Της Ευαγγελίας Κατσιγιάννη,
Το 1821 αποτελεί μια χρονιά ορόσημο για τη χώρα μας, με αφορμή τον ξεσηκωμό των υπόδουλων Ελλήνων κατά του οθωμανικού ζυγού. Χιλιάδες άνδρες έπιασαν τα όπλα και πολέμησαν γενναία, ενώ δεν έλειψαν και εκείνοι που με την πένα τους έγραψαν δυναμικούς λόγους, δίνοντας θάρρος στους Αγωνιστές και Φιλέλληνες. Ωστόσο, πέραν των ανδρών, υπήρξαν και αρκετές γυναίκες που συμμετείχαν στον Αγώνα. Κάποιες από αυτές, όπως η Μπουμπουλίνα και η Δέσπω Φώτου Τζαβέλα, είχαν ενεργό ρόλο στο πεδίο της μάχης, ενώ άλλες, αξιοποιώντας τη μόρφωσή τους, συνέγραψαν σπουδαία έργα, ενισχύοντας τη φήμη της Επανάστασης στο εξωτερικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της τελευταίας κατηγορίας αποτελεί η λόγια και φεμινίστρια Ευανθία Καΐρη.
Η Ευανθία Καΐρη, γεννημένη το 1799 στην Άνδρο, ήταν ένα από τα έξι παιδιά του Νικόλαου Καΐρη και της Ασημίνας Καμπανάκη και αδερφή του λόγιου, θεολόγου και αγωνιστή Θεόφιλου Καΐρη. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής της έλαβε ευρεία μόρφωση. Σε ηλικία 13 ετών φοίτησε στη Σχολή των Κυδωνιών, στην οποία διευθυντής εκείνη την περίοδο ήταν ο αδελφός της, Θεόφιλος. Κατά την παραμονή της εκεί, η νεαρή κοπέλα διδάχθηκε από τον Θεόφιλο μαθηματικά, φιλοσοφία, αρχαία ελληνικά, γαλλικά, ιταλικά και συνάμα θέατρο μέσα από τα έργα κλασικών συγγραφέων. Εκτός από τον αδελφό της, σε ηλικία 15 ετών, ξεκίνησε να έχει επικοινωνία με τον σπουδαίο Έλληνα λόγιο Αδαμάντιο Κοραή. Από τη σωζόμενη μεταξύ τους αλληλογραφία, διαπιστώνεται πως αφορμή γι’ αυτή την επαφή, υπήρξε η πρόθεση της Καΐρη να μεταφράσει κάποιο γαλλικό βιβλίο, για να συμβάλλει και εκείνη στην πνευματική ανάταση των Ελλήνων. Έγραψε, συγκεκριμένα, στον Κοραή στις 2 Αυγούστου 1814 να της προσφέρει «κανένα γαλλικόν βιβλίον ηθικόν ή καμμίαν μικράν εγκυκλοπαίδειαν διά τους παίδας διά να το μεταφράσω και εγώ και ούτω να ωφελήσω κατά τη δύναμίν μου το γένος ημών» Ο Κοραής ενθουσιάστηκε με την «φιλόμουσον», όπως την αποκάλεσε, Ευανθία και της έστειλε έργα του Ρακίνα, του Corneille και του Μολιέρου.
Το 1818, η 19χρονη πλέον κοπέλα, εντυπωσιάζοντας τους πάντες με τη μόρφωση και την εμφάνισή της, όπως μαρτυρούν οι επιστολές των Firmin Didot και Dora d’ Istria, προχώρησε στη μετάφραση και έκδοση του θεμελιώδους συγγράμματος του Jean Nicollas Bouilly «Συμβουλές προς τη θυγατέρα μου», γράφοντας η ίδια έναν πρόλογο, στον οποίο προέτρεπε τις Ελληνίδες να αναπτύξουν διαφωτιστική, πνευματική και εκπαιδευτική δραστηριότητα. Πέραν του έργου αυτού, καταπιάστηκε και με μεταφράσεις αρκετών άλλων ηθικοδιδακτικών έργων για τη Σχολή, όπως είναι, για παράδειγμα, το βιβλίο «Περί ανατροφής των νεανίδων» του François Fénelon. Στις Κυδωνίες παρέμεινε μαζί με τον αδελφό της μέχρι το 1821, οπότε ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση και έκλεισε η περιώνυμη Σχολή των Κυδωνιών.
