Της Θεοδώρας Κρέπη,
Βρισκόμαστε στην Ιταλία του 15ου αιώνα (στα ιταλικά Quattrocento). Η Ιταλική Αναγέννηση βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη. Κοιτίδα της θεωρείται η Φλωρεντία, μια πόλη δημοκρατική (έστω και κατ’ όνομα). Ο πλούτος και οι συνθήκες ευημερίας που επικρατούν στην πόλη επιτρέπουν την εκτεταμένη άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων. Πλήθος λογίων και καλλιτεχνών συρρέουν στην πατρίδα της Αναγέννησης για να μαθητεύσουν δίπλα στους σπουδαιότερους και να δημιουργήσουν.
Πού οφείλεται όλη αυτή η ανάπτυξη; Εν πολλοίς, στην πανίσχυρη οικογένεια των Μεδίκων. Τραπεζίτες στο επάγγελμα, οι Μέδικοι συσσώρευσαν μεγάλο πλούτο και έγιναν χρηματοδότες πολλών έργων και πάτρωνες σημαντικών καλλιτεχνών και ανθρώπων του πνεύματος. Η δύναμή τους ήταν τέτοια, που σε μεγάλο βαθμό ήταν σε θέση να ελέγχουν την τύχη της Φλωρεντίας, όντας αυτοί που έπαιρναν τις σημαντικότερες αποφάσεις.
Γενάρχης της οικογένειας των Μεδίκων ήταν ο Giovanni di’ Bicci de’ Medici, ο οποίος, λίγο πριν τον θάνατό του, το 1429, θεωρείτο ένας εκ των πλουσιότερων Φλωρεντινών. Η δύναμη της οικογένειας, όμως, αυξήθηκε δραματικά επί των ημερών του γιου του, Cosimo. Μάλιστα, η επικίνδυνη για τους υπόλοιπους Φλωρεντινούς συσσώρευση δύναμης εκ μέρους του συντέλεσε στην εξορία του. Τον Σεπτέμβριο του 1433, με πρωτοβουλία του κυριότερου αντιπάλου του, Rinaldo degli Albizzi, ο Cosimo εξορίζεται στη Βενετία.
Προς μεγάλη απογοήτευση των αντιπάλων του, η εξορία αυτή κράτησε μόνο έναν χρόνο. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1434, ο Cosimo επέστρεψε δριμύτερος, εξασφαλίζοντας τη συμμαχία των Βενετών και του ίδιου του Πάπα, αλλά έχοντας και την υποστήριξη αρκετών Φλωρεντινών. Με την επάνοδό του, και αφού πρώτα εξόρισε τους σημαντικότερους αντιπάλους του, εγκαθίδρυσε ουσιαστικά την ενός ανδρός αρχή στη Φλωρεντία, κερδίζοντας έτσι το μεταθανάτιο προσωνύμιο “pater patriae”. Τα φλωρεντινά όργανα λήψης αποφάσεων ελέγχονταν πλήρως από τον Cosimo, ο οποίος φρόντιζε να διορίζονται σε αυτά πρόσωπα πιστά στον οίκο των Μεδίκων. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, ο Cosimo φρόντιζε να μην ασκεί φανερά την εξουσία, αλλά να λειτουργεί «από τα παρασκήνια».
Χάρη στο επιχειρηματικό του δαιμόνιο, οι Μέδικοι τον καιρό του Cosimo πέτυχαν να επεκτείνουν την οικονομική πρωτοκαθεδρία τους σε όλη την Ευρώπη, ιδρύοντας τραπεζικούς οίκους στα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της εποχής: στη Λυών, την Αβινιόν, το Λονδίνο, τη Ρώμη, τη Νάπολη, το Μιλάνο και αλλού. Η συνακόλουθη οικονομική άνοδος επέτρεψε στον οίκο των Μεδίκων να χρηματοδοτήσει δημόσια έργα, που απασχολούσαν πολλά εργατικά χέρια, με αποτέλεσμα να προβάλλονται ως προστάτες και ευεργέτες των λαϊκών στρωμάτων.
