Του Ζαχαρία Πάνου,
Κατά τον Carl von Clausewitz, ζητούμενο του πολέμου ως ξεκάθαρα έλλογης πολιτικής πράξης είναι η ανάληψη πρωτοβουλίας κι η έξαρση της πολικότητας του αντιμαχόμενου. Υπό το πρίσμα του πολιτικού ρεαλισμού, ο πόλεμος ανάγεται σε ανταγωνιστική πολιτική αντιπαράθεση με το εξής παράδοξο: Ο νικητής δεν εγείρεται από την εν συνόλω ισχύ του, αλλά τη δυνητική μέγιστη συγκέντρωση αυτής τοπικά με άρρηκτες πολιτικές σκοπιμότητες. Η περίπτωση του Πολέμου των Falklands είναι η επιτομή της περιφερειακής σύγκρουσης ενέχουσας καίριο πολεμικό αντίκτυπο, όπου η φιλόδοξη κι αυταρχική Αργεντινή επιχείρησε να αμφισβητήσει εδάφη της -πάλαι ποτέ- Θαλασσοκράτειρας Βρετανικής Αυτοκρατορίας, με την τελευταία να προτάσσει αμείλικτη θέληση και συγκέντρωση δυνάμεων.
Tο σύμπλεγμα των Falklands περικλείει περισσότερες από 100 νησίδες και εκτείνεται 280 ναυτικά μίλια ανατολικά των Στενών του Μαγγελάνου στον Νότιο Ατλαντικό. Αποτελεί μείζον γεωστρατηγικό check point, καθώς ελέγχει σημαντικό ποσοστό της παγκόσμιας ναυσιπλοΐας. Ιστορικά, τα Falklands, κατά την εποχή του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, αποτέλεσαν πεδίο αντιπαράθεσης δυνάμεων, όπως η Γαλλία και η Ισπανία, ενώ τελική επικυρίαρχος το 1833 έγινε η Βρετανική Αυτοκρατορία. Ωστόσο, η πρόσκαιρη κατοχή τους από δυνάμεις των Ηνωμένων Επαρχιών της Αργεντινής αποτέλεσε το έναυσμα της διεκδίκησής τους. Μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αργεντινή με επίσημο διάβημα προς τον Ο.Η.Ε. διεκδίκησε -ανεπιτυχώς- την προσάρτησή τους.
Ιδιαίτερα δε, τη δεκαετία του 1970 η Αργεντινή, διοικούμενη από στρατιωτική junta, επιχείρησε την ανάδειξή της σε περιφερειακή δύναμη της Νοτίου Αμερικής, εξοβελίζοντας τον ισχυρό ρόλο επιρροής της Χιλής με επέκταση των ζωνών επιρροής της. Έτσι, προοίμιο της σύγκρουσης είναι ο Νοέμβριος του 1977, όταν ισχυρές αεροναυτικές δυνάμεις της Αργεντινής παραβίασαν τα κυριαρχικά ύδατα των Νήσων, διενεργώντας αποβατικές ασκήσεις με πραγματικά πυρά. Η Βρετανία αντέδρασε άμεσα, τόσο με διπλωματικά διαβήματα όσο και με την αποστολή πολεμικού στολίσκου στην περιοχή και η κρίση εκτονώθηκε προσωρινά.
Απαραίτητη για την κατανόηση της φύσης του πολέμου των Falklands είναι η επεξήγηση της πολιτικής κατάστασης των αντιμαχόμενων. Αμφότερες οι δυνάμεις βρίσκονταν σε οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα. Η δε Βρετανία, κλονιζόμενη στη μετα-αποικιοκρατική εποχή, γνώριζε τη σημαντικότερη οικονομική ύφεση της ιστορίας της, υφιστάμενη απεργιακές κινητοποιήσεις, ενώ η Margaret Thatcher ως ηγέτιδα έβλεπε τη δημοφιλία της να πνέει τα λοίσθια. Ενδεικτικά, η Βρετανία το 1978 αποφάσισε να πουλήσει το 1/3 των πολεμικών της πλοίων, κίνηση που διεθνώς ερμηνεύτηκε ως έμμεση παραίτηση από τον ρόλο της θαλασσοκράτειρας δύναμης. Από την άλλη, η Αργεντινή του Στρατηγού Leopoldo Galtieri μαστιζόταν από τον πληθωρισμό, ενώ η ολοκληρωτική φύση του καθεστώτος είχε επιφέρει θύελλα κοινωνικών αντιδράσεων. Είναι κατανοητή, λοιπόν, η ανάγκη των δύο δυνάμεων να επιτύχουν μια ουσιαστική στρατηγική νίκη για την αποκατάσταση τόσο του εθνικού τους γοήτρου όσο και ως μια διέξοδο στο τέλμα στο οποίο είχαν περιέλθει.
