Της Νικολέττας Παπαθανασίου,
Αδιαφιλονίκητα, ο ύπνος διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στη διαφύλαξη τόσο της σωματικής, όσο και της πνευματικής υγείας του οργανισμού. Πλείστες μορφές ασθενειών επιφέρουν διαταραχές στη διάρκεια και την ποιότητα αυτού, με τις συνέπειες να προβλέπονται οδυνηρές. Μία από αυτές τις νόσους, μάλιστα, έχει ως χαρακτηριστικό σύμπτωμα τις διαταραχές του ύπνου, με αποτέλεσμα να είναι ευρέως γνωστή με την ονομασία «η ασθένεια του ύπνου». Ο επιστημονικός όρος που της αποδίδεται είναι «Ανθρώπινη Αφρικανική Τρυπανοσωμίαση (Human African Trypanosomiasis – HAT) και πρόκειται για μια παρασιτική νόσο που προκαλείται από ένα πρωτόζωο. Ο μικροοργανισμός αυτός ενδημεί σε 36 χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής και μεταδίδεται στους ανθρώπους μέσω του τσιμπήματος της μολυσμένης από αυτόν μύγας τσε-τσε. Έχουν εντοπιστεί δύο είδη πρωτοζώων, το Trypanosoma brucei gambiense και το Trypanosoma brucei rhodesiense που ενδημούν στη δυτική και ανατολική Υποσαχάρια Αφρική αντίστοιχα, με αποτέλεσμα η ασθένεια να διακρίνεται σε δυτική και ανατολική ΗΑΤ. Στις ακόλουθες παραγράφους, εξετάζουμε αυτές τις δύο μορφές της νόσου, υπογραμμίζοντας τα σημεία στα οποία αυτές συγκλίνουν και αποκλίνουν.
Αρχικά, χρειάζεται να επισημάνουμε πως τόσο η ανατολική όσο και η δυτική HAT παρουσιάζουν δύο στάδια, ανάλογα με την πορεία ανάπτυξης του μικροοργανισμού. Στο πρώτο στάδιο, το τρυπανόσωμα αναπτύσσεται στους ιστούς του αίματος και της λέμφου. Στο δεύτερο στάδιο, το τρυπανόσωμα έχει κατορθώσει πλέον να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και κατά συνέπεια να προσβάλει το κεντρικό νευρικό σύστημα.
ΔΥΤΙΚΗ HAT: H συγκεκριμένη μορφή ασθένειας αντιπροσωπεύει το 95% των καταγεγραμμένων περιπτώσεων HAT και, όπως προαναφέρθηκε, οφείλεται στο Trypanosoma brucei gambiense. Αυτό ενδημεί σε 24 χώρες της κεντρικής και δυτικής Αφρικής. Οι κλινικές εκδηλώσεις της νόσου μπορεί να παρουσιαστούν έπειτα από μήνες, ακόμη και χρόνια, από τη στιγμή της μόλυνσης. Συνήθως, οι ασθενείς παρουσιάζουν συμπτώματα κατά τη διάρκεια του δεύτερου σταδίου της ασθένειας, με αποτέλεσμα το έργο της θεραπευτικής διαδικασίας να δυσχεραίνεται.
Πηγή Εικόνας: Oregon State University στο theconversation.com
Η νόσος εξελίσσεται προοδευτικά. Το τσίμπημα από τη μολυσμένη μύγα είναι επώδυνο και έχει ως συνέπεια την εμφάνιση ενός ερυθήματος, μετά το πέρας 1-2 εβδομάδων. Συμπτώματα όπως κούραση, ποικίλα εξανθήματα, πυρετός, κεφαλαλγίες, μυαλγίες και οιδήματα στα χέρια και πέριξ των οφθαλμών παρουσιάζονται σε βάθος μηνών από τη μόλυνση και σηματοδοτούν την έναρξη του πρώτο σταδίου της ασθένειας. Χαρακτηριστική κλινική εκδήλωση αποτελεί η διόγκωση των λεμφαδένων στο οπίσθιο μέρος του λαιμού (Winterbottom’s sign). Κατά τη διάρκεια του δεύτερου σταδίου, ο πάσχων παρουσιάζει επιληπτικά επεισόδια, σύγχυση, έλλειψη συγκέντρωσης, καθώς και διαταραχές στον ύπνο, την προσωπικότητα, την ομιλία και τη βάδιση. Όσον αφορά τις διαταραχές του ύπνου –από το οποίο σύμπτωμα η ασθένεια έλαβε το μη επιστημονικό όνομά της—, κρίνεται σκόπιμο να καταστήσουμε εναργές πως ο ασθενής δεν είναι ναρκοληπτικός. Ουσιαστικά, η λοίμωξη του επιφέρει διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό (το εσωτερικό 24ωρο «ρολόι» των κυττάρων μας), με συνέπεια να παρουσιάζει επεισόδια υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας και επεισόδια αϋπνίας κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Η νόσος χρήζει φαρμακευτικής αντιμετώπισης, προκειμένου να επέλθει η ανάρρωση του ασθενούς. Το φάρμακο Pentamidine χορηγείται στο πρώτο στάδιο της ασθένειας, ενώ ο συνδυασμός φαρμάκων Nifurtimox-Εflornithine αξιοποιείται κατά τη διάρκεια του δεύτερου και σοβαρότερου σταδίου. Παρά την ικανοποιητική αποτελεσματικότητα αυτών, οι παρενέργειες τους είναι ιδιαίτερα ανεπιθύμητες.