Φιλότεχνος καθώς ήταν, ο Cosimo έγινε πάτρωνας μεγάλων καλλιτεχνών της Ιταλικής Αναγέννησης, όπως του Donatello. Πέραν αυτού, στον χώρο των γραμμάτων, δέχτηκε σημαντική επιρροή από τον Βυζαντινό νεοπλατωνιστή Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό, στο διάστημα που ο τελευταίος βρισκόταν στη Φλωρεντία στο πλαίσιο της Συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας (1439), που επεδίωξε την ένωση των δύο Εκκλησιών, χωρίς, όμως, ουσιαστικό αποτέλεσμα. Η συνάντηση αυτή στάθηκε η αφορμή για να εμπνευστεί ο Cosimo την ίδρυση της Πλατωνικής Ακαδημίας στη Φλωρεντία (η οποία ιδρύθηκε 20 χρόνια μετά, το 1459).
Ο γιος και διάδοχος του Cosimo, Piero (ο επονομαζόμενος και «Ποδαγρός»), φιλάσθενος και αδύναμος, δεν κατάφερε να κυβερνήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μετά τον θάνατό του, επικεφαλής του οίκου (και κατ’ επέκταση ολόκληρης της Φλωρεντίας) τέθηκε ο γιος του και επάξιος απόγονος του παππού του, Lorenzo (Λαυρέντιος).
Ο Lorenzo είχε κληρονομήσει από τον παππού του, τον μεγάλο Cosimo, τόσο το πολιτικό αισθητήριο όσο και την αγάπη για την τέχνη. Ήταν πολυμαθέστατος και ενδιαφερόταν για την τέχνη, τη λογοτεχνία και τα γράμματα γενικότερα. Γι’ αυτό και πολλοί καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων συνάντησαν στο πρόσωπό του έναν εξαιρετικά γενναιόδωρο πάτρωνα. Πασίγνωστος ήταν και ο γεμάτος με έργα τέχνης κήπος του, ο οποίος ήταν ανοιχτός σε καλλιτέχνες που επιθυμούσαν να τα μελετήσουν και να παραδειγματιστούν από αυτά. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Μιχαήλ Άγγελος.
Στον τομέα της πολιτικής, ο Lorenzo αποδείχθηκε σκληρότερος και πιο παρεμβατικός από τους προκατόχους του. Ασκούσε φανερή επιρροή στη Signoria, ενώ η διακυβέρνησή του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ασφυκτική και τυραννική. Φρόντιζε να προσαρμόζει τους θεσμούς της Φλωρεντίας με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετούνται τα δικά του συμφέροντα, γεγονός που ενέτεινε τη δυσαρέσκεια των αντίπαλων οικογενειών. Αποτέλεσμα ήταν η λεγόμενη «συνωμοσία των Pazzi», η απόπειρα δολοφονίας του Lorenzo από την επίσης αρκετά ισχυρή οικογένεια των Pazzi, την ημέρα του Πάσχα (26 Απριλίου) του 1478, μέσα στον Καθεδρικό της Φλωρεντίας. Παρόλο που στόχος ήταν ο Lorenzo, αυτός που τελικά έχασε τη ζωή του εκείνη τη μέρα ήταν ο αδελφός του, Giuliano.
