Του Φίλιππου – Αθανάσιου Μισούλη,
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, η διεθνής κοινότητα διεκδίκησε και ως ένα βαθμό πέτυχε τη νομική κατοχύρωση της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πεδίο του διεθνούς δικαίου. Εκτός από τις δράσεις του ΟΗΕ, στην ευρωπαϊκή ήπειρο το Συμβούλιο της Ευρώπης, ένας διεθνής δηλαδή οργανισμός με συμμετοχή 47 κρατών (ανεξάρτητος από την Ευρωπαϊκή Ένωση) οδήγησε στη σύναψη της ΕΣΔΑ, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε το δικό της νομοθέτημα για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.
Παράλληλα, στην αμερικανική ήπειρο, το πεδίο της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε περιφερειακό επίπεδο μέσα από τα νομικά εργαλεία του διεθνούς δικαίου ανέλαβε ένας άλλος διεθνής οργανισμός, ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών. Πρόκειται για έναν διεθνή οργανισμό, που ιδρύθηκε στις 30 Απριλίου του 1948, με έδρα την Ουάσιγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, αποτελούμενος από 34 κράτη μέλη της Βόρειας, Νότιας και Κεντρικής Αμερικής και της Καραϊβικής. Ιδρύθηκε στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με αρχικό σκοπό την προστασία και διαφύλαξη της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών της αμερικανικής ηπείρου απέναντι σε μια εξωτερική απειλή. Σύντομα, όμως απέκτησε και πολιτικούς σκοπούς, όπως η διαφύλαξη της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η εξάλειψη της ακραίας φτώχειας, η ειρηνική επίλυση των διαφορών και ασφαλώς η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Για την επίτευξη του τελευταίου σκοπού, ο Οργανισμός υιοθέτησε μια σειρά διεθνών συμβάσεων, με αντικείμενο τόσο την γενική προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, όσο και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων επιμέρους κοινωνικών ομάδων, όπως για παράδειγμα η προστασία των δικαιωμάτων των αυτοχθόνων πληθυσμών, του παιδιού, των γυναικών ή των μεταναστών.
Στον πυρήνα αυτού του συστήματος, βρίσκεται η Αμερικανική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων («AMERICAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS “PACT OF SAN JOSE, COSTA RICA»). Σύμφωνα με το προοίμιό της, σκοπός της Σύμβασης είναι «να εδραιώσει σε αυτό το ημισφαίριο, στο πλαίσιο των δημοκρατικών θεσμών, ένα σύστημα προσωπικής ελευθερίας και κοινωνικής δικαιοσύνης που θα βασίζεται στο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου». Το κεφάλαιο Ι θεσπίζει τη γενική υποχρέωση των κρατών-μελών να προασπίζουν τα δικαιώματα που ορίζονται στη Σύμβαση σε όλα τα πρόσωπα που υπάγονται στη δικαιοδοσία τους και να προσαρμόζουν την εσωτερική τους νομοθεσία ώστε να την ευθυγραμμίζουν με τη Σύμβαση. Τα 23 άρθρα του Κεφαλαίου ΙΙ παραθέτουν έναν κατάλογο των ατομικών αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται σε όλα τα πρόσωπα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στη ζωή, στην ανθρώπινη μεταχείριση, στη δίκαιη δίκη, στην ιδιωτική ζωή, στην ελευθερία της συνείδησης, στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, στην ελευθερία της κυκλοφορίας κ.λπ. Το άρθρο 15 απαγορεύει «κάθε προτροπή για πόλεμο, καθώς και κάθε προτροπή για υποκίνηση εθνικού, φυλετικού ή θρησκευτικού μίσους». Το μοναδικό άρθρο του κεφαλαίου ΙΙΙ ασχολείται με τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. Επιπρόσθετα, το Κεφάλαιο V, με μια νύξη στην ισορροπία μεταξύ δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που κατοχυρώνεται στην προγενέστερη Αμερικανική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων και των Υποχρεώσεων του Ανθρώπου, επισημαίνει ότι τα άτομα έχουν τόσο ευθύνες όσο και δικαιώματα.
Τα σημαντικότερα εντούτοις μέρη της σύμβασης είναι τα κεφάλαια VI, VII, VIII και IX , τα οποία περιέχουν διατάξεις για τη δημιουργία και τη λειτουργία των δύο οργάνων που είναι υπεύθυνα για την εποπτεία της συμμόρφωσης με τη Σύμβαση: τη Διαμερικανική Επιτροπή, με έδρα την Ουάσιγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών, και το Διαμερικανικό Δικαστήριο, με έδρα το Σαν Χοσέ της Κόστα Ρίκα. Συνιστούν, συνεπώς, την βάση εγκαθίδρυσης ενός διεθνούς δικαιοδοτικού συστήματος για την προστασία του ατόμου σε περίπτωση παραβίασης των διατάξεων της σύμβασης αλλά και για την διασφάλιση της τήρησης τους.
Ειδικότερα, τα δύο αυτά όργανα δύνανται να αποφασίζουν επί ατομικών καταγγελιών σχετικά με εικαζόμενες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και να διατάσσουν επείγοντα προστατευτικά μέτρα, όταν ένα άτομο ή το υποκείμενο μιας καταγγελίας κινδυνεύει άμεσα από ανεπανόρθωτη βλάβη. Η Επιτροπή συμμετέχει επίσης σε μια σειρά δραστηριοτήτων παρακολούθησης και προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (μεταξύ άλλων μέσω των διαφόρων εισηγητών της), ενώ το Δικαστήριο μπορεί να εκδίδει συμβουλευτικές γνωμοδοτήσεις για θέματα που αφορούν την ερμηνεία των αποφάσεων του Οργανισμού κατόπιν αιτήματος ενός οργάνου ή κράτους μέλους του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών.
Παρά τη σπουδαιότητά της, ωστόσο, μέχρι το 2020, μόνο 25 από τα 35 κράτη μέλη του OAS έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση, ενώ δύο την κατήγγειλαν στη συνέχεια και ένα από τα δύο την επικύρωσε εκ νέου, με αποτέλεσμα να υφίστανται σήμερα 24 ενεργά κράτη μέλη.
Συνοψίζοντας, γίνεται φανερό, ότι η Σύμβαση πόρρω απέχει από τον σκοπό μιας καθολικής κατοχύρωσης των δικαιωμάτων στην αμερικανική ήπειρο, αντίστοιχη με εκείνη που το Συμβούλιο της Ευρώπης σε μεγάλο βαθμό, παρά τις συχνές προκλήσεις επέτυχε στην γηραιά ήπειρο. Οι προκλήσεις του ψυχρού πολέμου, των δικτατορικών και ημιδικτατορικών καθεστώτων, της ακραίας φτώχειας και της εγκληματικότητας που συνταράσσουν την αμερικανική ήπειρο, υποβαθμίζουν τον σκοπό και το έργο του Οργανισμού, χωρίς ωστόσο να μειώνουν τη σημασία της προσπάθειας αυτής.
