Της Φωτεινής Σίμιντη,
Με την άφιξη του Δεκεμβρίου ξεκινάει και επισήμως ο χειμώνας. Η θερμοκρασία αρχίζει να πέφτει αισθητά, φθάνοντας στα χαμηλότερα για το έτος επίπεδα, ενώ κάνουν την εμφάνισή τους και τα πρώτα χιόνια. Όμως, παρά τις χαμηλές για την εποχή θερμοκρασίες, μέσα στην καρδιά του χειμώνα παρατηρείται ένα ασυνήθιστο φαινόμενο. Ο καιρός αλλάζει σκηνικό, ο ουρανός γίνεται καταγάλανος, η θερμοκρασία ανεβαίνει και ο άνεμος κοπάζει. Πρόκειται για τις γνωστές σε όλους μας Αλκυονίδες μέρες, κατά τις οποίες επικρατεί ευχάριστος καιρός και ηλιοφάνεια.
Αυτή η ξαφνική αλλαγή του καιρού δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο, αλλά είχε παρατηρηθεί και από τους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι μάλιστα του είχαν δώσει τη δική τους ερμηνεία. Είχαν πλάσει, λοιπόν, γι’ αυτό το ιδιαίτερο φαινόμενο έναν μύθο, τον μύθο της Αλκυόνης. Ποιος είναι, όμως, ο μύθος αυτός και πώς αυτός σχετίζεται με τις Αλκυονίδες μέρες;
Σύμφωνα με τον μύθο, στην αρχαία πόλη Τραχίνα της Φθιώτιδας βασίλευε ο Κήυκας, γιος του πρωινού άστρου, δηλαδή του Αποσπερίτη ή αλλιώς Έσπερου. Όταν ήρθε η ώρα να επιλέξει μια σύζυγο για να παντρευτεί, ο Κήυκας, διάλεξε την όμορφη Αλκυόνη, κόρη του Αιόλου, θεού των ανέμων, και της Ενάρετης. Οι δυο τους έγιναν ταιριαστό ζευγάρι και βασίλευαν μαζί, όμως είχαν τραγική κατάληξη, καθώς μεταμορφώθηκαν σε πουλιά. Αν και σε γενικές γραμμές υπάρχει κοινή αποδοχή για τη μεταμόρφωση του ζευγαριού, οι λόγοι που συντέλεσαν σε αυτό είναι αντικρουόμενοι. Ειδικότερα, ο Απολλόδωρος, στη δική του εκδοχή, μάς διηγείται ότι οι θεοί εξαγριώθηκαν με την ευδαιμονία του ζευγαριού, όταν εκείνοι άρχισαν να αποκαλούν χαϊδευτικά ο ένας τον άλλο «Δία» και «Ήρα» αντίστοιχα. Έτσι λοιπόν, ο Δίας, για να τιμωρήσει την ασέβειά τους να συγκρίνουν τους εαυτούς τους με θεούς, τούς μεταμόρφωσε σε αλκυόνες, κοινώς θαλασσοπούλια.
Ο Οβίδιος, ωστόσο, δίνει μια διαφορετική εκδοχή. Συγκεκριμένα, οι θεοί δεν τους τιμώρησαν κατευθείαν, αλλά περίμεναν για την κατάλληλη στιγμή. Ο Κήυκας είχε έναν αδελφό, τον Δαιδαλίωνα. Ο Δαιδαλίωνας είχε μια κόρη, τη Χιόνη, η οποία παινευόταν πως ήταν πιο ωραία από τη θεά Άρτεμις, με αποτέλεσμα εκείνη να τη σκοτώσει. Ο Δαιδαλίωνας, μη μπορώντας να αντέξει τη θλίψη, αυτοκτόνησε, όμως, κατά την πτώση του μεταμορφώθηκε σε γεράκι από τους θεούς. Ο Κήυκας, μολονότι συντετριμμένος από αυτό το γεγονός, θεώρησε ότι ο θάνατος του αδελφού του έκρυβε κάποιον οιωνό, έτσι αποφάσισε να ταξιδέψει στο Μαντείο των Δελφών για να πάρει απαντήσεις. Παρόλο που το Μαντείο ήταν ευκολότερα προσβάσιμο μέσω ξηράς, ο δρόμος έκρυβε πολλούς κινδύνους, οπότε ο Κήυκας αποφάσισε να πάει δια θαλάσσης. Λέγεται ότι η Αλκυόνη προσπάθησε να αλλάξει γνώμη στον σύζυγό της, παρακαλώντας τον να μην πάει ή τουλάχιστον να την πάρει μαζί του. Ο Κήυκας, όμως, είχε πάρει ήδη την απόφασή του και έτσι απέπλευσε, αφήνοντάς την πίσω.
Η Αλκυόνη είχε άσχημο προαίσθημα γι’ αυτό το ταξίδι, έτσι κάθε βράδυ προσευχόταν στην Ήρα για την ασφαλή επιστροφή του αγαπημένου της. Οι φόβοι της αποδείχθηκαν τελικά βάσιμοι, καθώς το καράβι στο όποιο βρισκόταν ο αγαπημένος της έπεσε σε καταιγίδα. Ο Δίας, που είχε βρει την ευκαιρία να τους τιμωρήσει, έστειλε κεραυνούς που διέλυσαν το πλοίο, παρασέρνοντας τον Κήυκα στο βαθύ πέλαγος. Όταν ο Κήυκας συνειδητοποίησε ότι πλησίαζε το τέλος του, προσευχήθηκε, ώστε τα κύματα να μεταφέρουν το σώμα του στην Τραχίνα, στη γυναίκα του.