Το γεγονός αυτό προκάλεσε την οργή του Lorenzo, που αποφάσισε να εκδικηθεί τους Pazzi για το φριχτό έγκλημά τους. Οι μέθοδοι που χρησιμοποίησε, όμως, δεν ήταν περισσότερο ενάρετες ή λιγότερο φριχτές. Η εικόνα των κρεμασμένων σωμάτων μπροστά από τη φλωρεντινή Signoria, που σώζονται σε έργα τέχνης, μας δείχνουν μια όχι και τόσο ευχάριστη πλευρά της Αναγέννησης. Απορροφημένος από την πολιτική του δράση, ο Lorenzo έβαλε σε δεύτερη μοίρα τις οικονομικές δραστηριότητες του οίκου, με αποτέλεσμα να κλείσουν ορισμένα υποκαταστήματα της τράπεζας των Μεδίκων. Παράλληλα, η σύγκρουση με τον Πάπα οδήγησε στην αφαίρεση του προνομίου της διαχείρισης των οικονομικών του Ποντίφικα, που διατηρούσαν ως τότε οι Μέδικοι, και την ανάθεσή του στους Pazzi. Ωστόσο, ο Lorenzo κατάφερε να αποτρέψει την κρίση, χρησιμοποιώντας τη διπλωματία.
Παρόλα αυτά, οι εκτεταμένες σπατάλες του για τη χρηματοδότηση καλλιτεχνών, για την εκτέλεση έργων τέχνης και τη διοργάνωση μεγαλοπρεπών γιορτών, αυτή η επίδειξη πλούτου στην οποία επιδόθηκε με τόσο ζήλο, από κοινού με λοιπές δαπάνες, όπως για στρατιωτικές επιχειρήσεις, έφεραν τη Φλωρεντία (και ειδικότερα, όπως συμβαίνει συνήθως, τα κατώτερα στρώματά της) σε δυσχερή οικονομική θέση. Πάντως ο Lorenzo αποτελεί μια εκ των επιφανέστερων προσωπικοτήτων της Φλωρεντίας, εξ ου και η προσωνυμία «Μεγαλοπρεπής», που του αποδόθηκε. Παρά τις διάφορες κρίσεις, ο Lorenzo πέτυχε να καλλιεργήσει, σε γενικές γραμμές, ένα κλίμα σταθερότητας που επέτρεψε την ευημερία της πόλης. Κατάφερε, επίσης, να συνδέσει το όνομά του με σπουδαία πρόσωπα του καλλιτεχνικού και του πνευματικού χώρου.
Όσο δύσκολα κατάφερε να εγκαθιδρύσει την κυριαρχία του ο Lorenzo και, βαδίζοντας στα χνάρια του παππού του, να γίνει ο μοναδικός άρχοντας της Φλωρεντίας, τόσο εύκολα το οικοδόμημά του κατέρρευσε μετά τον θάνατό του. Η κάθοδος του Καρόλου Η’ σήμανε το (προσωρινό) τέλος της κυριαρχίας της οικογένειας και την εξορία τους, το 1494. Μερικά χρόνια αργότερα οι Μέδικοι θα επιστρέψουν. Μπορεί να είχαν αποδυναμωθεί για ένα διάστημα, εξακολουθούσαν, όμως, να απολαμβάνουν της ίδιας αναγνώρισης. Συνέδεσαν το όνομά τους με ευρωπαϊκούς βασιλικούς οίκους και διατήρησαν την αίγλη και την ισχύ τους για αρκετά χρόνια. Ακόμη και σήμερα, το όνομά τους ταυτίζεται με την πόλη της Φλωρεντίας, την πόλη την οποία αγάπησαν και ανέδειξαν σε πραγματικό λίκνο της Αναγέννησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Burckhardt, J. (1878), The civilization of the renaissance in Italy, translated by S. G. C. Middlemore, London: George Allen & Unwin Ltd., σ. 220-222.
- Λαμπράκη-Πλάκα, Μ. (2004), Ιταλική Αναγέννηση: Τέχνη και κοινωνία -Τέχνη και αρχαιότητα, Αθήνα: Καστανιώτη, σ. 28-34.
- Symonds, J. A. (1888), Renaissance in Italy, vol. 2, New York: Henry Holt & Company, σ. 124-129, 225-233.
- Χαραλαμπίδης, Α. (2014), Η Ιταλική Αναγέννηση: αρχιτεκτονική-γλυπτική-ζωγραφική, επιμ. Κ. Τζημαγιώργη, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, σ. 16-18.
