drones στο Ιράκ, με εντολή του Trump. Αυτό συνέβη αφότου πολιτοφυλακή που υποστηρίζεται από το Ιράν, εισέβαλε στην πρεσβεία των Η.Π.Α. στη Βαγδάτη και πέταξε πέτρες στις δυνάμεις τους, έπειτα από διαμαρτυρίες Ιρανών για αεροπορικές επιδρομές των Η.Π.Α.
Οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν, αδιαμφησβήτητα, για μια ακόμα φορά, υποτροπιάσει. Αυτό που μένει να γίνει, είναι η έμπρακτη επαναπροσέγγιση. Η Προεδρία του Joe Biden φαίνεται να κρατά μια πιο διαλλακτική στάση. Οι ομιλίες με τον Ιρανό ομόλογό του ξεκίνησαν τον Μάιο του 2021. Η Προεδρία Biden θέλει την επαναφορά της συμφωνίας για τα πυρηνικά, ωστόσο, το Ιράν αναμένει πρώτα την ανακούφιση από τις κυρώσεις, και μετά σκοπεύει να επιστρέψει στην υπάκουη στάση του. Η διάθεση υποχωρήσεων θα δείξει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ashish K. S. (2018, May 8). A Brief History of Sanctions on Iran. Atlantic Council, Διαθέσιμο εδώ.
- Blakemore, E. (n.d.). U.S.-Iran Tensions: From Political Coup to Hostage Crisis to Drone Strikes. HISTORY. Διαθέσιμο εδώ
- Landler, M. (2018, May 2). Trump Abandons Iran Nuclear Deal He Long Scorned. New York Times, Διαθέσιμο εδώ.