Χωρίς να γνωρίζει για τον θάνατο του συζύγου της, η Αλκυόνη συνέχισε να προσεύχεται στην Ήρα. Οι μέρες περνούσαν, ο Κήυκας δεν επέστρεφε και η Αλκυόνη θρηνώντας μοιρολογούσε και ζητούσε από τους θεούς να τη λυπηθούν. Τελικά η Ήρα τη λυπήθηκε και αποφάσισε να την ενημερώσει, πείθοντας τον Μορφέα να εμφανιστεί στο όνειρο της Αλκυόνης με τη μορφή του άντρα της και να της αποκαλύψει τον θάνατό του. Μόλις η Αλκυόνη πληροφορήθηκε για την τύχη του συζύγου της, μην μπορώντας να πιστέψει το κακό που την είχε βρει, έτρεξε αμέσως στην ακρογιαλιά να τον ψάξει. Εκεί είδε τα κύματα να μεταφέρουν το άψυχο σώμα του Κήυκα κοντά της. Ο πόνος της ήταν τόσο μεγάλος, που η δύστυχη κοπέλα ρίχθηκε στη θάλασσα για να πνιγεί. Σε οίκτο για το ατυχές ζευγάρι, οι θεοί τους μετέτρεψαν σε αλκυόνες και ενώθηκαν ξανά.
Το μαρτύριό τους, όμως, δε σταμάτησε εκεί. Οι αλκυόνες γεννούν τα αυγά στη μέση του χειμώνα, σε βράχους στην ακροθαλασσιά, αλλά τα ορμητικά κύματα κατέστρεφαν τις φωλιές τους και δεν άφηναν τα αυγά να εκκολαφθούν. Γι’ αυτό ο Δίας απαγόρευσε στον Αίολο να απελευθερώνει τους ανέμους και διέταξε οι θάλασσες να παραμένουν ήρεμες κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, όταν η Αλκυόνη εκκολάπτει τα αυγά της. Αυτό οδήγησε στη σύγχρονη χρήση της φράσης «Αλκυονίδες μέρες».
Από επιστημονικής άποψης, η ερμηνεία αυτού του φαινομένου είναι διαφορετική. Ειδικότερα, πρώτος ο Αριστοτέλης κατέγραψε αυτό το φαινόμενο στο βιβλίο του «Περί Ζώων Ιστορίαι», αναφέροντας ότι οι ημέρες αυτές εμφανίζονται επτά ημέρες πριν και επτά ημέρες μετά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, ενώ παράλληλα τονίζει ότι στον ελληνικό χώρο δεν παρατηρούνται πάντα. Από μετεωρολογικής άποψης, αυτή η καλοκαιρία εξηγείται από το γεγονός ότι στο γεωγραφικό πλάτος που βρίσκεται η Ελλάδα και μέχρι το γεωγραφικό πλάτος της βορειοανατολικής Ευρώπης, τον χειμώνα υπάρχει η ίδια βαρομετρική πίεση, με συνέπεια να παγιδεύονται οι θερμές μάζες της ατμόσφαιρας στο ίδιο σημείο για ένα διάστημα. Τότε δεν παρατηρούνται άνεμοι και ο καιρός είναι λιγότερο ψυχρός, αλλά και ηλιόλουστος. Αυτό, όμως, δε σημαίνει πως κάθε χρόνο έχουμε Αλκυονίδες μέρες. Επίσης, το πότε θα ξεκινήσουν ή θα τελειώσουν, αλλά και το πόσο θα κρατήσουν, ποικίλλει. Συνήθως, όμως, εντοπίζονται κατά το δεύτερο μισό του Ιανουαρίου και διαρκούν 14 ημέρες.
Η μεταφορική χρήση αυτής της έννοιας συμβολίζει την ελπίδα και μεταφέρει ένα αισιόδοξο μήνυμα. Ακόμη και στις πιο δύσκολες μέρες θα υπάρξουν ελπιδοφόρες στιγμές που θα μας δώσουν τη δύναμη να ξεπεράσουμε τα εμπόδια που συναντάμε στον δρόμο μας. Όπως μετά τον χειμώνα έρχεται η άνοιξη και μετά το σκοτάδι το φως, έτσι και στη ζωή περνάμε αντίστοιχα από τη λύπη στη χαρά. Ο συγκεκριμένος μύθος, αν και ρομαντικοποιεί ένα φυσικό φαινόμενο, μιλώντας για αγάπη, συμπίπτει με την επιστήμη στην ύπαρξη μιας περιόδου καλοκαιρίας στην καρδιά του χειμώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Dixon-Kennedy M., (1998), Encyclopedia of Greco-Roman Mythology, Library, ABC-CLIO, Inc, California.
- Roman L. and Roman M., (2010), Encyclopedia of Greek and Roman Mythology, New York: Facts on File, Inc.
- Παρανός Χ. (10/1/2021), Αλκυονίδες ημέρες. Από την ιστοσελίδα meteo24news.gr, . Διαθέσιμο εδώ.
- Τότσικας Α. (15/1/2015), Ο μύθος της Αλκυόνης – Από τη συζυγική αγάπη στις βαρομετρικές πιέσεις, Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού. Διαθέσιμο εδώ.