Ως άμεσο απότοκο, στις 2 Απριλίου του 1982, τάγμα Αργεντινών πεζοναυτών καταλαμβάνει τα Falklands, αιφνιδιαστικά μεν, χωρίς, ωστόσο, ουσιαστική σχεδίαση. Παροιμιώδης έχει μείνει η απορία του σχεδιαστή της επιχείρησης, Υποναύαρχου Jose Lombardo «Τι θα γίνει αφότου καταλάβουμε τα Falklands, Ναύαρχε;». Εντός λίγων ημερών, στήνονται βάσεις ανεφοδιασμού και αεροδρόμια, ενώ σε έναν διπλωματικό μαραθώνιο η Αργεντινή επιχειρεί να εφελκύσει το σύνολο των αναπτυσσόμενων χωρών και την ΕΣΣΔ με το μέρος της και αποτυγχάνει οικτρά.
Σε απάντηση, η Margaret Thatcher συγκαλεί πολεμικό συμβούλιο όλων των Αρχηγών των Επιτελείων, όπου τίθεται επί χάρτου η άμεση αντίδραση της Βρετανίας. Κάθε διαθέσιμο πολεμικό σκάφος επιστρατεύεται, ενώ οι Ειδικές Δυνάμεις (Αλεξιπτωτιστές, Green Jackets, S.A.S., Royal Marines) τίθενται σε ύψιστη ετοιμότητα. Ακόμη, το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. καταδικάζει την αργεντίνικη εισβολή, καταλήγοντας εμφατικά πως σε περίπτωση μη αποχώρησης των στρατευμάτων της Αργεντινής από βρετανικά εδάφη, στην τελευταία εκχωρείται κάθε δικαίωμα αυτοάμυνας. Έχοντας λοιπόν τη συναίνεση της κρυφής και φανερής διπλωματίας υπέρ της, η βρετανική αντίδραση ήταν κεραυνοβόλα. Έως τις 20 Απριλίου, η βρετανική Αρμάδα ήταν εν πλω και, παρότι καμία επίσημη κήρυξη πολέμου δεν έγινε επισήμως από τους αντιμαχόμενους, η σφοδρότητα των επόμενων 10 εβδομάδων ήταν πρωτόγνωρη.
Ο βρετανικός στόλος απαρτιζόταν από περίπου 100 πλοία, με ναυαρχίδα το αεροπλανοφόρο “Hermes”, έχοντας πλειάδα φρεγατών, αντιτορπιλικών, πλοίων ανθυποβρυχιακού πολέμου, αρματαγωγών και υποβρυχίων (πυρηνικών και συμβατικών). Επί του στόλου επέβαιναν 3 ενισχυμένα συντάγματα Ειδικών Δυνάμεων, διακρινόμενα για την σκληροτράχηλη εκπαίδευσή τους και τον εξοπλισμό τους. Ακόμη, οι Η.Π.Α. διέθεσαν αμερικάνικα αεροδρόμια, ώστε να εξασφαλιστεί η αεροπορική υπεροχή επί των Falklands. Ωστόσο, οι Αργεντίνοι διέθεταν σημαντικό αριθμητικό πλεονέκτημα με μια πλήρη μεραρχία αναπτυγμένη στα Falklands σε αμυντικές θέσεις και την Πολεμική Αεροπορία σε θέσεις εγγύς των νήσων, ωστόσο η εκπαίδευση και ο εξοπλισμός τους ήταν παρωχημένος και το δόγμα των «συνδυασμένων όπλων» (combined arms operations) στάθηκε αναποτελεσματικό.
