Της Δήμητρας Κουρούπη,
Μπαίνοντας στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, για την απογραφή πληθυσμού, συναντάμε ένα ολιγόλεπτο βίντεο με το χρονολόγιο του θεσμού στο ελληνικό κράτος, εκκινώντας από το 1828 με την πρώτη απογραφή στην Ελλάδα για το έτος 1821. 200 χρόνια μετά, διενεργηθεισών περισσότερων από 30 απογραφών, και με αρωγό της την τεχνολογική και ψηφιακή πρόοδο, η διαδικασία προσκόπτει σε μία καινοφανή τάση αντίστασης, με πρόσχημα την παραβίαση των προσωπικών μας δεδομένων από το Κράτος.
Η απογραφή πληθυσμού συνιστά υποχρέωση του ελληνικού Κράτους, ως κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία καθορίζει παράγωγα τους όρους και τις νομοτεχνικές προδιαγραφές διενέργειάς της, με τον Κανονισμό (ΕΕ) 763/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις απογραφές πληθυσμού και στέγασης. Στην Ελλάδα η Απογραφή διενεργείται κάθε 10 χρόνια από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), μία Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή, η οποία «απολαύει λειτουργικής ανεξαρτησίας, διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας και δεν υπόκειται σε έλεγχο από κυβερνητικά όργανα ή άλλη διοικητική αρχή», όπως υπαγορεύει το άρθρο 9 του συστατικού της ν. 3832/2010. Τουτέστιν, ο Πρόεδρος και τα μέλη της ΕΛΣΤΑΤ είναι εκ του νόμου εξοπλισμένοι με εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, τόσο μέσω των επιβαλλόμενων συνθηκών απασχόλησης όσο και διά της ρητής υπαγωγής τους μόνο στον νόμο και τη συνείδησή τους.
Ο GDPR (General Data Protection Regulation, Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων), όπως είναι ευρέως γνωστός ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, ενδεδυμένος υπερνομοθετική ισχύ ως ενωσιακό νομοθέτημα, προσδιορίζει και ενισχύει την προστασία των προσωπικών δεδομένων του ατόμου, καθιερώνοντας ένα ενιαίο νομοθετικό πλαίσιο ως προς την επεξεργασία τους. Το εν λόγω δικαίωμα, όμως, δεν είναι απόλυτο, κατά το ότι μπορεί να κάμπτεται σε συγκεκριμένες και εύλογες περιπτώσεις. Ο Κανονισμός, λοιπόν, στο άρθρο 89 εισάγει επιτρεπόμενη παρέκκλιση από την προστασία, δηλαδή επιτρεπόμενη επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, όταν αυτή γίνεται για σκοπούς, μεταξύ άλλων, στατιστικούς. Διευκρινίζει δε, κατόπιν, στο άρθρο 162, ότι η στατιστική επεξεργασία δεν θα πρέπει να κατατείνει στην υιοθέτηση μέτρων ατομικού χαρακτήρα, όπερ και επιβεβαιώνεται στην Απογραφή Πληθυσμού, εκ του ότι ρητώς αποσκοπεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων δημογραφικών, οικονομικών και κοινωνικών. Σε κάθε περίπτωση, ο Κανονισμός επιτάσσει η επεξεργασία να υπόκειται σε κατάλληλες εγγυήσεις προστατευτικές των προσωπικών δεδομένων του υποκειμένου.
Τις εγγυήσεις αυτές καθιερώνουν τα εθνικά νομοθετήματα, με βασικότερο τον νόμο 4624/2019. Στο άρθρο 30 του νόμου αυτού, επαναλαμβάνεται η κατά παρέκκλιση επιτρεπόμενη επεξεργασία για στατιστικούς σκοπούς, παραμερίζοντας ρητά την συγκατάθεση του προσώπου, και εξειδικεύοντας, στον αντίποδα, ενδεικτικά μέτρα προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της κρυπτογράφησης των στοιχείων. Η επιταγή δε αυτή συγκεκριμενοποιείται στο άρθρο 20 του νόμου 4772/2021, όπου ορίζεται ότι η βάση δεδομένων στην οποία καταχωρίζονται τα συλλεγέντα στοιχεία, τηρείται σε ειδικά κρυπτογραφημένο εξυπηρετητή (server), προκειμένου να περιορίζεται η πρόσβαση μόνο σε εξουσιοδοτημένα άτομα, προλαμβανομένης τοιουτοτρόπως κάθε μη εξουσιοδοτημένης ή παράνομης επεξεργασίας. Συναφώς, προβλέπεται η καταστροφή των ερωτηματολογίων «εντός δύο ετών από τη διαβίβαση των οριστικών αποτελεσμάτων στην Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής».
