Του Γιώργου Σγούρδα,
Το χορωδιακό τραγούδι είναι ένας από τους πιο αρχέγονους τρόπους, για να κάνει κανείς μουσική. Μία από τις αρχαιότερες καταγραφές του είδους συναντώνται στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, με τη θέση του «χορού» στο αρχαίο ελληνικό δράμα, υμνωδίες όπως για παράδειγμα τα Δελφικά Παραγγέλματα, αλλά ακόμη και την απαγγελία έργων, όπως τα Oμηρικά Έπη.
Αργότερα, στο Μεσαίωνα διαμορφώθηκαν τα λεγόμενα «μέλη» όπως το Αμβροσιανό και το Γρηγοριανό στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και το Βυζαντινό στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μέλη τα οποία προορίζονταν για χορωδιακή απόδοση αναπτύχθηκαν ακόμη και στη σημερινή Ισπανία και Ρωσία. Όλα τα είδη σε αυτό το σημείο, μαζί με το αρχαίο ελληνικό, είναι ακόμη μονοφωνικά, δηλαδή τα διάφορα μέλη της χορωδίας τραγουδούσαν την ίδια μελωδία. Δοκιμάστε να κάνετε μία σύγκριση στο Γρηγοριανό και το Βυζαντινό μέλος και να εντοπίσετε ομοιότητες ή διαφορές.
Τη μεγάλη καινοτομία έφερε η δύση, με την επινόηση της λεγόμενης «πολυφωνίας». Πλέον, η χορωδία διασπάται σε μέρη που τραγουδούν ανεξάρτητα και η Σχολή της Notre Dame (12oς – 13ος αι.) όπως και η Γαλλο-Φλαμανδική Σχολή (14ος – 16ος αι.) φέρνουν σημαντικές καινοτομίες. Ακούστε έναν από τους μεγάλους πρωτοπόρους της Notre Dame, τον Perotin (Περοτέν) καθώς και τον Josquin des Prez (Ζοσκέν).
H πολυφωνία φτάνει στο απόγειό της με τον Palestrina την περίοδο της Αναγέννησης. Σε αυτό το σημείο, η μουσική έχει γίνει τόσο πολύπλοκη που ο Palestrina έπρεπε να πείσει κατά της εγκατάλειψης του είδους τον ίδιο τον Πάπα Μάρκελο ΙΙ με την περίφημη Missa Papae Marcelli, όπου η σύνθετη πολυφωνική γραφή δεν μπαίνει πια εμπόδιο στην απόδοση των στίχων.
Από εδώ και πέρα (είμαστε στον 17ο αιώνα), εισχωρεί και η οργανική μουσική, προερχόμενη κυρίως από την Ιταλία, και η πολυφωνία σιγά-σιγά χάνει την αίγλη της. Ακόμη όμως, γράφτηκαν αριστουργήματα ιδίως από τον Johann Sebastian Bach, ο οποίος δεν εγκατέλειψε το ιδίωμα στο οποίο έμαθε. Πλέον, βεβαίως και η αμιγώς (a capella) χορωδιακή μουσική χαίρει εκτίμησης, αλλά πρωταγωνιστής γίνεται η μουσική για χορωδία και ορχήστρα. Ακούστε για παράδειγμα ένα απόσπασμα από το Weihnachtsoratorium (Ορατόριο των Χριστουγέννων) του Bach.
To πιο γνωστό και ίσως μνημιώδες παράδειγμα γραφής για χορωδία και ορχήστρα είναι η 9η Συμφωνία του Beethoven, ο οποίος ήταν ο πρώτος συνθέτης που συνδύασε τη χορωδία σε ένα συμφωνικό έργο. Άλλα μεγαλειώδη έργα για χορωδία και ορχήστρα είναι το Requiem του Mozart, το Requiem του Brahms, το Ορατόριο «Η Δημιουργία» του Haydn, τα «Κατά Ματθαίον Πάθη» του Bach, η 2η Συμφωνία του Mahler και άλλα.
Βέβαια, δεν είναι δυνατόν να αφήσουμε και την όπερα απ’ έξω. Εξ’ άλλου, στην πρωταρχική της μορφή στόχος ήταν να φέρει την αναβίωση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, κάτι το αισθητό αν κανείς παρακολουθήσει προσεκτικά τη λειτουργία της χορωδίας συγκριτικά με τον αρχαίο ελληνικό χορό. Δείτε για παράδειγμα αποσπάσματα από τον «Ορφέα και την Ευριδίκη» του Gluck και τον «Oθέλλο» του Verdi.
Στον 20ο και τον 21ο αιώνα η χορωδία έχει την τιμητική της. Πρωτίστως, τα υπέροχα υστερο-ρομαντικά κομμάτια για χορωδία στο γύρισμα 19ου-20ου δε μπορούν παρά να γοητεύσουν. Ακούστε για παράδειγμα το “My Love Dwelt in a Northern Land” του Edward Elgar. O Messiaen στα μέσα του 20ου με την ιδιαίτερη γλώσσα του γράφει τις «Τρεις Μικρές Λειτουργίες» και ο Orff τα διάσημα Carmina Burana. Εγώ όμως σας προτείνω τα Catulli Carmina, παρόμοιο έργο με περισσότερες στιγμές τιμητικές της a capella (χωρίς συνοδεία) χορωδίας. Ακόμη, στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα ο Ligeti έχοντας επινοήσει τη «μικροπολυφωνία» συνθέτει εξαιρετικά συμπυκνωμένη από πολυφωνικής άποψης μουσική για χορωδία όπως το Lux Aeterna. O δε Alfred Schnittke με το στοιχειωτικά όμορφο «Χορωδιακό Κονσέρτ» του μας φέρνει σε επαφή με μία πιο ανανεωμένη πλευρά της σλάβικης χορωδιακής παράδοσης. Ένας σύγχρονος διάσημος συνθέτης χορωδιακής γραφής είναι ο Eric Whitacre, του οποίου το Sleep είναι ιδιαίτερα γνωστό.
Τέλος, μία εξαιρετική πτυχή της χορωδιακής γραφής είναι περίτεχνες μεταγραφές έργων που στην αυθεντική τους εκδοχή έχουν γραφεί για διαφορετικά σύνολα. Ακούστε για παράδειγμα το «Τέσσερις Στρατηγοί» του Μάνου Χατζιδάκι σε επεξεργασία Γ. Κουρουπού. Αντίστοιχη δουλειά κάνουν πια σύνολα όπως οι King’s Singers, με μια φανταστική μεταγραφή του παραδοσιακού «Το κοκοράκι» από τον Gordon Langford, oι Pentatonix αλλά και άλλοι.
Φανταστείτε πως αυτή ήταν μόλις μία μικρή μερίδα της χορωδιακής μουσικής. Πρόκειται για ένα είδος με αρχαίες καταβολές, που φτάνει άφθαρτο αλλά και εξαιρετικά πλούσιο στις μέρες μας και προχωράει ακόμη. Απολαύστε το, γιατί η χορωδιακή εμπειρία είναι ανεπανάληπτη…