Με την έναρξη της Επανάστασης, η Καΐρη επέστρεψε στη γενέτειρά της, την Άνδρο, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1824, έως τη στιγμή που αποφάσισε να ακολουθήσει τον αδελφό της Δημήτριο στη Σύρο. Εκεί, δίδαξε στη Σχολή της Σύρου και ταυτόχρονα ανέπτυξε πολυσχιδή πατριωτική δραστηριότητα, από την οποία ξεχωρίζει η συγγραφή της συνυπογεγραμμένης, από ακόμη 35 Ελληνίδες, επιστολής με τίτλο «Επιστολήν Ελληνίδων τινών προς τας Φιλελληνίδας. Συντεθείσα παρά τινός των σπουδαιοτέρων Ελληνίδων. Εκ της εν Ύδρα ελληνικής τυπογραφίας 1825» και του θεατρικού δράματος «Νικήρατος», που αποτέλεσε το πρώτο θεατρικό έργο με περιεχόμενο την ελληνική εθνεγερσία. Ο «Νικήρατος», γραμμένος το 1826, είχε ως θέμα τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου και γνώρισε μεγάλη επιτυχία, χαρίζοντας στη δημιουργό του μια θέση μεταξύ των διανοουμένων της εποχής. Μάλιστα, ένα μέρος του μεταφράστηκε και στα ιταλικά από τον Severiano Fogacci. Ακολούθησε μία ακόμη επιστολή, το 1828, η γνωστή «Προς τας Ελληνίδας Ηνωμένας Πολιτείας» στο πλαίσιο της οποίας δίνονταν ευχαριστίες για την αμερικανική βοήθεια κατά τον Αγώνα. Αυτή έμελλε να είναι και η τελευταία πνευματική προσφορά της.
To 1836, με την Ελληνική Επανάσταση να έχει ολοκληρωθεί και την ύπαρξη του ελληνικού κράτους να είναι γεγονός, η Καΐρη μετακόμισε εκ νέου στην Άνδρο κοντά στον Θεόφιλο Καΐρη για να διδάξει στη σχολή που υπήρχε εκεί. Κατά την παραμονή της στο νησί ανέπτυξε, με την υποστήριξη του αδελφού της, έντονη θεατρική δραστηριότητα, ανεβάζοντας αρκετές σχολικές παραστάσεις. Στην Άνδρο παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής της, το 1866 (άλλες πηγές αναφέρουν ως έτος θανάτου το 1861), με τις λεπτομέρειες για τα τελευταία χρόνια της να μας είναι άγνωστες.
Συνοψίζοντας, η Ευανθία Καΐρη υπήρξε μια αξιοσημείωτη παρουσία στα ελληνικά γράμματα και από πολύ νωρίς απέκτησε μεγάλη φήμη. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως αρκετοί λόγιοι και περιηγητές την αναφέρουν συχνά στα κείμενά τους. Υπερβαίνοντας κατά πολύ τους περιορισμούς που επέβαλε η κοινωνία της εποχής στο γυναικείο φύλο, κατόρθωσε να διακριθεί, αφήνοντας πίσω της σημαντικά κείμενα φεμινιστικού περιεχομένου και δικαίως σήμερα θεωρείται μία από τις σημαντικότερες Ελληνίδες του 19ου αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, λήμμα «Ευανθία Καΐρη», ιστοσελίδα Ekebi.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ξηραδάκη, Κούλα (1956), Ευανθία Καΐρη 1799-1866. Η πρώτη Ελληνίδα που κατέκτησε τη μόρφωση, Αθήνα: Ιδιωτική Έκδοση
- Πούχνερ, Βάλτερ (2001), Γυναικεία Δραματουργία στα χρόνια της επανάστασης. Χειραφέτηση και αλληλεγγύη των γυναικών στο ηθικοδιδακτικό και επαναστατικό δράμα, Αθήνα: Ινστιτούτο βιβλίου-Καρδαμίτσα