Έτι περαιτέρω, το άρθρο 8 του νόμου 3832 του 2010 παρέχει επιπρόσθετη εγγύηση ως προς την προστασία του απογραφόμενου – υποκειμένου των δεδομένων, κατοχυρώνοντας το «στατιστικό απόρρητο». Το άρθρο περιορίζει την χρησιμοποίηση των στοιχείων τόσο στο πεδίο των σκοπών, οι οποίοι ορίζονται ως «αποκλειστικά» στατιστικοί, όσο και στο πεδίο των προσώπων νομιμοποιούμενων σε πρόσβαση σε αυτά. Επιβάλλει δε και την υιοθέτηση θετικών προστατευτικών μέτρων, ενώ για οποιαδήποτε παραβίαση των ανωτέρω παραπέμπει σε κυρώσεις ποινικές (τις προβλεπόμενες στα άρθρα 252, 253, 370Β και 370Γ του ποινικού κώδικα) και διοικητικές.
Εκείνο, όμως, που αξίζει ιδιαιτέρως να εξεταστεί είναι ο χαρακτήρας των ζητουμένων στοιχείων. Όπως προκύπτει από το άρθρο 9 του Κανονισμού, υφίστανται αυστηρότερες προϋποθέσεις ως προς την επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα τοποθετώντας τα στον σκληρό πυρήνα της προστατευτικής εμβέλειας του δικαιώματος. Έτσι, στα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα (όπως είναι άλλως γνωστά) συγκαταλέγονται εκείνα που σχετίζονται με την φυλετική καταγωγή, τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, την συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση, βιομετρικά ή γενετικά δεδομένα, καθώς επίσης και δεδομένα που αφορούν την υγεία, την σεξουαλική ζωή ή τον γενετήσιο προσανατολισμό. Από την άλλη πλευρά, ανατρέχοντας στα απογραφικά δελτία, τα οποία βρίσκονται αναρτημένα στην ιστοσελίδα της ΕΛΣΤΑΤ, παρατηρούμε ερωτήσεις που, επιγραμματικά, αφορούν τις περιστάσεις διαμονής, την κατοικία, την οικογενειακή κατάσταση, την ιθαγένεια, την εκπαιδευτική και επαγγελματική κατάρτιση, και την εργασιακή απασχόληση, κατά απόλυτη συμμόρφωση προς τις επιταγές του Κανονισμού 2017/712 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντιπαραβάλλοντας, λοιπόν, τα εκατέρωθεν στοιχεία, γίνεται φανερό ότι με την συμπλήρωση του ερωτηματολογίου Απογραφής, κανένα ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο δεν αφήνεται έκθετο στην κρατική χρήση και επεξεργασία και πολύ περισσότερο, καμία παραβίαση της ιδιωτικότητας δεν προσφέρεται προς θεμελίωση, καθώς οι απογραφικές πληροφορίες εφάπτονται του ατομικού βίου μόνο αδρομερώς.
Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης, δεν μπορεί να μην επισημανθεί το οξύμωρο της άλογης υπεράσπισης των προσωπικών δεδομένων ενάντια σε έναν «αόρατο εχθρό», την ίδια ώρα που αυτόβουλα διακυβεύεται κάθε είδους ιδιωτική πληροφορία, εκτεθειμένη στο ανεξέλεγκτο διαδίκτυο προς επεξεργασία από κάθε άλλον παρά μία εξουσιοδοτημένη δημόσια Αρχή, που εμφορείται από θεσμοθετημένα εχέγγυα ασφαλούς χρήσης. Σε κάθε περίπτωση, μέσα στο γενικευμένο κλίμα άρνησης των πάντων, η επίκληση στη λογική όχι μόνο δεν περιττεύει, αλλά αναφαίνεται ως αδήριτη ανάγκη τώρα, περισσότερο από ποτέ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Απογραφή Πληθυσμού – Κατοικιών 2021 – ΕΛΣΤΑΤ”, διαθέσιμο εδώ
- Γραφείο Επιτρόπου Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, επίσημη ιστοσελίδα, διαθέσιμη εδώ
- GDPR