Στις 25 Απριλίου ανακαταλήφθηκε η στρατηγικής σημασίας νήσος South Georgia, ενώ τις επόμενες μέρες η δράση του Βασιλικού Ναυτικού οδήγησε στη βύθιση του Καταδρομικού General Belgrano και αντιτορπιλικού Santa Fe, οδηγώντας τους Αργεντίνους στην απαγκίστρωση του στόλου τους από την περιοχή. Αυτό μοιραία επέτρεψε στην RAF (Royal Air Force) να δράσει ανενόχλητα στον εναέριο χώρο των Falklands, βομβαρδίζοντας στόχους ενδιαφέροντος και συγκεντρώσεις. Η δράση της αργεντίνικης αεροπορίας περιορίστηκε σε αιφνιδιαστικές εξόδους κατά του βρετανικού στόλου, όπου τα μαχητικά Etendard, οπλισμένα με τους υπερσύγχρονους πυραύλους Exocet, που είχαν αγοραστεί από τη Γαλλία, οδήγησαν στη βύθιση του αντιτορπιλικού Sheffield, χωρίς, ωστόσο, να μεταβάλλουν σημαντικά τις ισορροπίες.
Η εμφατική υπεροχή σε θάλασσα και αέρα επέτρεψαν στους Βρετανούς επιτελείς τη σχεδίαση αποβατικών επιχειρήσεων. Έτσι, στις 21 Μαΐου, το 2ο Σύνταγμα Αλεξιπτωτιστών αποβιβάστηκε στους κολπίσκους του San Carlos και, παρά την αντίσταση, κατάφερε να ασφαλίσει προγεφυρώματα. Ταυτόχρονα, αερομεταφερόμενες δυνάμεις κατάλαβαν το Mount Kent και μαχόμενα κατάφεραν τη σύμπτυξη και κύκλωση των αντίπαλων δυνάμεων. Ο Στρατηγός Mario Menendez, διοικητής των χερσαίων δυνάμεων, αναδιέταξε τις δυνάμεις του και παρέταξε σφοδρότατη αντίσταση. Σε καμία δε περίπτωση το σχέδιο επιχειρήσεών του δεν χαρακτηρίζεται ελλιπές και σε πολλές περιπτώσεις κατάφερε σημαντικές αντεπιθέσεις, έχοντας τοπική αεροπορική υπεροχή, ωστόσο ο ελλιπής εξοπλισμός και η εκπαίδευση των επιστράτων δυνάμεών του απέτυχε να ανακόψει το momentum της βρετανικής επίθεσης. To Fort Stanley, πρωτεύουσα των Falklands, έπεσε τελικά μετά από σφοδρές μάχες. Στις 14 Ιουνίου, ο Βρετανός Αντιστράτηγος Jeremy Moore, υπό την κάλυψη του βρετανικού τύπου, δέχτηκε την πλήρη συνθηκολόγηση των αντίπαλων δυνάμεων σε διθυραμβικό κλίμα.
Οι εξελίξεις τους επόμενους μήνες ήταν καταιγιστικές. Στη Βρετανία, η νίκη στα Falklands ως «από μηχανής Θεός» εξύψωσε το εθνικό φρόνημα, λειτούργησε εμπυρευματικά για την επανεκκίνηση της οικονομίας της, ενώ εξασφάλισε την αποδοχή και επανεκλογή της Margaret Thatcher. Στη δε Αργεντινή, η στρατιωτική junta κατέρρευσε υπό το βάρος της ήττας, ενώ το 1983 διεξήχθησαν οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές από το 1973, αλλάζοντας άρδην τη διπλωματική και οικονομική πορεία της χώρας.
Τέλος, παρά την εμφατική βρετανική νίκη του 1982, τα Falklands παραμένουν αμφισβητούμενα από την Αργεντινή, λειτουργώντας ως δυνητική περιοχή ανάφλεξης στην ευρύτερη περιφερειακή σκακιέρα. Ο πόλεμος των Falklands, συμπερασματικά, επιβεβαίωσε τη διατήρηση του βρετανικού αξιόμαχου, ενώ αποτέλεσε λαμπρό πεδίο μελέτης στρατιωτικών δογμάτων ως η πρώτη μεγάλη στρατιωτική σύγκρουση του 20ου αιώνα επί ξηράς, θάλασσας και αέρα, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Επιβεβαίωσε δε μια αρχή πολέμου στην οποία η Αργεντινή στάθηκε κατώτερη των περιστάσεων: «Τα σχέδια είναι άχρηστα, η σχεδίαση είναι το παν».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Anderson, D. (2014), The Falklands War 1982, London: Bloomsbury Publishing.
- Bluth, C. (1987), “The British Resort to Force in the Falklands/Malvinas Conflict 1982: International Law and Just War Theory”, Journal of Peace Research.
- McClure, J. (2004), The Falklands War: Causes and Lessons (Naval postgraduate for contemporary conflict ed.).