Ανατολική HAT: Αντιπροσωπεύει το 5% των καταγεγραμμένων περιπτώσεων HAT. Ο μικροοργανισμός που την προκαλεί, το Trypanosoma brucei rhodesiense, ενδημεί σε 13 χώρες της ανατολικής και νότιας Αφρικής. Η συμπτωματολογία απαιτεί μόλις λίγες εβδομάδες να παρουσιαστεί και έχει τα χαρακτηριστικά μιας οξείας λοίμωξης. Η μετάβαση από το πρώτο στο δεύτερο στάδιο της ασθένειας είναι συνήθως ραγδαία.
Οι κλινικές εκδηλώσεις αυτής δεν απέχουν ιδιαίτερα από εκείνες της δυτικής HAT. Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου, συμπτώματα όπως οι διογκωμένοι λεμφαδένες, τα εξανθήματα, οι μυαλγίες, οι κεφαλαλγίες και η κόπωση είναι πάλι παρόντα. Οι διαταραχές στην ομιλία, το βάδισμα και την προσωπικότητα, η προοδευτική σύγχυση, η δυσνόητη ομιλία, καθώς και οι επιληπτικές κρίσεις αποτελούν την ένδειξη πως το τρυπανόσωμα έχει πλέον προσβάλει το κεντρικό νευρικό σύστημα (έναρξη δεύτερου σταδίου).
Η προκειμένη μορφή ασθένειας χρήζει άμεσης θεραπευτικής αντιμετώπισης, καθώς σε διαφορετική περίπτωση ο ασθενής καταλήγει, σε χρονικό διάστημα εβδομάδων. Κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου, χρησιμοποιείται ευρέως το φάρμακο Suramin, το οποίο, ωστόσο, συχνά έχει ως παρενέργειες τη νεφροτοξικότητα και τις αλλεργικές αντιδράσεις. Το σκεύασμα Melarsoprol αξιοποιείται ως πρώτη γραμμή άμυνας για το δεύτερο στάδιο της νόσου, αν και έχει ως πιθανή παρενέργεια μια μορφή σοβαρής εγκεφαλοπάθειας.
Δυστυχώς, οι δυνατότητες πρόληψης τόσο της δυτικής όσο και της ανατολικής HAT είναι ισχνές. Η επιστημονική κοινότητα δεν έχει κατορθώσει, ακόμα, να παραγάγει είτε κάποιο εμβόλιο είτε κάποια φαρμακευτική αγωγή, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως προληπτικά μέτρα. Εκτιμάται πως περίπου 65 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως διατρέχουν άμεσο κίνδυνο να μολυνθούν. Η πλειοψηφία αυτών συνιστά αγροτικούς πληθυσμούς που κατοικούν σε απομακρυσμένες περιοχές, με αποτέλεσμα οι παροχές υγειονομικής περίθαλψης να είναι πλημμελείς. Στη θετική πλευρά των γεγονότων, με τη συμβολή ποικίλων οργανισμών και δράσεων, σημειώθηκε αξιοσημείωτη καθοδική πορεία στον αριθμό των πασχόντων. Ενδεικτικά, αναφέρουμε πως το 2009, οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις ήταν 9.878, το 2019 μόλις 992, ενώ αποτελεί στόχο ο αριθμός αυτός να είναι μηδενικός μέχρι το 2030. Ας ελπίσουμε πως η πρόοδος της επιστήμης θα συνεχίσει να συνδράμει σε αυτό το δυσεπίτευκτο έργο, έτσι ώστε η επίτευξη αυτού του στόχου να μην αποτελέσει όνειρο απατηλό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Trypanosomiasis, human African (sleeping sickness), who.int. Διαθέσιμο εδώ
- African Trypanosomiasis, webmd.com. Διαθέσιμο εδώ
